Fréttabréf Samtaka lungnasjúklinga - des. 2022, Blaðsíða 15

15
Eitt af stærstu verkefnunum
sem á vegi okkar geta
orðið í lífinu er að greinast
með langvinnan, alvarlegan
og lífshættulegan sjúkdóm.
Slík reynsla hefur margs konar
áhrif á okkur og eðlilegt er
að við upplifum ýmiss konar
einkenni sem hægt er að
flokka undir streitueinkenni.
Þegar við greinumst með langvinnan sjúkdóm upplifum við
ýmiss konar einkenni í viðbót við þau líkamlegu sem fylgja
sjúkdómnum. Tilfinningar okkar, hegðun og hugsanir breytast,
sem er eðlilegt í þessum aðstæðum, auk þess sem við finnum
fyrir ýmsum líkamlegum einkennum sem geta verið afleiðingar
streitunnar við að greinast með langvinnan alvarlegan sjúkdóm.
Ef við veikjumst t.d. af flensu, vitum við að okkur muni batna
áður en langt um líður og lífið mun færast í eðlilegt horf. Hins
vegar er þessu ekki svo farið með langvinn veikindi, heldur eru
allar líkur á að sjúkdómurinn komi til með breyta lífi okkar á
ýmsa vegu. Óöryggi um framtíðina og óvissa með áhrif
sjúkdómsins á daglegt líf hefur áhrif okkur á líkamlega,
tilfinningalega, félagslega og vitsmunalega.
Einkennin sem við finnum tengjast yfirleitt mörgum þáttum sem
hafa verið hluti af okkar daglega lífi sem við sjáum fram á að séu
að breytast. Ýmislegt er hægt að gera til að vinna með
aðstæðunum og reyna að milda þau áhrif sem alvarleg
sjúkdómsgreining getur haft á okkur. Hér á eftir ætlum við að
skoða hvaða aðferðir er hægt að nýta til að hjálpa okkur að
takast á við það að greinast með langvinnan alvarlegan sjúkdóm,
en fyrst skulum við skoða hvað gerist hjá okkur við alvarlega
sjúkdómsgreiningu.
Streitueinkenni
Streita er lífeðlisfræðilegt viðbragð sem er tilkomið vegna
streituvalda. Streituvaldar eru þættir sem valda okkur streitu eins
og t.d. breytingar á heilsu okkar sem veldur okkur áhyggjum, ótta
og kvíða. Þegar við lendum í langvinnu álagi og lífskreppum, eins
og alvarleg veikindi eru, þá eru það lífeðlisfræðileg viðbrögð
líkamans að bregðast við á sama hátt og ef við stæðum frammi
fyrir ljóni – heilinn veit að það er hætta á ferðum og þarf að gera
allt til að bjarga okkur úr þessari lífshættu. Það er því ekkert
skrítið að við bregðumst við með „flýja-frjósa-berjast“ (flight-
freeze-fight) viðbrögðum, því að heilinn áttar sig á því að við séum
í hættu og sendir því streituhormón; adrenalín og kortisól, út í
líkamann til að hjálpa til við að bjarga okkur úr aðstæðum.
Driftaugakerfið fer af stað og með þessum streituhormónum
gerist meðal annars eftirfarandi:
• Hröðun á hjartslætti þannig að aukið blóðflæði verður til
vöðva – við verðum sterkari
• Öndun verður hraðari og við fáum meira súrefni til heilans
– við hugsum skýrar
• Hækkun á blóðsykri eykur orku – við getum hlaupið lengra
Öll þessi viðbrögð eru okkur gagnleg í hættulegum aðstæðum
en ef streituvaldurinn – í þessi tilfelli sjúkdómsgreiningin –
leysist ekki, verða afleiðingarnar langvarandi streita og við
förum að finna fyrir líkamlegum og tilfinningalegum
streitueinkennum, neikvæðum hugsunum og hegðun. Þetta eru
til dæmis einkenni eins og kvíði, þunglyndi, einbeitingarskortur,
ótti, reiði og vonleysi. Ýmsir aðrir streituvaldar fylgja oft
alvarlegum sjúkdómsgreiningum, svo sem ýmiss konar áhyggjur,
t.d. af einkennum sjúkdómsins, fjárhag ofl., auk annarra þátta
sem geta verið í lífinu okkar: erfið samskipti við annað fólk, of
mörg eða krefjandi verkefni, fullkomnunarárátta, erfiðar
heimilisaðstæður og lágt sjálfsmat.

Áhrif á daglegt líf
Að greinast með alvarlegan sjúkdóm hefur áhrif á allt okkar
daglega líf. Stundum eigum við góða daga, en það koma líka
dagar þar sem við erum undirlögð af sjúkdómnum og upplifum
okkur buguð af veikindunum. Margir þurfa að hætta vinnu sem
getur haft áhrif á fjárhagslega stöðu okkar en einnig verður
félagslegur missir þegar við missum félagsskap frá vinnu-
Andleg áhrif þess að greinast með langvinnan sjúkdóm
Eftir Margréti Grimsdóttur, hjúkrunarfræðing, félagsráðgjafa og fjölskyldufræðing
á Heilsustofnun NLFÍ í Hveragerði.