Vesturland - 01.12.1993, Qupperneq 6

6
VESTURLAND Blaö vestfirskra sjálfstceðismanna
Járnkarlinn
- kaflar úr ævisögu Matthíasar Bjarnasonar
VESTURLAND fékk góðfúslegt leyfí
Matthíasar Bjarnasonar og bókaútgáfunnar
Skjaldborgar til að birta nokkra kafla úr
ævisögu Matthíasar, Járnkarlinum.
Við kusum að birta kafla sem segja frá
ísafjarðarárum Matthíasar, allt frá því hann
þeystist um götur Isafjarðarbæjar á kraft-
miklu og háværu mótorhjólinu og til þess að
hann var kominn á fullt í þingmennskunni.
Kunnum við Matthíasi og Skjaldborgu bestu
þakkir fyrir
Matthías á mótorhjólinu góða. Þetta þótti nú aldeilis flott fyrir ungan mann að eiga slíkan grip í þá daga.
A MOTORHJOLI
Þrír stórviðburðir gerðust í einka-
lífinu hjá mér þann stutta tíma sem ég
vann hjá Björgvin. I fyrsta lagi flutti
ég í herbergi sem ég hafði tekið á
leigu í Aðalstræti 22 þar sem áfengis-
útsalan var á neðstu hæðinni. Svo
eignaðist ég enskt mótorhjól og sfðast
en ekki síst kynntist ég stúlkunni sem
varð ævifélagi minn.
Það var fjörugt hjá mér í Aðal-
strætinu. Herbergið mitt varð miðstöð
okkar félaganna, því að ég var sá eini
f hópnum sem ekki bjó undir handar-
jaðri og húsaga foreldranna. Jafnvel
hjá þeim sem bjuggu við sæmileg efni
var húsakostur fremur þröngur og
frjálsræðið minna en gerist nú til dags.
Til að fyrirbyggja allan misskilning
verð ég líklega að taka það fram að
húsnæðið var ekki valið með neinu
tilliti til nábýlisins við áfengisversl-
unina. Ég smakkaði það lítið í þá
daga, og engin teljandi óregla tíðkað-
ist hjá félögum mínum.
Eftir að ég flutti frá Björgvin og
Elínu gerðist ég kostgangari á Norð-
urpólnum hjá Borghildi Magnúsdótt-
ur. Þar kynntist ég mörgum litríkum
karakterum sem voru þar í fæði eins
og ég. Kristján Torfason er mér
minnisstæðastur þeirra allra. Hann var
viðfelldinn og þægilegur maður í
umgengni. Torfason var upp á dansk-
an sið, því að faðir hans var Kristján
Torfason á Flateyri. Hann var ná-
frændi „bjargvættarins” vinar míns,
Einars Odds Kristjánssonar.
Ég reykti ekkert sem strákur en fór
að kveikja í eftir að ég gifti mig. Þá
tók ég til óspilltra málanna og reykti
eins og strompur. Fyrst voru það að-
allega sígarettur, svo ætlaði ég að
spara og fór að reykja vindla, en það
kostaði þá tvöfalt meira svo að ég
byrjaði aftur að reykja sígarettur. Ég
fór oft í reykingabindindi sem stóðu
kannski 3-5 mánuði, en datt þá í það
aftur. Loks kom að því að mér fannst
ég búinn að reykja nóg og var auk
þess búinn að auka skammtinn í tvo
pakka á dag. Þá einsetti ég mér, 47 ára
gamall, að hætta. Ég ákvað dagsetn-
inguna með þriggja mánaða fyrirvara
og notaði niðurtalningaraðferð sem
oft getur gagnast vel. Ég sagði alltaf
við sjálfan mig þegar ég kveikti í
fyrstu sígarettu dagsins: „Já, það
verða svo og svo margir dagar þangað
til þú hættir, drengur minn.” Ég valdi
afmælisdag móður minnar sem þá var
látin. Hún sagði nefnilega oft við mig:
„Osköp reykirðu mikið, Matti minn.
Þú ættir nú að fara að minnka þetta.”
Hún sagði aldrei að ég ætti að hætta.
Ég stóð við heit mitt og hef hvorki
kveikt í sígarettu né vindli síðan og
langar ekkert í það.
Skömmu eftir að ég byrjaði hjá
Björgvin festi ég kaup á geysikraft-
miklu og vönduðu mótorhjóli af
gerðinni Rudge Special og fékk það
með Richard frá Bretlandi. Skrán-
ingarnúmerið var 1-60. Það var fjandi
mikill völlur á ungum manni að eiga
mótorhjól. Nokkrir aðrir strákar
eignuðust hjól á svipuðum tfma, t.d.
Aðalbjörn í Björnsbúð og bræðurnir
Felix og Tryggvi Jóakimssynir. Við
vorum flestir á svipuðum aldri en
líklega hef ég verið yngstur. Svo var
einn miklu eldri, Agúst, sonur Leós
kaupmanns í Felli. Hann hafði afar
gaman af að vera með okkur hinum
og var framarlega í skátahreyfing-
unni. Við fórum stundum saman í
flokki um göturnar á Isafirði. Þeir
sem voru svefnstyggir kvörtuðu
stundum undan mótorhjólagaurun-
Kristín Ingimundardóttir, eigin-
kona Matthíasar. Myndin er
tekin þegar hún var 17 ára.
Fyrir þá sem eru ó-
vanir þessum góðu
farartækjum er ef til
vill nauðsynlegt að
taka það frani að far-
þegi á mótorhjóli situr
á púða fyrir aftan
þann sem stýrir far-
kostinum og verður að
halda þétt utan um
hann til að detta ekki
af baki. Ég þótti nú
aldrei aka tiltakanlega
hægt en í þetta skiptið
spýtti ég nteð afbrigð-
um duglega í og jók
hraðann stöðugt
þannig að Kristín hélt
fastar og fastar utan
um mig, enda var ekki
í neitt annað að halda.
Það má kannski segja
að hún hafi ekki misst
takið síðan.
um. Það var ekki óeðlilegt, því að það
heyrðist nokkuð vel í þessum hjólum
þegar maður gaf í.
Okkur þótti gaman að fara saman í
stuttar ferðir eða lengri, til dæmis
vestur á firði. Það var sífelldur
kappakstur, ekki síst var aftur og aftur
verið að bæta hraðametið milli Isa-
tjarðar og Flateyrar. Það ýtti undir
kappið hjá okkur hve erfitt var að vera
aftarlega í hópnum vegna ryksins
þegar þurrt var á vegum.
Mér leið reyndar aldrei vel nema
vera fyrstur. Það tókst stundum en
ekki alltaf. Felix Jóakimsson var ansi
harður lfka. Þessum ferðum fylgdi
margt ljómandi gott, náttúruskoðun
og útivist. Við námum oft staðar á
fallegum stað í góðu veðri, lögðumst
út af í hvammi uppi í fjallshlíð og
nutum veðurblíðu og útsýnis.
Haustið 1941 þegar ég stóð á tví-
tugu hitti ég svo Kristínu. Þó að margt
væri um laglegar stúlkur á Isafirði
fylgdumst við innfæddir náttúrlega
afar vel með allri aðkomufegurð sem
hressti upp á bæjarlífið. Kristín Ingi-
mundardóttir frá Hólmavfk, sem ný-
komin var til starfa á sjúkrahúsinu,
hafði ekki farið fram hjá mér. Svo var
það eitt kvöldið að hún og einhverjar
stelpur á lystigöngu urðu á leið minni
þar sem ég fór eftirlitsferð um bæinn
á hjóli mínu. Þó að við værum ó-
kunnug fór það nú einhvem veginn
svo að ég bauð Kristínu á mótorhjólið
og hún þáði það mér til mikillar gleði.
Fyrir þá sem eru óvanir þessum
góðu farartækjum er ef til vill nauð-
synlegt að taka það frant að farþegi á
mótorhjóli situr á púða fyrir aftan
þann sem stýrir farkostinum og verð-
ur að halda þétt utan um hann til að
detta ekki af baki. Ég þótti nú aldrei
aka tiltakanlega hægt en í þetta skipt-
ið spýtti ég með afbrigðum duglega í
og jók hraðann stöðugt þannig að
Kristín hélt fastar og fastar utan um
mig, enda var ekki í neitt annað að
halda. Það má kannski segja að hún
hafi ekki misst takið síðan.
Mótorhjólin gegndu margvíslegum
hlutverkum á þessum tfma. Við áttum
það til að aka um götur bæjarins
standandi í hnakknum en með hend-
urnar á stýrinu. Þetta þótti skemmti-
leg tilbreyting og vakti tilætlaða at-
hygli. Sömuleiðis var óþarfi að þræla
sér út í dansi allt kvöldið til að komast
í kynni við stúlkur ef maður átti mót-
orhjól. Það var alltaf vel þegið að fá
far heim eftir ballið.
Skömntu eftir að við kynntumst fór
Kristín í Húsmæðraskólann. Að-
komustúlkurnar sem dreif að á
haustin til að stunda nám í þessari
ástsælu menntastofnun gengu meðal
ungra manna á Isafirði undir nafninu
„vetrarhjálpin,” og það var sannar-
lega ekki fúlsað við þeirri hjálp. Það
ríkti járnagi í skólanum svo að sitja
varð um hvert tækifæri til að komast
í samband við námsmeyjarnar.
Gönguleyfi var þó gefið í Hús-
mæðraskólanum á milli kl. 4 og 5 á
daginn. Margir ungir menn tóku sér
kaffihlé á sama tíma og á góðviðris-
dögum lagðist vinna jafnvel niður
sums staðar svo að menn gætu notið
þess sem fyrir augu bar á götum bæj-
arins. En tíðin var auðvitað rysjótt og
þá gat það komið sér býsna vel fyrir
stúlkurnar að eiga innhlaup undan
veðri og vindum heima hjá mér í Að-
alstrætinu. Ég reyndi því að haga
kaffitímanum með tilliti til þessarar
hjálparstarfsemi. Stórmerkilegt hvað
Hafsteinn, Arni Matt, Svenni, Jón
Bárðar og fleiri kunningjar virtust oft
eiga erindi til mín á þessum tíma dags
ef svo vildi til að gestir voru hjá mér.
Oft var þeyst á mótorhjólum inn í
Tunguskóg og tínd ber baki brotnu í
svo sem hálftíma, síðan þeyst aftur til
baka, farið í Gamla bakaríið og
keyptur rjómi, hlaupið upp í herbergi
til mín, rjóminn þeyttur og tekið til
óspilltra málanna að háma í sig berin,
gantast, hlæja, segja sögur, tala um
„vetrarhjálpina,” fara í sjómann eða
metast um gæði mótorhjólategunda.
Við strákarnir hættum ekki að
troða í okkur berjunum og rjómanum
þó að við stæðum algerlega á blístri
og þó að komin væri nótt áður en búið
var að hesthúsa allt. En þetta var
helsta óreglan heima hjá mér á haust-
kvöldum þó að áfengisútsalan á ísa-
firði væri í sama húsi.
Sumarið 1942 ákváðum við
Sveinn Elíasson að fara saman á
mótorhjólinu mínu austur á firði.
Fyrsta skrefið var að senda hjólið
suður til Reykjavfkur með skipi. Við
fórum inn í Djúp með bátnum og
fengum Halldór bónda á Arngerðar-
eyri til að reiða okkur yfir Þorska-
fjarðarheiði í rigningarsudda. Við
urðum samferða tjögur ungmenni,
þrír strákar og ein stúlka, fórum af
heiðinni niður Þorgeirsdal, komum
seint að kvöldi til Kinnastaða og
gistum þar. Svo héldum við með rútu
til Reykjavíkur, öll með óskaplegar
harðsperrur. Stúlkan, sem var hjúkka
að atvinnu, var látin liggja á hnjánum
á okkur strákunum svo að liðið gæti
úr henni. Þannig hossaðist hún alla
leið suður, blessunin.
Næsta dag héldum við félagar
norður. Það er lygi úr Svenna, sem
hann hefur verið að hamra á gegnum
árin, að einhver gormur hafi verið í
aftursætinu. Þar var bara dúnmjúkur
svampur. Ef einhver gormur hefur
verið að trufla hann get ég best trúað
að hann hafi verið á Svenna sjálfum.
Við gistum á Akureyri og fórum
þaðan um Mývatn og yfir Möðru-
dalsöræfin. Allt var krökkt af her-
mönnum. Þeim þótti ferðalagið
grunsamlegt.
Við vorum í geysifínum regngöll-
um og með stór vindgleraugu, en
höfðum eins lítið meðferðis og
mögulegt var, til dæmis engin spari-
föt. Þau sendum við sjóleiðina, fyrst
til Reykjavíkur og síðan til Akureyrar
með rútu til að vera fínir menn þar,
og loks frá Akureyri til Neskaup-
Matthías, Hinrik, Auður, Kristín