Íslenska leiðin - 01.10.2001, Qupperneq 8

Aðeins tveir kostir
í Evrópumálum
Ágúst Einarsson
□ugar EES-samningurinn?
Til að svara spurningunni um hversu lengi EES-samningurinn
dugi okkur þarf að meta þær breytingar sem hafa orðið frá gild-
istöku hans hér frá árinu 1994. Gagnsemi EES-samningsins
er ótvíræð hérlendis og hefur margoft verið tíunduð. Það eru
engin áform hjá neinum að segja samningnum upp.
Kostin EES-samningsins hafa neynst miklu fleiri en andstæðing-
ar hans bjuggust við. Samninguninn van mikið pólitískt deilumál
á sínum tíma. Samninguninn sem snýn einkum að viðskiptasvið-
inu og auknu frelsi í samskiptum hefur verið brautryðjandi fyrir
nútímanlegri hugsun í íslensku þjóðlífi. Hann hefur skilað okkur
lengra fram á við en við hefðum sjálf gert. Hann er meginorsök
framfara og frelsis í hagkerfi okkar síðasta áratug. Nánast all-
ar breytingar á viðskipta-, samkeppnis-, fjarskipta-, persónu-
verndar-, atvinnumála-, fjármagns- og umhverfislöggjöf eru
vegna EES-samningsins. Nú vilja allir þessa Lilju kveóið hafa.
Breytingar frá upphaflegri hugmynd Jaques Delores um EES
sem samning milli ESB og EFTA eru miklar. Hugmyndin kom
fram í ársbyrjun 1989 og samningurinn var gerður 1992.
Múrinn féll haustið 1989 og frá gildistöku samningsins hafa
EFTA-þjóðirnar Austurríki, Svíþjóð og Finnland gerst aðilar að
ESB. EFTA var í upphafi samningsgerðarinnar bandalag 30
milljón manna en nú standa einungis Noregur, ísland og
Lichtenstein eftir með aðild að EES með um 5 milljónir íbúa.
Breytingarnar innan ESB eru enn meiri. Þar eru nú 15 aðildar-
ríki en 14 ríki bíða þess að umsóknir þeirra verði afgreiddar.
EES samningurinn er merkilegur að því leyti að hann er síbreyti-
legur, dýnamískur, en þó er margt utan hans sem þarf sér-
stakra samninga við og má nefna Schengen í því sambandi.
Samruninn innan ESB hefur haldið áfram í efnahagsmálum
með Evrunni, og á sviði utanríkismála. Stofnanir ESB hafa
breytst mikið undanfarin ár en í EES-samningnum var slíkt ekki
séð fyrir.EES-samningurinn breytist án þess að við höfum áhrif
á það. Breytingarnar felast ekki aðeins í því að við erum skuld-
bundin að taka upp réttareglur ESB heldur einnig í því að þær
þjóðir sem gerast aðilar að ESB verða jafnframt aðilar að Evr-
ópska efnahagssvæðinu og lúta reglum EES-samningsins án
þess að við komum nokkuð að samningum við þessi riki. Það er
talið að 12 af þeim 14 ríkjum sem bíða aðildar verði komin inn í
ESB á þessum áratug. Þar með fengju 100 milljónir manna að-
ild að EES án þess að vió hefðum nokkuð með það að gera. Hægt
er að spyrja hvað öll þessi ríki sjá við aðild að ESB sem við sjáum
ekki?
Möguleikar okkar í Evrópumálum
Evrópuspurningin snýr að okkur að mínu mati sem val milli
tveggja kosta. Annað hvort höldum við okkur við EES-samning-
inn eða við hefjum undirbúning að aðildarviðræðum við ESB. Það er
engin leið þarna á milli í samskiptum við Evrópuþjóðimar við nú-
verandi aðstæður. Aðild að NAFTA, sérstakur samningur við
ESB eða það að standa utan alþjóðlegra samninga eru ekki
raunhæfir kostir. Tvíhliða samningur við Evrópusambandið til við-
bótar við EES-samnninginn er óraunhæfur, m.a. vegna áhuga-
leysis ESB.
Bls. 8 Aöeins tveir kostir í Evrópumálum • íslenska leiðin
Getur EES-samningurinn enst meira og minna endalaust, al-
veg eins og við teljum enga ástæðu til að endurskoóa þátttöku
okkar í Sameinuðu þjóðunum eða að Atlantshafsbandalaginu?
Við íslendingar erum nær allir sáttir við þá aðild og hyggjum ekki
á breytingar. Við viljum vera í Sameinuðu þjóðunum þótt við
séum ekki í Öryggisráðinu. Fyrsta mögulega svarið er því það að
við séum með góðan samning við mikilvæg samstarfs- og við-
skiptalönd okkar; hann fullnægi þörfum okkar og engin ástæða
sé til að gera á því breytingar.
Þetta viðhorf er ófullnægjandi að mínu mati vegna breyttra að-
stæðna. Aðkoma okkar að regluverki ESB er mjög takmörkuð
eða aðeins á fyrstu stigum og sérstakar breytingar í þágu okk-
ar hagsmuna þurfa samþykki allra ríkjanna sem er í reynd
nær óframkvæmanlegt. Þetta hefur þó ekki enn valdið vand-
kvæðum hérlendis.
Spurningin vaknar hvort óbreytt staða leiði til verri efnahags-
legrar og pólitískrar stöðu. Fyrst ertil að svara að efnahagslegt
og pólitískt mat þurfa ekki að fara saman. Það er ekkert lögmál
að almenningur setji efnahagslega stöðu ávallt í öndvegi. Við
erum með góð lífskjör sé litið til hinna 200 ríkja heims. Þótt
landsframleiðsla á hvern íbúa lækki um 10% færumst við að-
eins neðar á lista yfir best stöddu þjóðir í heiminum en værum
enn meðal þeirra 20 efstu. Hinn mikli efnahagslegi ávinningur
EES-samningsins er ef til vill nægjanlegur fyrir íslendinga sem
hafa ávallt verið tortryggnir á alþjóðlegt samstarf.
Við skiljum illa meginhugsun og jarðveg ESB sem er hugsjónin
um frið, sprottin upp úr látlausum styrjöldum öldum saman á
evrópsku landi. Utanríkismál hafa verið deilumál hérlendis
meira en annars staðar. NATQ-aðildin var eitt helsta ágrein-
ingsmál stjórnmála hérlendis í áratugi, miklu meira en þekkt-
ist í nágrannalöndunum.
Styrkleiki EES-samningsins núna
Styrkleiki EES-samningsins felst m.a. í því að hann er skýr,
hentar okkur vel og hefur reynst samningsaðilum innan ESB
og EFTA prýðilega. Almenningur gerir sér almennt ekki grein
fyrir því að margvíslegan bata í efnahagslífinu og í samfélaginu
almennt má rekja til samningsins. Þótt við séum ekki fjölmenn
er hægt að nefna Lúxemborg sem dæmi um svipað fjölmenna
þjóð sem hefur farnast mjög vel í alþjóðlegu samstarfi. Smáþjóð-
ir hafa komið vel út úr samstarfi innan ESB. Þær hafa einbeitt
séraðtilteknum málaflokkum og náð þarverulegum árangri en
látið annað eiga sig.
Það er athyglisvert að þrátt fyrir að EES-samningnum var tekið
fagnandi af ríkjum ESB og EFTA á sínum tíma eru ekki uppi
neinar hugmyndir hjá þeim ríkjum sem nú vilja nánari sam-
Ágúst Einarsson, prófessor í viðskiptafræði,
deildarforseti viðskipta- og hagfræðideildar
Háskóla íslands, og varaþingmaður
Samfylkingarinnar