Stuðlaberg - 01.01.2012, Qupperneq 31

STUÐLABERG 1/2012 31
Þessi vísa er afar dýrt kveðin eins og
gerðist gjarnan hjá rímnaskáldum. Helgi segir
að hún sé: Baksneiðubróðir frumþríaðalhendur,
síðtvísniðaðalhendur, táskeytt-samhendur. Ekki
verður hér reynt að skýra þessi heiti nánar.
Lesendur geta skemmt sér við að reyna að
finna út hvað orðin merkja. Vísan er gott
dæmi um rímgleði skálda fyrri tíma og þann
smekk sem einkenndi rímnakveðskapinn.
Margt af þessu er afar fallegt en stundum
gengu skáldin heldur langt í rímþrautunum,
það er að segja ef miðað er við afstöðu okkar
sem nú lifum.
Nýhendan – háttur Sigurðar Breiðfjörðs
Nýhendan sker sig úr öðrum rímnaháttum að
því leyti að í því eina tilviki eru síðlínur lengri
en frumlínur. Hátturinn er gjarnan kenndur
við Sigurð Breiðfjörð. Hann mun fyrstur hafa
ort undir þessum bragarhætti og mótað hann;
aðrir síðan lært af honum. Helgi sýnir mörg
dæmi, meðal annars þetta:
Þá er drauma þrotin stund
þá er sjónar hringur fagur,
þá skal kasta þungum blund,
þá er runninn mikill dagur.
(Sig. Breiðfj., sjá Helga Sigurðsson
1891:172)
Frumlínurnar hér eru 7 atkvæði, fjórar kveður
og sú síðasta stýfð; síðlínurnar eru 8 atkvæði,
fjórar kveður óstýfðar.
Helgi Sigurðsson segir í bók sinni
skemmtilega sögu af því hvernig þessi háttur
varð til. Í neðanmálsgrein við kafla sem heitir
Nýhendu ætt (Sigurðarbragur) segir Helgi
eftirfarandi sögu: „Svo að þessi smásaga detti
ekki ef til vill niður, er hún þannig: Árni Böðv-
arsson á Ökrum á Mýrum (í Vesturbænum)
hafði af glettum skotið púðri í leirskáld eitt,
er hann matti lítils, og líka gert um það vísu
þessa:
Sæmdalotinn svakkarinn
sést um byggðir víða,
púðurskotinn prakkarinn,
prýði þrotinn flakkarinn.
Hinn, sem þóttist vel fær við Árna, orti þá:
Árni Böðvars sagður son
situr á Akra sloti suður,
enga vissi eg af því von,
að í mig væri skotið púður.
Eptir þessari vísu segja sumir, að Sig. Brfj. hafi
myndað nýhendu sína og breytt henni svo á
ýmsa vegi.“
(Helgi Sigurðsson 1891:172)
Þessi saga sem Helgi lætur fljóta með
fræðaefninu er eftirtektarverð fyrir ýmissa
hluta sakir. Hér kemur meðal annars vel fram
að þeir sem voru að yrkja og gerðu það ekki
rétt samkvæmt hefðinni voru einfaldlega
kallaðir leirskáld og ef miðað er við tóninn
í sögunni hafa þeir ekki verið hátt skrifaðir.
Við getum tekið undir með Helga (og Árna á
Ökrum) um það að vísa leirskáldsins er hreint
ekki góður kveðskapur. Sagan sýnir líka að
það er ekki nýtt að einhver kveðji sér hljóðs
og láti frá sér fara vísur sem hagyrðingasam-
félagið getur ekki sætt sig við. Leirskáldin
hafa verið til allt frá því fyrir daga Snorra.
Skemmtilegust er þó sú niðurstaða, ef sagan
er sönn, að leirskáldið hafi óviljandi orðið til
þess að gefa snillingnum Sigurði Breiðfjörð
hugmynd að nýjum og bráðfallegum bragar-
hætti. Leirskáldið vissi ekki að síðlínur áttu
ekki að vera lengri en frumlínur, samkvæmt
hefðinni sem í þessu sem öðru hafði ævinlega
orðið því ofviða.
RIA.
Heimild:
Helgi Sigurðsson. 1891. Safn til bragfræði íslenzkra rímna að
fornu og nýju. Prentað í Ísafoldarprentsmiðju, Reykjavík.