Ferðir - 01.04.1979, Side 6

6
F E R Ð I R
brotið flösku hér? Við tökum molana upp og skoðum þá
nánar. Þeir eru yfirleitt kringlóttir og slípaðir og í þeim er
mjög dökkleitt hálfgegnsætt gler. Við sannfærumst þó brátt
um að þessir molar eru ekki ættaðir úr flöskum eða öðrum
tilbúningi mannanna, heldur er þetta náttúrlegt gler, eitthvað
svipað hrafntinnu. Jarðfræðingar kalla það bikstein og segja
það vera glerkennt afbrigði af litgrýti (líparíti), sem hafi orðið
til við hraða storknun hraunbráðs úr þeirri bergtegund.
Venjulega storknar hraunbráðið þannig að í því myndast
krystallar af þeim frumsteinum (steintegundum) sem mynda
það og bergið verður þar af leiðandi kornótt og ógegnsætt. Sé
storknunin rnjög hröð, vegna kælandi áhrifa frá vatni eða
vindum, fá krystallar bergsins ekki tíma til að myndast heldur
rennur bergið saman í glerkenndan massa, sem líta má á sem
eins konar mjög þykkan vökva, enda er talið að í honum
myndist krystallar með tímanum og þannig umbreytist hann
smám saman í venjulegt berg. Sú umbreyting getur þó tekið
nokkrar milljónir ára.
Ef hraunbráðið storknar á yfirborðinu verður oftast til
hrafntinna, en biksteinn ef storknunin gerist í göngum
neðanjarðar. A þessum tveimur berggerðum er enginn veru-
legur munur, nema tinnan er enn glerkenndari en biksteinn-
inn og brotnar alveg eins og venjulegt gler, þ.e. með brotsári
sem minnir á skel, en biksteinninn er mattari (með fituglans)
og brotsárið oftast óreglulegt. Stundum er hann líka kornótt-
ur og inniheldur vatn og kallast þá þerlusteinn. Við hitun fer
vatnið úr honum og hann verður vikurkenndur.
I grannlöndum okkar í Evrópu er hvorki til biksteinn né
hrafntinna og því var eðlilegt að fornmenn nefndu þessar
steintegundir gler. Má geta þess að önnur Glerá er innst í
Eyjafirði og sú þriðja í Dölum vestur, en þær eru báðar á
litgrýtissvæðum þar sem biksteinn kemur fyrir.
Næst vaknar sú spurning hvaðan biksteinninn í Gleránni sé
kominn. Um það þarf varla að fara neinar grafgötur, að hann
sé ættaður ofan af Glerárdal, því að þaðan kemur áin. Þegar
betur er að gáð tökum við líka eftir því að á eyrunum við ána