Milli mála - 2022, Síða 12
Milli mála 14/1/2022 11
norsku, sænsku og dönsku ætti að vera í lagi fyrir ensku, íslensku
og pólsku. Samkvæmt þessari hugmyndafræði er það ekki markmið
rannsókna lengur að skoða hvenær máltileinkun hefst og hvenær
henni lýkur, heldur hvenær og hvernig málnemi verður málnotandi
og eykur með því málfærni sína (sjá Cook 2012).
Hugmyndin um superdiversity (Blommaert og Rampton, 2011;
Vertovec 2007) hefur verið fyrirferðamikil í rannsóknum á fjöltyngi
út frá samfélagslegum nálgunum. Fræðimenn á því sviði benda á að
málleg samskipti séu flóknari en svo að hægt sé að skýra þau út frá
viðhorfum um tungumál sem afmörkuð og sértæk fyrirbæri (e. dis-
crete and bounded), t.d. talar fólk á Íslandi ekki bara pólsku, íslensku
og ensku í dagsins önn og hefur mismikið vald á hverju tungumáli,
heldur tala konur við karla, ungir við aldna, undirmenn við yfirmenn
í mismunandi tilgangi – allt þetta og fleira hefur áhrif á eðli þess
máls sem er notað þvert á tungumál. Lýsandi kenningar verða að ná
yfir allan fjölbreytileika tungumála, máltileinkunar og málnotkunar
og ekki hvað síst það sem tungumálið segir um félagslega stöðu
málhafans, tök (e. affordances), vald, eða félagslegt, menningarlegt og
mállegt auðmagn (e. capital) (Bourdieu 1986).
Skoða á fjölbreytileika og þar með sjálfbærni tungumála í ná-
býli á sama hátt og sjálfbærni í náttúrunni. Nálgunin hefur verið
kölluð málumhverfisstefna (e. ecological approach) og er upphaflega
eignuð Haugen (1972). Umhverfiskenningin líkir tungumálum við
náttúruna og rannsakar sambýli tungumála innbyrðis og í félags-
og menningarlegu samhengi, þ.á m. hvernig málaðstæður verða
til þess að þrengja að einu tungumáli meðan annað þenst út eftir
settum lögmálum og allar breytingar, hvort sem er á málinu eða
notkun þess, mynda kerfi eða umhverfi sem tungumálið lagar sig að
(Kramsch og Steffensen 2008). Nábýli tungumála er oftast rannsakað
út frá ytra (etísku) sjónarhorni, þ.e. út frá málhegðun einstaklinga
og hópa utanfrá. Rannsóknir á nábýli íslensku sem erfðarmáls og
ensku í Vesturheimi eru af þessum toga og gefa góða mynd af mál-
breytingum í íslensku í návígi við ensku (Birna Arnbjörnsdóttir,
Höskuldur Þráinsson og Úlfar Bragason 2018) og Auður Hauksdóttir
(í þessu riti) fjallar um stöðu dönsku á vestnorræna svæðinu á Íslandi,
Grænlandi og í Færeyjum.
Í tungumálanámi var lengi hefð fyrir því að rannsaka hvernig
BIRNA ARNBJÖRNSDÓTTIR