Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 293
Materialet
291
lich”). Ordet er ungt i islandsk og yderst sjældent. I det formidlende
sprog (norsk/dansk) er ordet vel delvis faldet sammen med et hjemligt
ord, svarende til oisl. grlgg (ørlgg) n.pl. ‘skæbne, strid’. Oisl. grlygi n.
‘krig’ er muligvis også et lån fra gammel- eller middelnedertysk
(ÅBM). Se nærmere ÅBM u. orlog, orlygi, orlog, NÅN u. orlog, Hq. u.
årlig.
orykt —> rykt
osmeltr -» smeltr
ostraffadr, ostraffanligr —> straffa
oærligr —> ærligr
panna f. ‘pande’ (o: ‘fad, beholder’) (4): panna IslDipl 126, 1396
(inv.); paunnr Eingelskar DI 4:341, 1426-1493 > apogr. (kirkeregning,
1426); panna DI 5:557, 1470. Gno. d.s. (DN 2:63, 1304), gida. panne,
fsv. panna; < mnty. panne, osax. panna < miat. panna, vel < lat. patina
‘skål’ < gr. patåne ‘fad’ ifølge ÅBM, NÅN; Hq. afstår fra at nævne et
sandsynligt mellemled mellem nordisk og latin. I den sekundære betyd-
ning ‘den øverste del af hovedets forside’ forekommer ordet i dansk al-
lerede i gamle håndskrifter af Valdemars lov. På grund af denne tidlige
forekomst mener Kristensen (1906:26) at ordet i dansk snarere stammer
fra oe. panne end fra middelnedertysk. NÅN betragter derimod denne
betydningsudvikling som middelhøjtysk (s. 321). Skautrup (1944:173)
henfører ordet i gammeldansk til tiden før c. 1100. - Ordet er ikke gam-
melt i islandsk og forholdsvis sjældent; ONP har 11 belæg, 4 fra island-
ske diplomer (1396-1503), to fra en medicinsk tekst (MedMisc 87, 132,
1400-tallet) og ét fra Nikulåss saga erkibiskups (Nik II, HMS 2:79, hskr.
c. 1375-1400). Fra norsk har ONP 5 belæg fra diplomer (1304-1398). -
messingarpanna ‘messingpande’ (1): messingar panna DI 4:342,
1426-1493 > apogr. (kirkeregning, 1491). - skaptpanna ‘stegepande’
(1): skaptpanna DI 4:243, 1400 > c. 1600 (inv.).
pantr m. ‘pant’ (12): sett[i\ [...] kirkiunne j pant jordina tungu
DI 5:300, 1461-1510 (inv.); standa i borgan ok pant fyrer kirkiugozen
DI 5:449, 1465; Setti [...] til panta j fyr sagda peninga jordena flata-
tungu DI 6:144, 1478. Gno. d.s. (ipant DN 2:135, 1326), gida. pant, fsv.
panter, < mnty. pant, er ellers af en omstridt oprindelse, stammer sand-
synligvis fra latin, se nærmere de etymologiske ordbøger. Fire belæg
står i forbindelsen til panta (ældst DI 6:144, 1478) som svarer til mnty.
to pande, mno. og fær. til pant (DN 11:66, 1385, DN 1:413, 1400,
DF 32, 1399), gida. til pant, fsv. til panta-, panta kan i det tilfælde både