Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 301
Materialet
299
‘prøve, bevise, bekræfte’ (c. 40): profi (præs.konj.) DI 2:25, 1269 >
c. 1480-1500 (bpst.); profar ad hann eigi sagdan brod[d]geira [o: et styk-
ke land] med logum DI 2:717, 1337 > 1600-t.; profazt DI 2:246, [1284] >
c. 1570 (brev om forstrandsret). Gno. d.s. (DN 3:29, 1291), gida. prøve,
prove (jf. Kristensen 1906:41), fsv. prøva (og bl.a. skriftformen proua)\ <
mnty. proven, proven (jf. nynty. proven) < lat. prohåre (ÅBM, NÅN, Hq.).
De østnordiske ordformer med ø stammer fra den omlydte form i middel-
nedertysk. Kristensen (loc.cit.) mener at gida. prove og oldnord. profa
muligvis kan være “et ældre lån eller skyldes umiddelbar indflydelse fra
lat. probare”, men det er dog muligt at de (i hvert fald delvis) kan forklares
med påvirkning fra subst. prof - Af de registrerede belæg er 4 fra 1200-
tallets sidste tredjedel, men ellers bliver ordet først almindeligt efter
c. 1330. ONPharomkr. 285 belæg (c. 225 i aktiv, c. 60 i mediopassiv), alle
så vidt man kan se med rodvokalen 6, bortset fra ét belæg med o (et norsk
diplom fra 1339) og to med u (Partalopa saga). -Æ.b.: NjM 161 (hskr. c.
1330-1370). -sannprofa vb. ‘bevise’ (5): sannprofat (perf.part.) DI 2:28,
1269 > c. 1480-1500 (bpst.); sannprovad (perf.part.) DI 7:106, 1492; ok
sannprofuazst fat DI 5:607,1471 > apogr. Gno. d.s. (DN4:74,1308; NGL
4:345, 1294390), fsv. sanprøvadher. - Æ.b.: Stu"K 114 (hskr. c. 1350-
1370). - profan f. ‘undersøgelse’ (1): tilprofuanar og rannsaks eda doms
DI 7:107, 1492. Verbalsubstantiv til profa. Gno. d.s. (NGL 2:472,
1277391), fsv. prøvan. - Æ.b.: Lovtekst fra 1281 (DI 2:228). - profanligr
adj. ‘som kan bevises’ forekommer én gang i en bispestatut: med profan-
ligum skynsemdum DI 2:590, 1326 > c. 1320-1340.
proventa f. 1) ‘underholdsydelse til kirke/kloster til forsørgelse af en
person’ (c. 20): gaf i proventv sina [...] reka halfan i veidi leysv
DI 2:269, [c. 1290] > c. 1275-1300; 2) ‘selve opholdet eller kontrakten
med kirken/klostret’ (5): sky Udi [...] Arne koma a profentuna pegar
hann villdi DI 3:180, 1361 > apogr. Gno. provendo akk./dat. (DN 2:14,
1276; også et defekt belæg i et hskr. fra c. 1200: prouæn[...], Holtsmark
1955:474), fsv. proventa-, < miat. provenda, muligvis gennem mnty. prø-
vende (ÅBM). Ordet er beslægtet med miat. praebenda ‘jordindtægt’,392
390 Teksten er en lovreform til Jonsbok, udstedt 1294; jf. DI 2:286. Ordet sannprofa fore-
kommer også i flere gamle norske lovtekster, fx i Landslgg (NGL 2:52).
391 SættargerS 1 Tunsberg, en norsk lovtekst udstedt 1277 på latin, oversat til norsk og be-
varet i norske og islandske håndskrifter, de ældste er islandske fra 1300-tallet.
392 Prebenda forekommer i islandsk i to statutter fra 1300-tallet, ældst DI 2:632, 1327 >
c. 1360-1400 (æbpst.), og i et brev fra 1430 (DI 4:411, JE).