Ungt fólk takið afstöðu - 01.03.1995, Blaðsíða 21

Lýðveldi
I l.gr. stjómarskrárinnar em ákvæði
um stjórnarform ríkisins. Þar segir
að Island sé lýðveldi með þing-
bundinni stjórn. I lýðveldi er æðsti
maður ríkisins, þjóðhöfðinginn,
kjörinn af þjóðinni og kjörtími hans
er fyrirfram ákveðinn. I lýðveldi er
einnig kjörið þjóðþing sem fer með
löggjafarvald eða er a.m.k. handhafi
þess. Völd forseta lýðveldis eru
mjög misjöfn, á Islandi hefur hann
lítið vald.
Þrískipting ríkisvaldsins
Kenningin um þrískiptingu valdsins
er meðal áhrifamestu stjórnkerfis-
hugmynda á síðari öldum. Með
aðgreiningu löggjafarvalds, fram-
kvæmdavalds og dómsvalds skal
það hindrað að einn aðili nái ofur-
valdi yfir íbúum lands. Valda-
stofnanir eiga að takmarka hver
aðra, íbúum er veitt sem mest
sjálfræði og tryggt að þeir þurfi ekki
að óttast þær ógnir sem einveldið
hefur í för með sér. Alþingi og
forseti Islands fara saman með
löggjafarvaldið, forseti og önnur
stjórnarvöld skv. stjórnarskránni og
landslögum fara með framkvæmda-
valdið og dómendur með dóms-
valdið. A Islandi er um ríka sam-
fléttun að ræða, ráðherrar eru í senn
forystuhópur á löggjafarþingi og
sterkasti aðili framkvæmdavaldsins,
embættismenn og dómarar hafa oft
setið á Alþingi, og í reynd er engan
veginn jafnræði milli handhafa
ríkisvaldsins. Alþingi er ótvírætt
valdamesta stofnunin.
Þingræði
Þingræði á upptök sín í Englandi á
átjánduöld. Þingræði er algengasta
form lýðræðis og höfuðeinkenni
þess eru náin tengsl löggjafarvalds
og framkvæmdavalds. I þingræðis-
hugtakinu felst sú regla að þeir einir
geti setið í ríkisstjórn sem meirihluti
þjóðþings er tilbúinn til að þola. Ef
þjóðþingið sýnir ríkisstjórninni
vantraust er henni skylt að segja af
sér.
Lýðræði
Þótt íslenska stjórnarskráin tilgreini
hvergi að lýðræði eigi að ríkja í
landinu felur hún greinilega í sér
slíkt stjórnarform. Sú tegund
lýðræðis sem þar birtist er fulltrúa-
lýðræði grundvallað á rétti meiri-
hlutans. Það er meirihluti þjóðar-
innar og fulltrúar hans sem ákveða
stjórn landsins með kosningum.
JtUf dwzdi e* ágæth
meðal, cet£að fé£M ðem
(angwt ad ðtjmna.
Jliixtwtan e* Otetftiieg
á iit, en teiiin inn tned
jöþiu miUiéiíi.
Menn lifa án hennar,
en ef henni er sleppt, er
eins víst að slen
færist yfir menn, allt
að því depurð, í
einstaka tilvikum
reiði og heift.
Þetta meðal, sem vel
að merkja krefst ekki
annars lyfseðils en
nafnskírteinis, hefur
fyrst þau einkenni að
mönnum finnst þeir
hafa áhrif. Og
áhrifin á suma, geta
verið það mikil, að
þeim finnist þeir
skipta sköpum.
Ahrifin eru mest í
fyrstu, en þeim fylgja
líka ýmsar
aukaverkanir.
Lyfið virðist
saklaust, en ef það er
efnagreint, koma í
ljós ýmis aukaefni,
sem hafa víðtæk
þjóðfélagsleg áhrif.
Fólk finnur smám
saman hjá sér þörf að
hittast og skipar sér
jafnan í hópa eftir
skoðunum. A
meðan áhrifin vara
eru þessar skoðanir
skýrar og þegar best
virkar, alveg
heilagar.
Þegar þetta geðlyf,
blandast með
þessum hætti, líður
jafnan skammur tími
þar til hóparnir, sem
safnast saman,
hverjir í sínu horni,
taka á sig lögun.
Þeir ráða sem njóta
mestu áhrifanna.
Það eru þeir sem
berja sér á brjóst.
Hinir taka undir. Og
hópurinn finnur sér
markmið.
Innan hópsins hugsa
allir eins og löngunin
er öll á einn veg; að
höggva skarð í hina
hópana, fá stjórnað
sem flestum og á
endanum að ráða
yfir að minnsta kosti
meirihluta þeirra.
Það er á þessari
stundu sem lyfið
virkar hvað best, en
allt upp frá því fara
áhrifin þverrandi.
Þau eru að mestu
horfin þegar sest er
við stjórnvölinn. Þá
virðist sem
einhverskonar
fráhvarfseinkenni
ráði meiru en
upphaflegur
tilgangur lyfsins.
Fólk riðar, á erfitt
með að taka
ákvarðanir, rekst illa
í flokki, en lifir þó af,
því jafnan er stutt í
næsta skammt.
ALÞINGISKOSNINGAR 1 9 9 5 ■ UNGí FÓLK TAKIÐ AFSIÖÐU
21
LETTMETI