Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Side 335
Materialet
333
Gr 52 (hskr. c. 1500); gno. d.s. (DN 1:162, 1328), gida. ombære, fsv.
umbæra.455
umlida vb. ‘tåle, lide’ (1): sem ec hefi honum i mot brotid med ord og
umlidnar synder DI 7:243, 1495 > 1497 (testamente). Gno. d.s.
(DN 9:134, 1339), ænyda. omlide, fsv. umlidha. Ordet er antagelig en
nordisk nydannelse (lånt til islandsk fra dansk) med bet. ‘tolerere’ i vb.
lida fra mnty. liden ‘lide, pines’ (se ABM u. lida, AJ u. Uda og umlida,
NÅN u. lide, Hq. u. lida). Den ældste betydning af lida har med en be-
vægelse af en eller anden art at gøre (‘gå, svæve bort, glide’ m.m.). I et
andet diplombelæg bruges ordet på samme måde som isl. lidinn
perf.part. ‘som er gået, som er sket’: kuittan fyrer pann tima sem umlid-
inn er IslDipl 62, 1378 (sandsynligvis en norsk skriver, jf. Stefan Karls-
son 1963:xxvi).
undireins adv. 1) ‘samtidig (med)’ (3): settvm vær uort innsigle fy rir
petta sampyctarbref vnder eins med adrgreindv domsbrefe DI 5:797,
1475; pesjfeingin friheit er ein tacsetning456 vnder eins med skriptagon-
gunne DI 6:592, 1487 (afladsbrev fra pavens legat); ad hann færi oss pat
[o: et brev] aptur [...] vnder eins med fyrrnefndu manntali DI 7:335,
1497; 2) ‘overens’ (4): vard biskup olaf vnder eins oc sumarlide bonde
vm kirkiureikning DI 5:315, 1461-1510 (inv.); ec hefe ordit under eins
med postein [...] um pær akiærur DI 7:140, 1492; med pui fiegiallde
sem peir hafa vndir einz [...] ordid DI 7:391, 1498 > c. 1600-1620; ath
peir mætti vrider eins verda vm pau ord sem huor haf di vid annah talatt
DI 7:418, 1499. Fsv. undir ens ‘uafbrudt’, ‘aldeles, helt’, ænyda. under
et ‘uafbrudt, sammenhængende’; sandsynligvis fra mnty. under e{i)nes,
under eniges ‘uafbrudt, bag[efter] hinanden, i en række’ (SchL u. under,
jf. K 4:652a, Sdw. u. ens), jf. også mnty. e(i)nes sin ‘være enig’ (L&B u.
é'nes s. 541). Betydningen ‘overens’ forekommer ikke i de øvrige nordi-
ske sprog eller i middelnedertysk så vidt man kan se. Forskellen mellem
‘samtidig’ og ‘overens’ er imidlertid ikke så stor at den sidstnævnte be-
455 Sdw. skelner på følgende måde mellem ordene untbæra og umbæra i fomsvensk: 1) i
bet. ‘umbara, undvara, vara utan, sakna; mista, gå miste om; forsaka, afstå; undgå, und-
slippa’ skal fsv. untbæra, umbæra, ombæra stamme fra mnty. untberen, entberen; 2) i bet.
‘bara, stå ut med, fordraga, tåla vid; bara, lida, finna sig i; visa undseende (mot ngn) med
afseende på (ngt); hafva miskund (med ngn), hafva el. visa skonsamhet (mot ngn)’ er fsv.
umbæra, ombæra hjemligt (Sdw. 2:797 og 827).
456 “Paalæg om at stille Borgen” (F); “Sekvestration” (BIO), o; ‘midlertidig beslag-
læggelse af omtvistet formue, ejendom’ (Briiel & Nielsen 1987).