Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2015, Qupperneq 18

18 – Sjómannablaðið Víkingur
A ugu Íslendinga opnuðust hægt og bítandi fyrir því að ef
til vill mátti gera eitthvað til að draga úr miklum mann-
skaða er þjóðin varð fyrir á hafinu. Þeir voru að vísu
seinir að taka við sér og hlustuðu lítt eða ekki á séra Odd
Gíslason sem predikaði á 19. öld að því færi fjærri að lítil
þjóð þyrfti að fórna Ægi tugum manna á ári hverju. Stofnun
Slysavarnafélags Íslands í janúar 1928 var stórt skref í rétta
átt. Heimsstyrjöldin síðari opnaði nýjan kafla í þessari um-
ræðu.
Enginn á sjó nema í björtu
Allt í einu voru dráp og eyðilegging orðin markmið mannkyns.
Þýskir kafbátar lágu í leyni og úr háloftunum steyptu sér eld-
spúandi stríðsvélar. Englendingar reyndu að hindra siglingu kaf-
bátanna með því meðal annars að koma fyrir tundurduflum á lík-
legum siglingaleiðum Þjóðverja. Í júlí 1940 fengu Íslendingar
fyrstu aðvörunina.
Við erum búnir að leggja tundurduflagirðingar
frá Orkneyjum til Íslands, tilkynntu Bretarnir, og
þaðan áfram til Grænlands.
Um haustið fjölgaði mjög tundurduflum í sjó,
aðallega fyrir vestan og austan, og góð fiskimið
voru lýst hættu- og bannsvæði. Það bætti síst úr
skák að bráðlega varð þess vart að tundurduflin
vildu losna af strengjum er héldu þeim á
nokkurra metra dýpi – sem var kannski 2 til 5
metrar. Þau flutu þá upp og urðu enn hættulegri
grunnskreiðum fiskiskipum
en ella. Sjómenn voru hikandi við að róa en ekki
lengi. Halamiðin freistuðu. Um borð í Júpiter orti
Þorbjörn Friðriksson á siglingunni vestur:
Ýtar sigla á ystu mið,
Ægis rista kuflinn.
Hættir að vera hræddir við
Halatundurduflin.1
1 Ásgeir Jakobsson: Tryggva saga Ófeigssonar,
Reykjavík 1979, bls. 201.
En austfirskir sjómenn voru tvístígandi. Hinn 1. desember
1940 barst þeim tilkynning frá breskum hermálayfirvöldum um
tundurduflagirðingu sem teygði sig alla leið frá Bjarnarey og suð-
ur að Papey. Haldið ykkur við ströndina, sögðu Bretarnir, og
farið ekki lengra út en 6 til 8 sjómílur, þá ætti ykkur að vera
óhætt.
Fyrst í stað gerðu Austfirðingar sér enga rellu út af þessu og
kipptu sér lítt upp við stöku dufl er rak á land þegar leið á vetur-
inn. Haustið 1941 skipti hins vegar mjög um til hins verra. Í
byrjun nóvember gerði stórviðri og haugasjó. Við þetta komst los
á tundurduflanetið og sjórinn út af Austfjörðum varð morandi í
fljótandi sprengjum.
Þessi ófögnuður barst inn á hvern fjörð hér fyrir austan, út-
skýrðu Austfirðingarnir, sum duflanna sprungu, önnur lágu hér í
fjörunni ósprungin og enginn hætti sér á sjó nema í björtu.
Ekki hræddir við
Halatundurduflin
Kafbátar, flugvélar og tundurdufl; hin þrefalda hætt stríðsáranna. Landhelgisgæslunni – sem þá
heyrði undir Skipaútgerð ríkisins og forstjóra hennar, Pálma Loftsson – var falið að eiga við tund-
urduflin. „Við höfum barist í heilt ár gegn tundurduflum“, svaraði Pálmi spurningu blaðamanns
Alþýðublaðsins í mars 1942. „Nú vinna öll skip Skipaútgerðarinnar meðfram að því að eyðileggja
tundurdufl, en aðallega vinna þó að því „Helga“, Óðinn og Sæbjörg.“
Surprise GK 4 frá Hafnarfirði. Myndin er tekin í seinna stríði. Íslenski fáninn er málaður á kinnunginn og brúna svo Þjóðverjar sjái greinilega að skipið er frá hlut-
lausri þjóð. Karlarnir eru á síld sem gefur til kynna að myndin sé tekin 1941. Í marsmánuði það ár voru þrjú íslensk skip skotin niður af Þjóðverjum, línuveiðarinn
Fróði, togarinn Reykjaborg og línuveiðarinn Pétursey. Alls 28 sjómenn féllu. Í kjölfarið voru allar siglingar íslenskra skipa til og frá Englandi stöðvaðar og stóð svo
fram á sumar. Voru þá sumir togararnir sendir á síld en það hefur varla gerst í annan tíma á stríðsárunum, slík voru uppgripin í kringum siglingarnar.
Mynd: Úr safni Hafliða Óskarssonar
SEINNI HEMSSTYRJÖLDIN 1939-1945