Ljósmæðrablaðið - 01.12.2022, Side 61

ljósmæðrablaðið ljósmæðrablaðið
1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022 6160 1. tölublað · 100. árgangur · desember 2022
á sama tíma og hún þurfti að vera í um önnunar­
hlutverki gagnvart stjúpbarninu. Þetta er einmitt
þekkt að valdi togstreitu hjá stjúpmæðrum sem búa
ekki að jafnaði með stjúp börnum sínum (Pryor,
2014). Japönsk rannsókn bendir til þess að nýorðnar
mæður í stjúpfjölskyldum eigi frekar á hættu að fá
fæðingar þunglyndi en aðrar konur (Sugimoto og
Yokoyama, 2017) og einnig má geta þess að stjúp­
mæður eiga fremur á hættu að verða þunglyndar en
aðrar konur, óháð eigin barn eignum (Shapiro og
Stewart, 2011).
Freyja benti á að eldri börn í fjölskyldunni
skipta máli hvort sem konan hefur fætt þau eða ekki.
Stjúpmóðurhlutverk verðandi eða nýorðinna mæðra
skiptir einnig máli fyrir líðan þeirra og því verður
skráningin í mæðravernd að taka tillit til stjúptengsla
sem eru til staðar í fjölskyldunni.
Eins og staðan er nú þarf að gera gangskör að
því að bæta þessa skráningu sem öll miðast við hina
verðandi móður, nema skyndilega þegar kemur að
reitnum, „Fjölskyldumeðlimir og heimilisfólk“. Að
mínu mati er þessi valmöguleiki í rafrænni mæðra­
skrá verulega gallaður. Þar er hægt að skrá aðila á
heimili og tengsl þeirra við „barn“ en ekki konuna og
er þá líklega átt við hið ófædda barn. Valmöguleikinn
„stjúp barn“ er ekki til staðar og alls ekki er hægt að
skrá stjúpbörn sem koma í um gengi en búa ekki á
heimilinu. Eigi kona börn fyrir kemur heldur ekki
neins staðar fram hvort núverandi maki konunnar
hafi eignast þau með henni eða ekki.
Nú krefst upplýsingasöfnun í mæðravernd þess
að spurt sé margra persónulegra spurninga, t.d. um
and lega líðan og vímuefnaneyslu. Hvers vegna hikum
við þá við að skrá þetta? Eru þessar upp lýsingar ekki
taldar skipta máli? Og hvers vegna ekki? Skyldi þarna
vera um stjúpblindu að ræða sem hamlar starfi ljós­
mæðra við að mæta þörfum fjöl skyldunnar í heild?
Í sængurlegu er gjarnan rætt um samskipti
parsins og gagnkvæman stuðning eftir fæðingu, að ­
lögun eldri systkina og stuðning stórfjölskyldu. Ljóst
er að nauðynlegt er að það sé gert með tilliti til
flókinna tengsla stjúpfjölskyldna. Ljósmæður þurfa
til dæmis að hafa í huga að faðir sem tekur á sig
þungann af umönnun eldra barns sem parið á saman
upp sker yfirleitt þakk læti móður, en sé hann að
annast þau börn sem hann átti fyrir hjónaband með
sama hætti getur það valdið því að hinni nýbökuðu
móður finnist hún afskipt og útilokuð.
Viðhorf allra þeirra kvenna sem ég ræddi við
gagnvart stjúp börnum sínum var jákvætt, en hafa
þarf í huga að allar þessar stjúpfjölskyldur höfðu haft
tíma til að aðlagast sem er alls ekki al gilt. Eins og við
vitum bregðast eldri börn oft við komu nýbura með
meira krefjandi hegðun en áður, og ljósmæður þurfa
að vera vakandi fyrir því hvort óviðeigandi hegðun
stjúpbarna sé mögu lega túlkuð á neikvæðari hátt
en hegðun eigin barna.
Einnig þarf að hafa í huga að tengslanet innan
stjúp fjöl skyldna getur verið gisnara þrátt fyrir að svo
virðist sem um fleiri aðila sé að ræða sem mögulega
geti aðstoðað hina nýju for eldra. Rannókn Sigrúnar
Júlíusdóttur o.fl. (2008) rennir stoðum undir það að
tengsl barna við ömmur og afa veikist oft eftir skilnað.
Ekki er því ólíklegt að foreldrar innan stjúp fjöl skyldna
séu tvístígandi með það hvern þeir eiga að biðja um
að passa eldri börn á heimilinu. Tilkoma nýrra barna
inn í stórfjölskyldu veitir þó oft tækifæri til þess að
hafa áhrif á tengsl, enda flestir boðnir og búnir til
þess að aðstoða foreldra á þeim tímamótum. Þetta
má t.d. sjá á því að stjúpmóðir Freyju sem hún hafði
áður ekki haft sterk tengsl við, reis upp í það að verða
hennar helsti stuðningsaðili eftir fæðinguna. Svan­
hildur tók líka svo djúpt í árinni að segja að fæðing
dóttur hennar hafi bjargað sam bandi hennar við sinn
eigin föður sem virtist líta á tilkomu barna barnsins
sem tækifæri til að bæta fyrir tengslarof við dótturina.
Ljósmæður ættu að geta ýtt undir tengsl sem
kannski eru nýmynduð eða hafa veikst eftir skilnað.
Foreldrar eru oft hikandi við að biðja um þá aðstoð
sem þeir þurfa á að halda, og eflaust er það meira
áberandi ef tengsl við nánustu aðstandendur eru
veik. Á hinum endanum eru aftur á móti oft afar
og ömmur, stjúp ömmur og stjúpafar sem vita ekki
hvernig þau eiga að fara að því að bjóða fram aðstoð
eða á hvaða hátt. Opni ljósmóðir á umræðu um það
hvaða hjálp foreldrar geta hugsað sér að þiggja frá
hverjum og hvaða verkefnum hver aðstandandi getur
hugsað sér að sinna getur það mögulega eflt tengsl
og aukið stuðning við stjúpmæður sem ganga með
sín fyrstu börn.
Lokaorð
Af því sem fram hefur komið má ráða að aðstæður
og upp lifanir kvenna eftir fæðingu geta verið mis­
munandi þrátt fyrir þær eigi það sameiginlegt að
tilheyra stjúpfjölskyldu. Ég kaus að beina sjónum
sérstaklega að mæðrum sem eignast sitt fyrsta barn
þegar þær eru stjúpmæður fyrir, en vert er að hafa í
huga að ekki er um rannsókn að ræða heldur bara
lítið innlit í reynslu þriggja kvenna. Ekki er heldur
litið til þess hvernig reynsla stjúpfjölskyldna sem
samsettar eru á annan hátt getur mögulega verið
frábrugðin þessum fjölskyldum. Aftur á móti er ljóst
að stjúpfjölskyldur eiga ýmislegt sameiginlegt sem
greinir þær frá kjarnafjölskyldum. Mig langaði að
skrifa þessa grein til þess að vekja athygli á því að
konur innan stjúpfjölskyldna geta haft ýmsar þarfir
sem við ljósmæður þurfum að vera vakandi fyrir
á meðgöngu og eftir fæðingu og vona að það hafi
tekist.
Heimildir
Biaggi, A., Conroy, S., Pawlby, S. Og Pariante, C.M. (2016).
Identifying the Women at Risk of Antenatal Anxiety and
Depression: A Systematic Reviw. Journal of Affective Disorders
(191), 62­77. doi:10.1016/j.jad.2015.11.014.
Bonnell, K.S. og Papernow, P.L. (2018). The Stepfamily Handbook:
From Dating to Getting Serious to Forming a Blended Family.
CMC Publishers.
Hagstofa Íslands. (e.d. a). Giftingar og skilnaðir. hagstofa.is/talnaefni/
ibuar/fjolskyldan/giftingarogskilnadir/.
Hagstofa Íslands. (e.d. b). Lifandi fæddir eftir fæðingarröð og
hjúskaparstétt móður. px.hagstofa.is/pxis/pxweb/is/Ibuar/
Ibuar__Faeddirdanir__Faeddir__faedingar/MAN05104.px
Norhayati, M.N., Nik Hazlina, N.H., Asrenee, A.R. og Wan Emilin,
W.M.A. (2014). Magnitude and Risk Factors for Postpartum
Symptoms: A Literature Review. Journal of Affective Disorders
(175), 34­52. doi.org/10.1016/j.jad.2014.12.041
Shapiro, D.N. og Stewart, A.J. (2011). Parenting Stress, Perceived
Child Regard and Depressive Symptoms Among Stepmothers
and Biological Mothers. Family Relations, 60, 533­544.
doi:10.1111/j.1741­3729.2011.00665.x.
Shapiro, D.N. og Stewart, A.J. (2012). Dyadic Support in
Stepfamilies: Buffering Against Depressive Symptoms Among
More and Less Experienced Stepparents. Journal of Family
Psychology, 26(5), 833­838. doi:10.1037/a0029591.
Sigrún Júlíusdóttir, Jóhanna Rósa Arnardóttir og Guðlaug
Magnúsdóttir (2008). Ungmenni og ættartengsl: Rannsókn um
reynslu og sýn skilnaðarungmenna. Háskólaútgáfan.
Sugimoto, M. og Yokoyama, Y. (2017). Characteristics of
Stepfamilies and Maternal Mental Health Compared With
Non­Stepfamilies in Japan. Environmental Health and
Preventive Medicine, 22­48. doi:10.1186/s12199­017­0658­z.
Papernow, P. L. (2018). Clinical Guidelines for Working With
Stepfamilies: What Family, Couple, Individuals and Child
Therapists Need To Know. Family Process, 57 (1), 25­51.
doi:10.1111/famp.12321.
Pryor, J. (2014). Stepfamilies: A Global Perspective on Research,
Policy, and Practice. Routledge.
Valgerður Halldórsdóttir (2012). Hver er í fjölskyldunni? Skilnaðir og
stjúptengsl. Vaka­Helgafell.