Leyfi til að elska - jan. 2023, Blaðsíða 6
Að vera útilokuð frá mömmu hafði áhrif á alla
þætti lífs míns. Ég hef upplifað sorg og missi oft
og mörgum sinnum. Ég missti mömmu mína.
Ég glataði sambandi við fjölskylduna mömmu
megin. Pabbi flutti með mig milli ríkja og úr landi
og ég missti tengsl við allt mér kunnuglegt. Mér
fannst ég vera stefnulaus. Ég gat ekki séð sjálfa
mig í framtíðinni og vissi ekki hvar ég passaði
inn í þennan heim. Ég fann fyrir stöðugum innri
sársauka án þess að vita hvaðan hann kom.
[Seinna missti ég] mömmu mína, hún stytti sér
aldur, og seinna í lífinu var ég útilokuð frá mínum
eigin börnum. Erfiðast var að enginn í kringum
mig hafði skilning á því hvað ég upplifði.
Amanda Sillars (úr persónulegu samtali
þann 8. apríl, 2021.)
Foreldraútilokun er fjölskyldumynstur þar sem
barn sýnir öðru foreldri (útilokunarforeldri)
hollustu en hafnar hinu (útilokaða foreldrinu) á
óréttmætan hátt (Lorandos og Bernet, 2020). Eins
og fram kemur í upphafi þessarar umfjöllunar
upplifa útilokuð börn verulegan missi á mörgum
sviðum lífsins. Hjá börnum sem upplifa
foreldraútilokandi hegðun og tilheyrandi missi má
sjá margþætt neikvæð áhrif sem geta fylgt þeim til
fullorðinsára (Verrocchio o.fl., 2017), þar á meðal er
lágt sjálfsmat, vantraust á öðrum, erfiðleikar með
að verða sjálfbjarga, vímuefnanotkun, þunglyndi
og kvíði (Verrocchio o.fl., 2016).
Vísindaleg gögn, sem ná yfir meira en þrjá áratugi,
sýna áhrifaþætti og áhrif foreldraútilokunar
og hafa leitt til þess að fræðigrein á þessu sviði
er vaxandi (Harman o.fl., 2019). Þrátt fyrir að
foreldraútilokun hafi mjög djúpstæð og neikvæð
áhrif á allt fjölskyldukerfið (Sims og Rofail, 2014)
beinir þessi samantekt sjónum sérstaklega að
kenningum og rannsóknum sem tengjast þeim
missi sem börn upplifa. Fræðilegar tilvísanir eru
notaðar til að skýra og stuðla að skilningi á hvernig
foreldraútilokandi hegðun veldur þessum missi.
F O R E L D R A Ú T I L O K U N E Ð A
F R Á H VA R F
Foreldraútilokun er frábrugðin fráhvarfi en með því
síðarnefnda er átt við réttmæta höfnun á foreldri
(vegna illrar meðferðar eða ef uppeldi er verulega
ábótavant). Fráhvarf er reyndar sjaldgæft vegna
þess að jafnvel börn sem hafa verið beitt ofbeldi
af foreldri hafa tilhneigingu til að sýna aukna
tengslaþörf (t.d. leita eftir nánd) fremur en að draga
úr eða eyðileggja tengsl (t.d. höfnun; Baker o.fl.,
2019). Höfnun útilokaðs barns á útilokuðu foreldri
(án réttmætrar ástæðu) samræmist þannig ekki
meðfæddri þörf barna að viðhalda sambandi við
umönnunaraðila sína (Warshak, 2020).
F O R E L D R A Ú T I L O K A N D I H E G Ð U N
Magn og tíðni foreldraútilokunarhegðunar (t.d.
slæmt umtal og samskiptastýring) skapar fjarlægð
og samskiptaörðugleika í sambandi barnsins við
hitt foreldrið og hana má tengja við aukna höfnun
barnsins á því foreldri (Baker og Eichler, 2016;
Hands og Warshak, 2011; Johnston o.fl., 2005;
Harman o.fl., 2020). Rannsóknir sem skoðað hafa
þessa tengingu byggja á greinargóðum lýsingum
lækna og meðferðaraðila, sem og þeirra sem hafa
persónulega reynslu af foreldraútilokun (Harman
o.fl., e.d.). Líklegra er að útilokunarforeldri
verði uppvíst að öðrum tegundum ofbeldis (t.d.
vanrækslu) fremur en útilokað foreldri (Sharples
o.fl., e.d.). Einnig má líta á foreldraútilokandi
hegðun sem eina tegund heimilisofbeldis vegna
þess hversu gríðarleg neikvæð áhrif hún hefur á
alla fjölskylduna (Harman o.fl., 2018).
B J Ö G U N Á V E R U L E I K A
Foreldraútilokandi hegðun breytir tiltrú til, skynjun
á og minningum um útilokaða foreldrið (Baker,
2007; Baker og Ben-Ami, 2011; Baker og Chambers,
2011). Þessi bjögun á raunveruleika næst fram
6
MISSIR SEM BÖRN UPPLIFA VIÐ ÚTILOKUN FRÁ FORELDRI JENNIFER J. HARMAN O.FL.