Fréttabréf Samtaka lungnasjúklinga - des. 2021, Blaðsíða 19

19
mikið í hjartalækningum og hjartsláttartruflunum og að
sjálfsögðu í taugakerfinu og heilanum. Þar gengur þetta í
rauninni allt saman fyrir jónagöngum.
Sjá hvernig hlutirnir virka
„Þarna kom tenging við eðlisfræðiáhugann sem ég fékk í
Hagaskólanum. Að sjá hvernig hlutirnir virka,” segir Ólafur og
segir að umsókn sín fyrir lungnalækningarnar hafi í raun byggst
á þessari rannsóknarhugmynd sem hann hafi strax verið farinn
að vinna að meðan hann var í lyflækningunum. „Þetta var
dásamlegur tími og þarna var maður á kafi í að sjá sjúklinga
samhliða því að hlaupa á rannsóknarstofuna, jafnvel seint á
daginn og að sjálfsögðu oft um helgar. Ekki beint fjöskylduvænt,”
bætir hann við og brosir út í annað.
Fjölskyldan
Eiginkona Ólafs er Hulda Harðardóttir, lyfjafræðingur og eiga þau
tvö börn. Þau Hulda fóru saman út til náms í Bandaríkjunum árið
1993 og fæddist sonur þeirra rétt áður, en dóttir þeirra fæddist
svo í Iowa árið 1996. Fyrir átti Ólafur son úr fyrra hjónabandi.
„Hann er búinn að gera mig að tvöföldum afa,” segir hann
skælbrosandi og segist hlakka til að passa afastrákinn sinn um
kvöldið. „Ég hef átt gott fjölskyldulíf og verið ótrúlega heppinn.
Það er langt í frá sjálfsagt og ég kann virkilega að meta það.”
Hvernig byrjar svo lyfjaþróunarsagan?
„Hún byrjar eiginlega, árið 1995-6, en þá er ég að rannsaka
hvernig rafmagnið, eða klórjónin flyst í gegnum þessi jónagöng
eftir því hvernig maður breytir þeim,” segir Ólafur. Hann útskýrir
að maður geti breytt prótíninu, en jónagöng séu í eðli sínu bara
prótínhlunkur. „Öll prótín eru búin til úr amínósýrum og til þess
að reyna að skilja hvernig flæðið er þarna í gegn, getur maður
leyft sér að breyta þessari eða hinni amínósýrunni og verið með
alls konar kenningar um hvernig þetta stýrist og flæðið á
klóríðinu minnkar, eða eykst, eftir því hverju maður breytir,”
segir hann, greinilega vanur að útskýra flókna hluti á
mannamáli.
Framtíðarmarkmiðið að hanna lyf
„Tilgangurinn með öllu þessu brölti var alltaf að skilja
uppbygginguna til þess að geta í framtíðinni hannað eitthvert
lyf,” heldur hann áfram. „Árangurinn sem við náðum að lokum í
þessum rannsóknum var að geta útskýrt samband þess hvernig
prótínið var í laginu og hvernig klóríðið fluttist í gegn. Þetta voru
algerar grunnvísindarannsóknir. Ég hafði mjög gott af þessu því
að ég hafði aldrei verið í svona rannsóknum áður.”
Af hverju voru jónagöngin svona mikilvæg?
Þetta varð doktorsverkefni Ólafs og hann segir að slík
vísindaverkefni séu í mjög föstum skorðum í Bandaríkjunum.
Fjölskyldan hafði ákveðið að flytjast heim til Íslands árið 2000,
en það voru miklar kvaðir á honum í náminu sem fólust m.a. í
því að hann var mikið að sinna sjúklingum meðfram
vísindarannsóknunum. Stóra spurningin sem sótti á hann á
þessum árum segir hann að hafi verið hvers vegna þetta væri
allt komið undir þessum jónagöngum. Ef þau gefa sig, fær
maður lífshættulegan sjúkdóm eins og þennan arfgenga
slímseigjusjúkdóm. „Fólk dó úr slímseigju þar sem slímið varð
allt of þykkt og bakteríurnar söfnuðust bara saman. Það var
alveg sama hvaða sýklalyfjum var sturtað í sjúklingana. Þetta
eyðilagði bara lungun smám saman þar sem ekki reyndist hægt
að uppræta sýkingarnar.”
Klæðningin virkar ekki
Ólafur segist líka hafa séð mikið af öðrum lungnasjúklingum sem
voru margir með langvinna lungnateppu og sjúkdóminn
berkjuskúlk (bronchiectasis). „Allir þessir sjúkdómar eiga það
sameiginlegt að klæðningin innan á lungunum, þetta epíþel
(epithel), eða þessar frumur sem klæða þau að innan, virka ekki
eins og þær eiga að gera. Þegar árið 2000 nálgaðist var þetta
farið að heilla mig mjög mikið. Auk þess sem ég áttaðið mig á
því að algengustu lungnasjúkdómarnir eiga nánast rætur í
svokallaðri ephithel dysfunction, eða því að klæðningin virkar
ekki. Asmi, langvinn lungnateppa, berkjuskúlk og flestar
tegundir lungnakrabbameins, eiga uppruna í þekjuvef
lungnanna, þekjunni sem klæðir þau að innan.”
Hvað er að henni?
Þegar heim var komið sumarið 2000 hafði hann tekið
doktorsverkefnið með sér og varð það samstarfsverkefni
University of Iowa og Háskóla Íslands. Leiðbeinendur hans voru
þeir Guðmundur Þorgeirsson og Michael Welsh og fór vörnin
svo fram árið 2004. „Þarna um sumarið 2000 sagði ég Mike að
ein hugmynd væri sérlega ágeng. Allir þessir lungnasjúklingar
sem ég var að hitta á göngu- og legudeildunum vöktu stöðugt
með mér spurninguna: ‚Hvað er að klæðningunni hjá þessu
fólki?’ Þetta fólk er varnarlaust. Þetta truflaði mig mikið.”
Líðanin batnaði þótt sýklarnir lifðu
Um þetta leyti las Ólafur grein um slímseigjusjúkdóminn eftir
bandaríska vísindamanninn, Lisa Saiman, en hún og hennar
teymi höfðu gert klínískar rannsóknir á sjúklingum þar sem þau
gáfu þeim lyfið azithromycin. Það er sýklalyf sem er m.a. mikið
notað við öndunarfærasýkingum og tilheyrir svokölluðum
makrólíða sýklalyfjahópi. Rannsóknin byggðist á niðurstöðum úr
asískri rannsókn sem sýndi fram á að eldra lyf af sömu tegund,
erythromycin, hefði náð að bæta líðan fólks með berkjubólgu-
sjúkdóm sem var mjög algengur í Asíu. Saiman og félögum
fannst þetta forvitnilegt og gerðu því klíníska rannsókn með
nýrri útgáfu af makrólíði, svokallað azithromycin. Lyfið gáfu þau
sjúklingum með slímseigjusjúkdóm til að kanna hvort þeir næðu
einhverjum árangri. Í stuttu máli batnaði bæði líðanin og
lungnastarfsemin umtalsvert þótt bakteríurnar hefðu haldið
áfram að ræktast.