Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 299
Materialet
297
se fra 1404 eller 1406); eptir plaguna IslDipl 243, 1424. Mno. d.s. (DN
9:189, 1395 ‘straf’), gida. plaghe, fsv. plagha-, < mnty. plage < lat. plåga
‘hug, stød, slag’ (ÅBM, NÅN, Hq.).385 - Æ.b.: VP 443 (hskr. c. 1400)
‘tortur’.386 - mannplåga ‘epidemi, pest’ (7): epter mannplaguna env
myklu DI 4:734, 1448 > 1480. 1 de øvrige nordiske sprog bruges andre
benævnelser for de store pestepidemier i middelalderen, gno. mann-
daudi (også i oldislandsk, fx ÅBpx 115), stori (mann)daudinn, fsv. di-
gerdødhen, store dødhen, braddødha. Se Møller-Christensen et al.
(1968:240). - plåguår n. ‘pestår’ (4): plågv aareth IslDipl 165, 1407. -
plåguvetr m. ‘pestvinter’ (3): plaguueturin DI 3:683, 1403 > 1527. -
Hverken plåguår eller plåguvetr forekommer i norske breve.387
plantan f. ‘plantning’ forekommer én gang i en ærkebispestatut: starfs-
menn j vingardi drottins geymi sua at plantan hialparinnar at [...]
DI 2:709, 1336 > c. 1360-1400 (æbpst.). Verbalsubstantiv til planta
‘plante, beplante’. Gno. planta vb. (Streng 50), gida. plante vb., fsv.
planta vb.; < mnty. planten < lat. plantåre (ÅBM, NÅN); ÅBM nævner
ligeledes oe. plantian som et muligt mellemled; Hq. tager ikke stilling til
et sådant. Ordet er ikke belagt i diplomer eller måldagar.
plata f., i sammensætningen altarisplata ‘alterplade’388 (1): alltaris
plautur tuennar DI 3:567, e. 1394 > 1639 (inv.). Gno. plata ‘del af me-
talrustning’ {eina plato DN 4:173, 1331), gida. plate, fsv. plata-, < mnty.
plate < ofra. plate ‘(metal)plade eller -folie’ < miat. plata (ÅBM, NÅN,
Hq.). Skriftformen (plautur), med (au) for omlydsvokalen [æ] (< [o]),
viser at stamvokalen /a/ har været kort, jf. nyislandsk. En sideform med
lang vokal (eller diftong, [au]), plåta (‘stålplade; pladeharnisk’), fore-
kommer i de ældste rimur (Finnur Jonsson 1926-1928:289); muligvis
har den samme oprindelse som fsv. plat, sv. plat som anses for at stam-
me fra mnty. plate (med forlænget vokal, vistnok yngre end mnty. pla-
ta).
portioreikningr —> reikna
385 1 Stjom oversættes lat. plaga undertiden med slag: Af pessu s lagi se gir Josephus [lat.:
plaga [...] de qua dicit Josephus - kilde: ONP] Stj1 269; Eptir er enn eitt slagit [lat.: [...]
una plaga - kilde: ONP] Stj1 277, jf. også StjC 469: Dauid gefr peim mikit slag.
386 Belægget er: plagur ok piningar og svarer til pænis i den latinske tekst (s. 44326); jf. af
plagu s. 621 hvilket svarer til plaga i den latinske tekst (loc.cit.).
387 Oplysninger fra Erik Simensen, Universitetet i Oslo.
388 Betydningen er evt. ‘altersten’, d.v.s. en løs sten som placeredes på alteret hvis det var
af træ. Se HorSur Ågustsson (1992a:20).