Bibliotheca Arnamagnæana - 01.10.2003, Blaðsíða 337
Materialet
335
inorskfxiDN 2:381, 1385: Jon [...] hefuer køipt pa sama tompt ok vn-
dir gefuet fyrnæmda Halxvardz kirkiu, også fx i DN 5:421, 1430.459 -
undirgefinn adj./perf.part. 1) ‘underordnet’ (1): typtandi mier undirgefit
folk DI 6:240, [1479] > c. 1750 (skriftemål); 2) i bet. ‘underkastet, un-
dergivet’ forekommer ordet én gang i en ærkebispestatut: bannsetningar
pinu uera undirgefinn DI 2:627, 1327 > c. 1363. Gida. undergiven
‘overgivet’, ænyda. d.s. ‘underkastet’, fsv. undirgivin ‘underkastet’ m.m.
(Ifølge F&T fra nyhty. untergeben). Ordet forekommer i nogle ret gam-
le tekster, fx MarS 318 (hskr. c. 1325-1375). - Omtales ikke af ÅBM, de
Vries, NÅN, Hq.
undirvisa vb. ‘vise; underrette’ (3): sem ydur er riettiliga vnder vijsat
DI 6:284, 1480 > c. 1550 (klagebrev til kongen). Forekommer også i en
norsk lovreform fra 1383 (DI 3:371, 1383 > c. 1700). Mno. d.s.
(DN 2:699, 1488), gida. undervise, fsv. undirvisa', < mnty. underwlsen
(F&T, NÅN, Hq.). - Mulige æ.b.: JJC 673 (hskr. c. 1600), Trist131 121
(hskr. fra 1600-tallet). Ordet er ikke fundet i andre tekster fra før 1500
og kan være sekundært i disse to. - undirvisan f. ‘belæring’ (1): Rietta
vndervisan landz laganna lavgbokar DI 7:429, 1499. Verbalsubstantiv
til undirvisa. Fsv. undirvisan', jf. mno. undirviselsi (vnderuiselse DN
8:352, 1444, udstedt i København), gida. undervisning.
uppbera vb. ‘indkassere, oppebære, modtage’ (40): vpp borid ok vt
lukt IslDipl 76, 1385. Gno. d.s. (hafua vppboret DN 1:179, 1333), fær.
d.s. (DF 34, 1399), gida. upbære,460 fsv. upbæra', < mnty. upboren
(F&T:796, NÅN; WN).461 (Omtales ikke af ÅBM, de Vries, Hq.).
Næsten alle belæg er i formen perf.part. upp borit, jf. mnty. upboren
perf.part. (WN). Blot ét belæg er registreret på en fast sammensætning i
finit form i en hovedsætning: hann poo wpp bar af os s [...] suo margha
pæninga IslDipl 299, 1432 (JE). Én gang forekommer uppbart i en bi-
sætning: hualur så er pu uppbartt oc ad pier tokst edur j burtt fiecktt af
greindum reka DI 4:579, 1438 > 1606; muligvis skal ordet dog i dette
459 Om ydelse af såkaldt Michaels-kom til St. Michaels Alter i Nidaros Domkirke: hafuer
han [...] wndir gifuet the sama messo till wpheldisz Michiels kornet.
460 Former som op(pe)berge, -borge (F&T; jf. NÅN u. oppebære) skyldes folkeetymolo-
gi-
461 Mnty. upboren er dannet til roden germ. *bur-, jf. ohty. burien. Ordet er blevet nytol-
ket i de nordiske sprog som en sammensætning med det etymologisk beslægtede bera,
bære etc. < germ. *ber-, I yngre nedertysk er vokalen o gået over til å med 6 som et mel-
lemtrin (jf. mholl. beuren hvor (eu) står for [ø]), men hvor tidligt det er sket kan ikke af-
gøres.