Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Page 336
334
Middelnedertyske låneord
tydning ikke godt kan være opstået på grundlag af den førstnævnte; beg-
ge betydninger indebærer at flere ting stemmer overens eller falder sam-
men med hinanden i en eller anden henseende. Betydningsforskydnin-
gen kan også være påvirket af um eins (se anmærkning nedenfor) og
yfireins (se dette).457 Undireins er ikke registreret som et sammensat ord
i norrøne ordbøger og nævnes ikke i etymologiske værker. - Se videre
Gunnlaugur Ingolfsson (2001). - Jf. yfireins.
Anmærkning: En ordforbindelse som strukturelt minder om undireins (og
yfireins) er (verda) um eins adj./adv. ‘(komme) overens, (blive) enig’ som
forekommer i nogle breve fra 1400-tallet: sem wij werdum bader wm eins
DI 4:613, 1440 > før 1459. (Flere belæg: DI 6:465, DI 7:148, DI 7:230).
Fsv. um ens. Nærmeste middelnedertyske parallel er ens werden, jf. fsv.
varpa ens.
undirganga, ganga undir vb. ‘påtage sig, underkaste sig noget’ (4):
hefur eingenn honum syniad [...] helldur aller audvelldlega under
geingit og lagt hver sina kirkiu. so miked sem venia er DI 3:248, 1368 >
1700-t. (i et brev om biskoppens ophold og overnatning på kirkejorder);
Eingar nyungar eår ålogur viljum vér undir gangast DI 2:356, 1375 >
c. 1680.458 Kun infinitiv- og perf.part.-former er registreret. Gno. d.s.
(DN 4:98, 1313), gida. undergange, fsv. undirganga. Forbindelsen
ganga undir e-t ‘påtage sig noget’ (krav, betingelser, vilkår) eller ‘un-
derkaste sig ens magt’ (kongens, kristendommens etc.) er gammel og
sandsynligvis hjemlig, men at vb. undirganga er et lån fra middelneder-
tysk eller en omdannelse efter mnty. undergån kan ikke udelukkes (sål.
Moberg 1989:190 for svensk; jf. Sdw.). Ganga undir e-t forekommer i
nogle tekster fra 1200-tallet, fx Laxd 153 (hskr. c. 1330-1370), Mork
367 (c. 1275), Hkrlllx 399 (hskr. c. 1675-1700).
undirgefa vb. ‘underkaste (sig noget)’ (2): vndir gefur ek migh mis-
kunar dom drottins IslDipl 198, 1403 > 1417. Gida. undergive, fsv. un-
dir giv a\ < mnty. undergeven ifølge WN (jf. AJ, ODS 25:1199). Omtales
ikke af ÅBM, de Vries, NÅN, Hq. Gefa undir ‘give til, yde’ forekommer
457 Det kan nævnes at i Færeyinga saga (Flateyjarbok) forekommer eins i bet. ‘overens’:
kuodu naudsyn a vera at peir sættizst ok væri allir æins (Fær 45).
458 1 en anden afskrift står ordet i aktiv (DI 9:16, 1375 > c. 1604) mens der i en tredje af-
skrift derimod står: Aunguar nyungar nie alaugur vilium vierframar ennforn pegnskyllda
krefur DI 9:14, 1375 > c. 1600-1625. Hvad der er oprindeligt, ved man ikke.