Verzlunartíðindi - 01.12.1950, Side 3

ana og vöruskorts, með öllum þeim illu afleiðing-
um, sem þess konar ástandi eru samfara, og nú eru
svo illa ræmdar, svörtum markaði, biðröðum o. s.
frv.
Sé valið hins vegar frjálst, er það raunverulega
neytandinn, sem ræður því, hvaða vörur eru á boð-
stólum. Kaupmenn verða háðir neytendunum. Sam-
keppnin leiðir til þess, að kaupmenn eru neyddir
til þess að hafa vöru sína sem vandaðasta og ó-
dýrasta, og veita viðskiptamönnum sínum sem
allra greiðust viðskipti. Þar af leiðandi verður það
sameiginlegur hagur kaupmannsins og neytandans
að innkaup vörunnar séu sem hagstæðust. Það
verður ekki lengur þörf fyrir heilan her af nefnd-
um og ráðum til þess að gera innkaupin fyrir þjóð-
ina. Verzlunarstéttin sjálf setur eignir sínar að
veði fyrir því, að innkaupin verði hagkvæm. Að
ekki sé minna um vert að gera góð og ódýr innkaup
heldur en að ná hagkvæmum sölum á útflutnings-
afurðunum sést bezt á því, að gert er ráð fyrir því
að íslenzku þjóðina muni álíka mikið um 3% lækk-
un á innfluttu vörunum og 1% hækkun þjóðartekn-
anna. Þannig hagnast þjóðarheildin um nálægt 30
milljónir króna, ef samanlagt verð innfluttra vara
lækkar um sex af hundraði, miðað við núverandi
áætlaðar þjóðartekjur. Hins vegar verkar það á-
stand, sem nú ríkir í verzlunarmálunum, beinlínis
til þess að draga úr áhuganum fyrir því að gera
hagkvæm innkaup. Vöruskorturinn veldur því, að
allur erlendur varningur selst, hverju nafni svo
sem hann nefnist, að heita má. Þannig verður nið-
urstaðan sú sama, hvort sem litið er á haftaverzl-
unina frá sjónarmiði einstaklinganna eða heildar-
innar. Verzlunarófrelsið gerir hvorttveggja, freist-
ar einstaklinganna til þess að hagnýta ófremdar-
ástandið sér til fjárhagslegs ávinnings og gerir
þjóðarheildina fátækari en ella.
Af 19 ára sögu verzlunarhaftanna hér á landi
má draga marga merkilega lærdóma. Út í þá sálma
verður ekki farið ýtarlega að sinni en aðeins minnzt
á nokkra meginþætti.
Til innflutningshaftanna var gripið í upphafi
kreppunnar síðustu, sem hér á landi hófst ekki fyrr
en nokkru eftir 1930, með stórkostlegu verðfalli
útflutningsframleiðslunnar og síðar markaðstöp-
um. Höftunum var ætlað að vera stundarfyrir-
brigði, meðan jafnvægi væri að skapast í utan-
ríkisverzluninni, enda er venjulegast til innflutn-
ingshafta gripið í slíkum tilgangi. Hins vegar er
það þekkt staðreynd, að þegar gripið hefur verið
til innflutningshafta á annað borð, skapast ýmis
konar kringumstæður, sem torvelda afnám þeirra.
Sú varð einnig reynslan hér. Skal ósagt látið, hvort
meira réði þar um áhugaleysi ráðamanna eða erf-
iðleikar á afnámi haftanna, þótt vilji hefði verið
fyrir liendi. Hitt er staðreynd, að batnandi verð-
lagshlutfall á árunum 1932—1935 var ekki notað
til þess að létta höftunum af. Samtímis mótaðist
stefnan í atvinnumálum, fjárhags- og bankamál-
um af haftastefnunni sjálfri, sem hlýtur ævinlega
að leiða til þess að sífellt erfiðara verður að af-
nema höftin. Ef innflutningshöftum er ætlað að
vera stundarfyrirbrigði af illri nauðsyn og vald-
höfunum alvara með að létta þeim af við fyrsta
tækifæri, er bráðnauðsynlegt að haga stefnunni
á þessum sviðum rétt eins og engin höft væru. Hið
gagnstæða leiðir til sívaxandi erfiðleika á afnámi
þeirra, alveg sérstaklega ef slakað er á kröfunni
um heilbrigða stefnu í fjármálum og bankamál-
um. Þá minnkar traustið á peningunum bæði inn-
anlands og utan, en slíkt gerir afnám haftanna erf-
iðara. Afleiðing þess að ekkert var gert til þess að
létta höftunum af en framleiðslukostnaðinum hins
vegar haldið uppi með óbreyttu kaupgjaldi, var
vaxandi hallarekstur, en af honum leiddi aftur at-
vinnuleysi að nokkru leyti, en að hluta var halla-
rekstrinum haldið uppi með auknum útlánum bank-
anna. Hallareksturinn og aukin útlán bankanna
sköpuðu misræmi á innlendu og erlendu verðlagi,
sem aftur torveldaði útflutningsframleiðsluna og
jók eftirspurnina eftir hinum hlutfallslega ódýrari
erlendu vörum.
Stöðnun myndaðist um verklegar framkvæmdir
af hálfu einstaklinga og félaga vegna hallarekst-
ursins og innflutningshaftanna, og til þess að vega
það upp hafði ríkið forystu um ýmsar verklegar
framkvæmdir, sem frá þjóðhagslegu sjónarmiði
eru betur komnar í höndum einstaklinga en þess
opinbera. Þróun útgerðarinnar staðnaði að veru-
legu leyti allt fram á stríðsárin, en þá sneru utan
aðkomandi atvik hjólinu við um nokkurn tíma.
Síðari helmingur af sögu haftanna er um marga
hluti mjög ólíkur þeim fyrri. Þróunin fram á stríðs-
árin gerði stöðugt erfiðara um vik að aflétta höft-
unum, en þá snýst málið fyrir tilviljun eina skyndi-
lega við og aðstæður skapast til þess að afnema
þau. Verulegar gjaldeyrisbirgðir verða til vegna
gífurlegra verðhækkana á erlendum markaði af
völdum stríðsins annars vegar og framkvæmda
hinna erlendu herja hér á landi hins vegar. í stað
þess að grípa tækifærið til þess að losa um verzl-
unarhömlurnar varð sú stefna ofan á, að nota
gjaldeyrisbirgðirnar til þess að bæta fyrir afbrot
innflutningshaftanna gagnvart eðlilegri þróun at-
VERZLUNARTÍÐINDIN
3