Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2015, Side 19

Sjómannablaðið Víkingur – 19
Það var því sannkölluð himnasending þegar varðbáturinn
Óðinn birtist fyrir austan og tóku varðskipsmenn þegar til
óspilltra málanna við að sökkva duflunum og höfðu sannarlega í
nógu að snúast. Þetta var eins og að sigla í berjaskyri; einn
daginn náðu þeir að sökkva 26 duflum, sem var met, og í annað
sinn réðust þeir að 18 duflum sem voru á innan við einnar
fermílu svæði.
En þetta var engan veginn hættulaust. Stundum sprungu dufl-
in í stað þess að hverfa í djúpið og sprengjubrotum rigndi yfir
varðskipsmenn. Þegar þeir vildu fá greidda áhættuþóknun fyrir
þessa iðju sagði ríkisvaldið nei og sneri þá Óðinn stefni suður á
bóginn. Þetta var í desember 1941.
Ekki löngu síðar var vélbáturinn Helga frá Akureyri á slóðinni
fyrir austan en vandamálið sem skipstjóri hennar stóð frammi
fyrir var að hann átti annars vegar að færa flotanum á Hornafirði
nauðsynjar en hins vegar að eyða duflum og skildi sá starfi sitja
fyrir hinum. Þetta varð þó illa samrýmt þar sem Helga var stund-
um í flutningum þegar tilkynning barst um tundurdufl og gat því
ekki sinnt kallinu fyrr en eftir jafnvel einhverja daga.
Senditæki innsigluð
Fleiri hættur steðjuðu að íslenskum sjómönnum. Bretar gengu
hart fram gagnvart flotanum, ótrúlega hart, sögðu sumir. „Það
var óverðskulduð tortryggni af hálfu Breta í okkar garð,“ fullyrti
aflaskipstjórinn mikli, Sigurjón Einarsson á Garðari, „sem réð
því, að þeir óðu um borð í íslenzk skip og rifu úr þeim loft-
skeytatækin.“ Og þegar fréttist að breskir hermenn hefðu farið
um borð í tiltekinn togara og fjarlægt úr honum björgunarbát-
ana, sem þóttu víst grunsamlega stórir, „fannst mörgum, að allt
þetta framferði jaðraði við geðbilun, svo glórulausar voru þessar
aðgerðir“, rifjaði Sigurjón upp löngu síðar.2
Að vísu skal þess getið að aðfarir Bretanna, en Sigurjón er
væntanlega að vísa þess þegar þeir í september 1940 fjarlægðu
loftskeytatækin úr íslenskum togurum í Fleetwood, áttu sér skýr-
ingar. Skömmu áður höfðu tveir íslenskir loftskeytamenn verið
að ræða saman þar sem þeir sigldu á sitt hvorum togaranum um
Írlandshaf. Sagði þá annar: „Sástu þennan gráa dreka sem var að
fara norður úr þarna? Mikið svakalega er hann stór þessi. Hann
er frá Vesturheimi.“3
Svona mátti ekki tala á stríðstímum.
Þótt Bretunum væri mikið niðri fyrir, enda áttu þeir í styrjöld
og fóru halloka, sáu þeir engu að síður auman á íslensku sjó-
mönnunum og skiluðu tækjunum. En ekki án skilyrða. Framveg-
is urðu öll senditæki í skipum og bátum að vera innsigluð og
mátti ekki nota þau nema í neyð. Þá urðu skipin að vera myrkv-
uð þegar þau sigldu yfir hafið og við Englandsstrendur. Einnig
var slökkt á vitum og aðrir voru ljóslitlir. Útsending veðurfrétta í
útvarpi var bönnuð og varð engu þar um hnikað öll stríðsárin,
sama hvað íslensk yfirvöld reyndu
Öðru máli gegndi um vitana. Á þeim var slökkt í byrjun her-
náms en síðar tókst að sannfæra hernámsstjórnina um mikilvægi
þess að á þeim logaði ljós. Að vísu fékkst ekki leyfi til að kveikja
á öllum aftur en mörgum þó. Og það var nokkur galli á gjöf
Njarðar að sjómenn máttu alltaf eiga von á að slökkt væri á þeim
og það án nokkurrar aðvörunar.
Breyttust í manndrápsdalla
En ekki dugði ekki að heyja eingöngu varnarbaráttu í þessum
anda. Stríðinu fylgdi nýr voði af mannavöldum. Hvernig áttu
skipin að verjast árásum? Einhvernvegin þurfti að gera stýrishús
og loftskeytaklefann skotheldan. Um það voru menn sammála.
2 Sigurjón Einarsson: Sigurjón á Garðari, Reykjavík 1969, bls. 194.
3 Guðjón Friðriksson: Togarasaga Magnúsar Runólfssonar skipstjóra, Reykjavík
1983, bls. 141.
En hvernig? Reynt hafði verið að steypa ofan á brúarþakið og
stálklæða brúna en við það raskaðist siglingarhæfni togaranna
verulega.
Skipstjórinn á Júpiter, Bjarni Ingimarsson, var ekkert að skafa
utan af því: „Skipið var alls ekki sjófært.“
Sigurjón á Garðari tók í sama streng: „Þegar komið var inn á
Önundarfjörð, fékk steypan að fjúka af brúarþakinu. Við vildum
ekki láta hvolfa undir okkur með vanhugsuðum búnaði“.4
Nú veltu menn fyrir sér öðrum ráðum. Var ekki ráð að fela
Skipaskoðun ríkisins að kafa ofan í málið. Hugmyndir voru
skeggræddar: Voru til dæmis uppblásin björgunarvesti betri en
flothringirnir sem flotinn notaði? Mátti ef til vill gera litla björg-
unarfleka úr korki er hentuðu vélbátaflotanum. Og hvernig væri
nú að gera sjómönnum það að skyldu að kunna að synda?
Svo er líka óþolandi hvernig brugðist er við sjóslysum hér við
land, benti Vestfirðingurinn Arngrímur Fr. Bjarnason á. Í Bret-
landi er haldið sjópróf „en hér á landi er það svo, að látin er
nægja samhljóða skýrsla yfirmanna eða útdráttur úr dagbók.“
Svo voru settar hríðskotabyssur í togarana, þó aðeins ein í
hvern. Það er kannski langsótt en ef til vill hefur þessi minning
um vopnaða íslenska togara kveikt með bóndanum og alþingis-
manninum, Pétri Ottesen, þá hugmynd hvort ekki væri hægt að
skylda skipverja, er sigldu fram á tundurdufl, til að skjóta þau
niður. Þetta var sumarið 1945, stríðið var á enda en tund-
urduflahættan enn fyrir hendi.
4 Ásgeir Jakobsson: Sagan gleymir engum, Sjómennskuþættir, án útgáfustaðar
1989, bls. 14; Sigurjón Einarsson: Sigurjón á Garðari, bls. 186.
Óvenjumikið af rekduflum hefur verið nú undanfarið við
Austurland. Fólk í bæjum á ströndinni hefur orðið að flýja
þaðan vegna sprenginga. Hafa 10-20 tundurdufl sprungið
þar í flæðarmálinu.
Tvö skip, Óðinn og brezkt herskip eru nú við eyðilegg-
ingu tundurdufla þar eystra.
Undanfarið hefur verið suðaustan stormur við Austurland
og því verið óvenjumikið um tundurdufl á reki og hafa milli
20-30 dufl rekið þar á land. Fyrir síðustu helgi sprakk tund-
urdufl í fjörunni hjá Hrolllaugsstöðum á Langanesi, en sá
bær stendur nálægt sjó. Við sprenginguna brotnuðu allar
rúður í bænum, auk þess, sem hann skemmdist á annan hátt
og fjárhús á túninu hrundu, ennfremur þeyttist mikið af
grjóti úr fjörunni og upp á túnið. Fólkið flýði allt úr bænum
og var skammt komið, þegar tvær sprengingar urðu aftur.
Mun fólk hafa flúið fleiri bæi þar eystra.
Er talið að 10-20 tundurdufl hafi sprungið þar við land
undanfarna daga. Tvö skip eru nú við Austfirði að eyði-
leggja tundurdufl, og auk þess starfar enskur sérfræðingur
að því að eyðileggja þau dufl, sem á land hafa rekið.
Skip hafa verið vöruð við því að sigla í dimmviðri og að
næturlagi á öllu svæðinu frá Langanesi til Hornafjarðar.
Nýtt Dagblað 19. nóvember 1941.
Fólk á Austurlandi
flýr heimili sín
vegna tundurdufla-
sprenginga