Austurglugginn - 15.04.2021, Qupperneq 11

AUSTUR · GLUGGINN Fimmtudagur 15. apríl 11
Jarðfræðingur segir mjög lítið vitað
um útbreiðslu sífrera í jörð hér á
landi. Aukin hætta á skriðuföllum
er eitt af því sem fylgir þiðnun
sífrera vegna loftslagsbreytinga.
Á norðurslóðum hafa menn
áhyggjur af áhrifum þiðnunarinnar
á heimkynni milljóna manna.
Sífreri er landssvæði þar sem berg
eða jarðlög eru frosin allt árið. Ofan
á sífreranum geta verið jarðlög sem
þiðna og frjósa eftir árstíðum og
er það nefnt virka lagið. Finna má
sífreralög bæði á láglandi og upp til
fjalla á arktískum og háarktískum
landsvæðum.
Hérlendis hafa augu sérfræðinga
mest beinst að Tröllaskaga en að
undanförnu að Strandartindi ofan
Seyðisfjarðar. Á íbúafundi 30. mars
voru kynntir útreikningar á skriðu
upp á 350.000 rúmmetra sem farið
gæti af stað þaðan vegna þiðnandi
sífrera. Bann við íbúðabyggð við
Stöðvarlæk byggir meðal annars á
þessari hættu.
„Við höfum mjög litla þekkingu á
dreifingu sífrera á Íslandi. Reyndar
er það svo að ofanflóðum öðrum
en snjóflóðum, eins og aurskriðum,
grjóthruni og berghlaupum, hefur
lítið verið sinnt hérlendis hingað
til,“ segir dr. Þorsteinn Sæmundsson,
jarðfræðingur við Háskóla Íslands.
Aðspurður vill hann þó lítið segja
um möguleg hættusvæði á Íslandi
eða sérstaklega Austurlandi. „Ég
vil ekki tiltaka nein ákveðin svæði,
einkum ekki ofan byggðarlaga, fyrr
en búið er að rannsaka þau frekar, en
við höfum bent á að það séu mörg
svæði sem þarf að skoða með þessu
tilliti á Íslandi.“
Einhverjar rannsóknir eru þó
til um sífrera á Íslandi. Árið 2007
birtist fræðigrein eftir Þjóðverjann
Bernd Etzelmüller sem kannaði
mögulega dreifingu sífrera með
fjórum borholum. Þrjár þeirra
voru á Austurlandi: í Sauðafelli
rétt við Snæfell, Vopnafjarðarheiði
og Gagnheiði en sú fjórða í
Hágöngum í Flateyjardalsfjallgarði,
milli Eyjafjarðar og Skjálfandaflóa.
Sífreri fannst á öllum svæðunum
nema Vopnafjarðarheiðinni.
Í Hágöngum var hann 6-10
metrar á þykkt en yfir 30 metrar
í Gagnheiði og Sauðafelli. Þessar
upplýsingar notaði Etzelmüller til
að áætla útbreiðslu sífrera í fjalllendi
hérlendis. Niðurstöður hans voru
að á Suðurlandi sé sífrerinn í um
1000 metra hæð og nái niður í 800
metra á Norður- og Austurlandi.
Út frá þessu áætlar hann að 8000
ferkílómetrar, eða um 8% lands utan
jökla, séu sífrerasvæði.
Skriður sem sýndu fram á
takmarkaða þekkingu
Á undanförnum áratug hafa fallið
3-4 skriður sem vakið hafa athygli
okkar á þiðnun sífrera hérlendis. Sú
fyrsta féll árið 2011 úr Torfufelli í
Eyjafjarðarsveit en sú næsta kom úr
Móafellshyrnu í Fljótum ári síðar.
„Rannsóknir á henni mörkuðu
upphafið að því sem við vitum um
þiðnun sífrera hérlendis. Þar sáum
við frosin setlög í fyrsta sinn koma
niður í þessum skriðuföllum,“
segir Þorsteinn. Þriðja skriðan sem
fallið hefur á mið Norðurlandi féll
síðastliðið haust úr Hleiðargarðsfjalli
í Eyjafirði. Þorsteinn segir þessar
skriður svipaðar að því leyti að þær
féllu allar úr um 800 metra hæð.
Fjórða skriðan sem hann nefnir
féll úr Árnestindi á Ströndum árið
2014 en hún féll úr 350-400 metra
hæð. „Það er mun neðar en nokkur
gat ímyndað sér að sífreri væri til
staðar og hringdi því ákveðnum
viðvörunarbjöllum hjá okkur.“
Þrjár elstu skriðurnar eiga það
líka sameiginlegt að hafa fallið úr
hlíðum sem snéru í norðvestur,
þá átt sem sólin skín síst úr en
Hleiðargarðsfjallið vísaði í austur.
„Þetta segir okkur að þekking
okkar á sífrera er ekki nógu góð og
þetta eru atburðir sem við þurfum
virkilega að hafa áhyggjur af.“ segir
Þorsteinn.
Hlíðarnar ekki jafn
stöðugar og við héldum
Aurskriður falla oftast vegna þess
að vatn kemur losi á jarðveg, bæði
vegna minni samloðnunar, aukins
þrýstings og þyngingu jarðvegs.
Þegar sífreri þiðnar fer vatn á ferð
um jarðlög sem áður voru frosin og
getur orðið til þess að hleypa af stað
efri jarðlögum. „Í Móafellshyrnunni
skreið frosin jarðkeila ofan á
berggrunni,“ bendir Þorsteinn
á. Ástæðan fyrir þiðnuninni er
hlýnandi veðurfar, en eins og bent
er á í skýrslu Nordregio er hægt að
draga úr hættunni með því að koma
böndum á loftslagsbreytingar.
Þorsteinn bendir hins vegar
á að loftslagsbreytingarnar eða
þekkingarleysið einskorðist ekki við
skriðuhættu af sífrerasvæðum. Hann
bendir á skriðuföllin við Öskjuvatn
árið 2014 og Hítardal 2018 þar sem
við athuganir eftir á hafi komið í ljós
að hlíðar hafi verið að afmyndast um
lengri tíma og ummerki verið orðin
sjáanleg áður en skriðurnar féllu.
Þess vegna sé nauðsynlegt að
ráðast í rannsóknir á skriðuhættu
á landinu. „Skriðuhætta í landinu
hefur aldrei verið kortlögð af alvöru
en það er risaverkefni sem við
þurfum að sameinast um. Afleiðingar
veðurfarsbreytinga svo sem breytinga
í úrkomumynstri og úrkomuákefð
geta leitt til aukningar á tíðni
skriðufalla og hugsanlega stækkunar
þeirra. Það er ljóst að skriðuföllin á
Seyðisfirði vöktu fólk til umhugsunar
um skriður og skriðuhættu á
landinu og hljómgrunnur vaknaði
innan ríkisstjórnarinnar um
þörfina á aukinni kortlagningu
og rannsóknum fyrir þessu verki.
Vonandi verður sett aukið fjármagn
bæði til rannsókna og menntunar
því við þurfum fólk sem kann að
vinna verkið.“
Margvísleg áhrif
Áhrifin af þiðnun sífrera á
norðurslóðum eru víðtæk og
margvísleg. Í byrjun árs kom
út skýrsla á vegum norrænu
byggðarannsóknastofnunarinnar
Nordregio um afleiðingar þiðnunar
sífrera, sem talinn er þekja um
fjórðung þess lands sem flokkast
sem norðurslóðir. Þar kemur fram
að fimm milljónir manna búi í 1132
byggðarlögum á eða við sífrerasvæði.
Því er spáð að að fyrir árið 2050 hafi
sífreri á 42% þessara svæða þiðnað
og það hafi áhrif á líf alls um 3,3
milljóna manna sem þar búa. Um
85% þessa fólks er í Rússlandi á
svæðum eins og Surgut, Yakutsk og
Murmansk.
Aðferðafræðin við norrænu
skýrsluna er töluvert önnur
en Etzelmüller eða íslenskir
jarðfræðingar hafa notast við
í greiningum sínum á sífrera
hérlendis. Í henni er notast við
reiknilíkan við að áætla svæði þar
sem sífreri er annað hvort stöðugt til
staðar eða kemur reglulega upp og
áhrifasvæði út frá því. Með þessari
aðferðafræði er fundið út að fjögur
íslensk byggðarlög: Hrafnagil í
Eyjafirði, Bolungarvík, Hnífsdalur
og Þingeyri séu á áhrifasvæði sífrera.
Áhrif þiðnunarinnar getur
verið aukin skriðuhætta en líka
aðrir þættir eins og landbrot við
strandsvæði, jarðsig eða aðrar slíkar
hreyfingar sem skemmt geti vegi
eða land sem íbúar nota til atvinnu
eða afþreyingar, svo sem við hvers
konar veiðar. Stjórnvöld verði
að vera tilbúin að bregðast við, í
verstu tilfellunum að færa heilu
byggðarlögin, endurgera eða verja
innviði. Í skýrslunni segir að búist
sé við að íslensku sífrerasvæðin sem
fjallað er um verði þiðnuð innan 30
ára.
GG
Þörf á stórauknum stuðningi við rannsóknir á
skriðum og skriðuhættu
Frá hreinsun á skriðusvæðinu á Seyðisf irði í janúar. Strandartindur gnæfir yfir. Mynd: GG
Fréttaskýring