Fylkir - 01.12.2021, Blaðsíða 18

18 FYLKIR - jólin 2021
°
°
fráfall Sigríðar. Þá lifði Högni þrjú
elstu börnin sín sem reyndist hon-
um afar þungbært. Einnig dóu
barnabörn ung að árum.
Hluti af daglegri rútínu var að
kveikja upp í fýrnum, Högni fór að
gefa hænsnunum og hirti eggin
og Guðný fór í fjósið og mjólk-
aði og fékk stundum liðsinni við
það. Eftir að rafmagn var leitt
út í hænsnakofa kveikti Högni á
ljóstýrunni þar kl. 10 á kvöldin svo
hænurnar verptu. En svo sá hann
til þess að slökkt var á öllum ljós-
um í Vatnsdal kl. 11 til að spara
rafmagnið. Fannst ungviðinu þar
á bæ frekar ósanngjarnt að gamli
maðurinn skyldi gera upp á milli
afkomenda sinna og hænsnanna
með þessum hætti.
Ýmislegt var gert til þess að draga
björg í bú í Vatnsdal. Högni seldi
egg og mjólk og Guðný sá um að
setja mjólkina á brúsana og það
ríflega. Einhverjir voru í nokkurs
konar áskrift og komu í Vatnsdal
til að ná í fulla mjólkurbrúsana og
skila þeim tómu.
Á ýmsu gekk á fjölmennu heim-
ili, þar skiptust á skin og skúrir
eins og gengur og gerist. Vatns-
dælingar unnu við það sem til
féll í búskapnum frá unga aldri,
einkum við heyskapinn. Fjósið var
spölkörn frá Vatnsdal en þar var í
sjálfu sér ekki mikill búskapur, sex
kýr og tveir til þrír hestar um tíma.
Heyfengur var af all stóru túni
austur af Vatnsdal og náði upp að
bænum Svanhól við Austurveg og
að Vilborgarstöðum. Einnig var
túnspillda suður af Vatnsdal sem
náði að landi Laufáss.
Vatnsdælingar nutu einnig góðs
af því að Sigurður Sigurfinnsson
hreppstjóri, faðir Högna, hafði
ræktað tún vestur af bænum Döl-
um en stærð þess náði frá Lukku
og vestur að bænum Stapa. Túnið
var ræktað með kraftmiklu sáð-
gresi og þegar best lét náðu strá-
in allt að 60 sm. hæð þegar slegið
var. Svörðurinn var dökkrauður.
Grasfengur var oft á tíðum svo
mikill að ekki var viðlit að breiða
hann út til þerris fyrstu dagana.
Ástæða þessarar miklu túnsprettu
var kraftmikill og að sögn dular-
fullur áburður sem saman stóð
af kúaskít, fiski, slori og beinum
sem safnað var í svokallaðar forir,
eða steyptar rotþrær, sem komið
hafði verið við stærri tún og eru
enn til en gegna engu hlutverki
nú til dags. Safnað var í forirnar
frá ársbyrjun og til vors og af og
til var dælt vatni og sjó í þær. Þessi
náttúrulegi áburður var tilbúinn á
vorin til dreifingar á túnið. Gums-
inu var dælt í járntank eða annan
búnað og dreift á túnin. Slík var
orkan í þessum frumstæða áburði
að heil vika í vætutíð dugði vart
svo að svörðurinn brynni ekki.
Vatnsdælingar á öllum aldri hjálp-
uðust að við heyskapinn. Unnið
var á vöktum við sláttinn þar sem
Ólafur, Högni og Hilmir fóru með
ferðina. Reyndar var það hestaf-
lið sem vann verkið. Sláttuvél var
til taks og hana drógu hestöflin
Skjóni og Grani. Síðar kom mikill
gæðingur af fastalandinu sem sló
þeim gömlu við og var kallaður
Bleikur og dró sláttuvélina nánast
einn. Heyvinnuvélin var um margt
merkileg en hún var sú fyrsta
sinnar tegundar sem keypt var til
Eyja. Högni fjármagnaði kaupin
m.a. með því að safna beinum og
þurrka úti á túni og seldi Norð-
mönnum. Heyvinnuvélin kom að
góðum notum, ekki síst á þessari
fimm hektara spildu Vatnsdæl-
inga vestan við Dalaveg sem fór
svo undir norður-suðurbraut flug-
vallarins þegar hann var lagður,
sem hafði nokkra eftirmála því
Vatnsdælingar kröfðust þess að fá
bætur fyrir missinn sem gekk eftir.
Á sumrin var ávallt gestkvæmt í
Vatnsdal en þá komu brottfluttir
Vatnsdælingar heim og dvöldu
sumarlangt í Eyjum og voru fram
yfir þjóðhátíð. Það voru m.a.
barnabörn Högna, dætur Eddu
og Gústu, sem nýttu sumarfríið til
ævintýra í Vestmannaeyjum. Þetta
þjappaði Vatns-
dalsættinni vel
saman.
Þegar flest var í
Vatnsdal á sínum
tíma voru þar lík-
lega á þriðja tug
íbúa. Á tímabili
voru Högni og
Guðný, Sigurður
og Ingibjörg og
börn þeirra sex,
Hilmir og Alda
með elstu börnin
sín, Guðmundur
og Högni, nokkr-
ir Vatnsdæl-
ingar til viðbótar
sem dvöldu þar
tímabundið og efsta hæðin var
leigð út.
Æskuminningar Vatnsdælinga
eru óþrjótandi enda sögumenn
miklir. Nokkrar sögurnar tengjast
seinni heimsstyrjöldinni. Að sögn
Ólafs R. Sigurðssonar, elsta núlif-
andi Vatnsdælingsins, var í upp-
hafi seinni heimsstyrjaldarinnar
verið að tala um eitthvað í hljóði
og því haldið frá krökkunum. En
það dugði ekki fyrir þá bræður
Ólaf og Högna og þeir unnu úr
þessu hvísli hægt og örugglega.
Stríð var skollið á, hermenn á leið
til Íslands. Engar vörur komu frá
útlöndum og því engin kol til upp-
hitunar í Vatnsdal. Þeim bræðrum
var ekki til setunnar boðið, þeir
vildu leggja sitt af mörkum til að
draga björg í bú á þessum viðsjár-
verðu tímum og hófust handa.
Ofninn á neðstu hæð hitaði Vatns-
dal upp og var í huga barnanna
miðjupunktur lífsins. Húsið skyldi
hitað upp, sama hvað það kostaði.
Hver spýta, hvar sem hún fannst,
var tekin herfangi af þeim bræðr-
um og öðrum krökkum. Þeir fóru
t.d. daglega austur á Urðir til að
athuga með sjórekið timbur sem
aldan hafði skutlað upp á klapp-
irnar og voru teknar herfangi.
Eitthvað af börnunum voru send
í sveit á sumrin eins og algengt
var á þessum tíma. Ólafur lýsir því
þannig að einn góðan veðurdag
hafi sér, þá á tíunda ári, og Högna
verið skellt í spariföt. Þeir fóru um
borð í næsta bát sem sigldi til
Stokkseyrar. Þaðan fóru þeir á bæ-
inn Bólstað austan við Vík í Mýr-
dal. Þar voru bræðurnir í ágætu
yfirlæti í tæp tvö ár. Að sögn Ólafs
var heimsstyrjöldin síðari ástæðan
fyrir því að bræðurnir voru sendir
í sveit. Þegar þeir bræður komu
aftur heim eftir vistina höfðu þeir
stækkað svo mikið og þroskast
að Sigurður faðir þeirra þekkti þá
ekki þegar hann tók á móti þeim á
bryggjunni.
Á stríðsárunum var yngri kyn-
slóðin í Vatnsdal í léttu stríði við
jafnaldra sína í næsta nágrenni þar
sem bræðurnir Ólafur og Högni
voru fremstir í flokki. Þessi stríð
voru háð á kvöldin. Ólafur rifjar
upp að Guðmundur frændi þeirra
hafi aðstoðað þau og haldið fundi
þar sem gerð var hernaðaráætlun.
Tangarsókn kallaði Guðmundur
áætlunina þar sem
þremur liðsmönn-
um var fórnað en
svo komu hinir og
sóttu að óvininum
úr sitthvorri áttinni.
Gekk tangarsóknin
eftir!
Eins og áður var
vikið að gekk Högni
menntaveg þess
tíma og var óþrjót-
andi að sækja sér
þekkingar. Hann
hafði mikinn áhuga
á alþjóðamálum,
var alla tíð vinstri
sinnaður og jafnvel
nokkuð róttækur
í þeim efnum en sumir af hans
bestu vinum voru engu að síður
til hægri í pólitíkinni. Eitt fyrsta út-
varpið í Eyjum kom í Vatnsdal og
þar hlustaði Högni mikið á breska
ríkisútvarpið, BBC. Í seinni heims-
styrjöldinni fylgdist hann náið
með gangi mála í fréttum BBC.
Hann setti stórt landakort upp á
vegginn, stakk niður títiprjónum
og færði þar til víglínuna út frá
fréttum dagsins. Fyrst eftir að út-
varpið kom í Vatnsdal fylltist for-
stofan af forvitnum krökkum að
hlusta á þetta undratæki.
Í Vatnsdal var talsverð pólitísk
umræða. Kommúnistanum Högna
var í mun að heyra mismunandi
sjónarmið. Hann bauð bæði sam-
herjum sem og pólitískum and-
stæðingum heim í Vatnsdal til að
ræða málin en þá var setið inn af
eldhúsinu. Á meðal þeirra sem
komu þangað reglulega voru
Filippus Árnason tollari, Einar
hálfbróðir Högna, Ingibergur í
Hjálmholti og fleiri. Fyrir kom að
blóðþrýstingurinn varð full hár og
læti og rifrildi heyrðist um Vatns-
dal. Þegar Guðnýju leist ekki orðið
á blikuna skellti hún í klatta fyrir
fundagesti og þá féll allt í ljúfa löð.
Eins og lög gerðu ráð fyrir var hinn
vinstri sinnaði Högni áskrifandi
að Þjóðviljanum sem kom fyrst út
1936 og gefinn út af Kommúnista-
flokki Íslands í fyrstu. En svo bar við
að barnabarn og alnafni Högna,
sonur Sigurðar sem bjó í Vatnsdal,
gerðist einnig áskrifandi að Þjóð-
viljanum. Því voru tveir nafnarn-
ir áskrifendur að Þjóðviljanum í
Vatnsdal. Voru blöðin kyrfilega
merkt Högna Sigurðssyni eldri og
yngri til aðskilnaðar. Sjálfbærnin
var í öndvegi á þessum tíma og
Þjóðviljinn kom svo að góðum
notum þegar farið var á útikamar-
inn út á lóð í alls konar veðri.
Högni eldri var einnig áskrifandi
að tímaritinu Soviet Union sem
gefið var út á ensku fyrir fylgjend-
ur kommúnismans og var mikið
glanstímarit. Þegar blaðið barst í
Vatnsdal var fastur liður að Ingi-
bergur Hannesson í Hjálmholti
Frá ættarmóti Vatnsdælinga 1994.
Sigurður Hauksson smíðaði nákvæmt módel af Vatnsdal sem var til
sýnis á ættarmóti Vatnsdælinga 2017. Með Sigurði á myndinni er
Svava dóttir hans.
Alda og Hilmir með fjögur af átta börnum sínum, á þjóðhátíð.
Hilmir heldur á Birnu, til vinstri er Guðný Sigríður, þá Hörður og
svo Hrefna. Myndin er tekin á þjóðhátíð um miðjan fimmta áratug
síðustu aldar.
Þegar flest var í Vatnsdal á sínum
tíma voru þar líklega á þriðja tug
íbúa. Á tímabili voru Högni og
Guðný, Sigurður og Ingibjörg og
börn þeirra sex, Hilmir og Alda
með elstu börnin sín, Guðmundur
og Högni, nokkrir Vatnsdælingar
til viðbótar sem dvöldu þar
tímabundið og efsta hæðin var
leigð út.