Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 324
322
Middelnedertyske låneord
spenning f. ‘omkostninger, forbrug’ (1): ne nockra spenifigh ne kosnad
vpp ca pat tacka DI 5:227, 1461.433 Verbalsubstantiv til spenna. Jf.
ænyda. spendering, sv. spenderings- (1750). - utspenna vb. ‘forøde,
spendere’ (2): eyda edur utspenna DI 5:607, 1471 > apogr. (omtrent ens-
lydende i DI 6:194, 1479, hvor brevet fra 1471 citeres). Dannet til
spenna. Jf. mnty. utspenden (WN). Norske eller østnordiske modsvarig-
heder (i denne betydning) er ikke fundet. -Æ.b.: Æv48 155 (hskr. c. 1350).
spikari m. ‘spiger, stort søm’ (1): xl spikara smaa oc vj kroka
DI 4:426, 1430 (JE kop.). Gida. spiker (spegerbor 1454, K), ænyda. spi-
ger; < mnty. spiker (ÅBM, NÅN, Hq.). Spiker forekommer i norsk, men
er ikke fundet i gamle tekster.434 - Ordformen spi'kr m. ‘jemnagle’ er vel
hjemlig (Falk 1912:50 mener dog at den er et lån fra middelnedertysk);
den forekommer bl.a. i [rulur i Snorres Edda (Skjd. A, 1:673); jf. gida.
spik (spig, hskr. c. 1500), fsv. spiker m.
spitali m. ‘hospital’ eller (og vel snarere) ‘hospitium hvori rejsende
gives herberg og underholdning; fattighus’ (1): huerr prestur leggi mork
til spitala DI 2:829, 1345 > c. 1500 (bpst.); spitali m. samme bet. (1):
hverr prestr leggi til spitals mork DI 2:792, 1345 > c. 1375-1400
(bpst.).435 Begge belæg er fra statutter udstedt af biskop Jon Sigurøsson i
Skålholt. Ingen af ordformerne er belagt i islandske diplomer. Gno. d.s.
(,spitali, spitali ‘hospital’ DN 2:13, 1276; spitali ‘fattighus’ NGL 2:483,
1277), gida. spital (i sammens, spitaletiende), fsv. spitali, spital; < mnty.
spetål, spittål < miat. hospitåle (ÅBM, jf. Hq. u. spetalsk). - Æ.b.: spit-
ali HåkFris 582 (hskr. c. 1300-1325). - spitalstollr m. ‘afgift for spitali'
(1): .iiij. merkur j Spitalstoll DI 4:58, 1397 > 1600-t. (inv.).
sprang n. ‘en art broderi; flettet mellemværk eller bort på tøj’436 (4):
433 Jf. et belæg fra 1506: [...] hofdu [...] ei minnepeninga [en], cc. hundrada med kostr-
ad ok spenningum ok burtt fluttningum jfridum peningum ok ofrijdum (DI 8:124).
434 1 et brev udstedt i Bergen 1529 forekommer spegerbore ‘en art bor' (mnty. spikerborf
brevets sprogform bør måske betragtes som dansk (DN 6:742).
435 Også i andre afskrifter s. 796, 803, 809 og 822.
436 ÅBM; se Falk (1919:35-36) og Sdw. 2:470-471 om fsv. sprangadher og sprangning
samt anmærkning s. 1304. - En anden mulighed er at ordet betyder ‘belagt med sølv(pla-
der/penge)’, således ifølge GuSbrandur Jonsson (1919-1929:305, 314) som henviser om
det til “Lexicon infimæ latinitatis” (d.v.s. Glossarium mediæ et infimæ latinitatis) hvor or-
det lat. sprangatus forklares med “laminis argenteis munitis et omatis” (DuCange
1886:565). GuSbrandur Jonsson nævner eksempler på at alterduge er prydet med mønter
og lignende, fx fra måldagar i DI 4 (s. 61 og 130); det samme gælder for såkaldt brun på
alteret som ofte også var prydet med metalplader, mønter og lignende, og messeklæder, se
fx DI 7:41: brun med 10 skilldum med Silfur, DI 5:631: penninnga bunadur, tilhørende en
kirkes messeklæder.