Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 314
312
Middelnedertyske låneord
rist f. ‘stegerist’ (1): panna. Rist stæiki teinn IslDipl 126, 1396 (inv.).
Gno. d.s. (DN 4:263, 1348), gida. rist, røst, fsv. rist, ænysv. rost (1554).
Ordet anses i reglen for at være en omdannelse af mnty. roste (ÅBM,
NÅN, Hq. u. rist og rost 2, jf. Simensen 1995:63). En sådan omdannel-
se er dog svær at forklare og muligvis bør man i lighed med Simensen
(op.cit.:67) betragte ordet som et betydningslån selvom dette heller ikke
er uden problemer, i betragtning af hvor forskellig betydningen ‘stege-
rist’ er fra den hjemlige ‘vrist’.
rolla f. ‘fortegnelse; brevrulle’ (pergamentrulle, papirrulle) (1): sem
su Rolla vottar sem her er med bundin DI 3:382, 1385 > apogr. Gno. d.s.
(DN 3:48, 1277-1303), gida. rulle, fsv. gulrulle ‘guldrulle’, yfsv. rolla; <
mnty. rolle < ofra. role < lat. rotula (ÅBM, NÅN, Hq. u. roli og rulla). -
Æ.b.: Stu'K 523 (hskr. c. 1350-1370).
ros f. 1) ‘bæger’ (3): vij rosir og ein spira. tuær skurher. .v spænir
DI 8:5, [1343] > 1601 (inv.); af jpeim Rosum sem beit er a botne gyllt
edur grafih DI 6:26, [c. 1370] > c. 1600-1625; 2) (muligvis) ‘bryst-
smykke’416 (1): J fatabuure Rosir prettan ok xx IslDipl 53, 1374 (inv.,
Holar). Begge betydninger er sekundære. Gno. d.s. (DN 2:41, før 1299
‘bæger’; jf. BarlA 36 ‘rose’); gida. rose, ros (jf. GG 3:55; K:616:b, 4),
fsv. rosa, ros (i begge sprog hovedsagelig i bet. ‘blomst’, men også i
overført betydning, dog ikke den ovennævnte bet. 1); < oe. rose eller
mnty. rose < lat. rosa ifølge ÅBM, de Vries; gennem middelnedertysk
ifølge NÅN. AJ, F&T og Hq. nævner ikke et formidlende sprog mellem
nordisk og latin. Ordformen rosa f. ‘rose’ forekommer allerede i Homfsl
(c. 1200) hvilket tyder på at ordet (eller i hvert fald denne ordform) er
lånt fra gammelnedertysk eller oldengelsk - hvis det ikke er lånt direkte
fra latin. I bet. ‘brystsmykke’ forekommer ros fx i lovteksten JåmsiSa
(Jåms 283, isl. hskr. c. 1271-1281), i bet. ‘rose’ fx i MarE 1015 (hskr.
c. 1450-1500). -silfr(s)ros sandsynligvis ‘sølvbæger’ (3): sylfurzros DI
3:164, [1360-1389] > 1639 (inv.); silfurroser DI 3:212, 1367 > 1598
(inv.); silfurroser DI 4:171, 1397 > 1598 (inv., kloster). Gno. d.s. (syluer
ross DN 4:155, 1326). Betydningen er usikker, jf. F: “Ske? Bæger? af
sølv” (3:242). Et belæg i et norsk diplom fra 1349 synes at have betyd-
ningen ‘bæger’: fiorar sylfuerroser smaar ok tolf sylfuerspæne
DN 5:167, 1349; jf. også LBpA 137 (hskr. c. 1530): talde diaknin par
416 Sål. ifølge F, men muligvis er betydningen også her ‘bæger’. I en måldagi fra kirken på
Holar 1396 nævnes disse roser igen, nu i alt 39: sylfr nosir scxx. ok .ix. IslDipl 125, 1396.