Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 334
332
Middelnedertyske låneord
Hq.:1185, 1256). - Æ.b.: Annl005 424 (hskr. c. 1387-1395). -
altygjadr adj. (perf.part.) ‘fuldt udrustet’ (1): altyader [...] og med
brugdnum wopnum DI 7:362, 1497 > c. 1580-1635.
typta vb. ‘tugte’ (1): typtandi mier undirgefit folk DI 6:240, [1479] >
c. 1750 (skriftemål); tytta samme bet. (1): illa hefir eg min bårn sidat og
tyttat DI 7:240, [1495] > c. 1750-1800 (skriftemål); ordformen tykta fo-
rekommer i en ærkebispestatut: at kirkiunnar domare fai æigi tyktat
hann afsinum lytum DI 2:706, 1334 > c. 1360-1400. Gno. tykta {at per
tyktir pæim DN 7:179, 1339), jf. typtumeistari i Klåruss saga (ClarB 1),
gida. tykte, fsv. tukta, tokta, tykta\ < mnty. tiichten (ÅBM, NÅN, Hq.).
En ordform svarende til typta er ikke kendt i østnordisk eller middelne-
dertysk. Denne form - eller rettere sagt en form med regelret assimilati-
on pt >ft, tyfta - er den gængse i nyislandsk (jf. Islensk ordabok u. tyfta,
typta, tykta). Tytta er en assimileret variant af tykta, typta. Om ændrin-
gen/r > cht i oldsaksisk og middelnedertysk se Lasch (1914:153-155);
jf. også Schagerstrom (1880, spec. s. 17-18) som redegør for låneord
med kt og ft fra middelnedertysk til de nordiske sprog (især fomsvensk).
- Æ.b.: tykta i Æv44 148 (hskr. c. 1350), typta i Lilja (Lex. poet.); jf. tykt
f. ‘straf’ i Thom2 307 (hskr. c. 1400) og tyktan f. i Stj1 167 (hskr. c. 1360-
1370) og Thom2 431, adj. tyktanarlauss og typtanarlauss i MarS 251
(hskr. c. 1325-1375).
umbera vb. ‘eftergive, afstå; undvære’ (1): vilium ver ændiliga alla
pæninga sæm ver hofum vpp a hana dæmdt at ecki vm bæra oc ænga lin-
an a scriptum gera DI 4:404, 1430 (JE kop.). Mno. d.s. (‘savner’:
kiercken [...] megett mister och omber DN 13:46, 1403), gida. ombære
(1388), omvære, undbære, undvære (1419),454 fsv. umbæra, untbæra; <
mnty. umberen {untberen, entberen) (NÅN, Hq.).
Egentlig er to forskellige ord blandet sammen, et nordisk ord og et
låneord; de nordiske ord har dels optaget betydningen fra middel-
nedertysk (oisl. og mno. umbera, gida. ombære, fsv. umbæra), og dels
er ordet lånt i sin helhed (gida. undvære, fsv. untbæra). Det oven-
nævnte islandske belæg bør vel betragtes som et betydningslån snare-
re end et omdannet låneord. - I bet. ‘finde sig i, tåle, have tolerance
med’ er ordet vel hjemligt: vmbera [...] illgerdir sinna sona DI 2:713,
1336 > c. 1360-1400 (æbpst.). I denne betydning forekommer det fx i
454 En omdannelse af mnty. untberen efter da. være, jf. NÅN.