Stuðlaberg - 01.01.2012, Page 32

32 STUÐLABERG 1/2012
Jóhann Jónsson fæddist á Staðastað á
Snæfellsnesi 12. september 1896 og ólst upp
í Ólafsvík. Hann varð stúdent frá Mennta-
skólanum í Reykjavík árið 1920. Haustið 1921
fór Jóhann til Þýskalands og kom aldrei aftur
til Íslands. Hann las bókmenntir í fjóra vetur
við háskólana í Leipzig og Berlín, en dvaldist
lengi á heilsuhælum vegna berklaveiki.
Jóhann orti í hefðbundnum stíl eins og
önnur skáld á þeim tíma. Síðan fór hann að
þróa ljóðformið en hélt sig lengst af við stuðla
og höfuðstafi og háttbundna hrynjandi.
Hann varð þjóðkunnur þegar ljóð hans
„Söknuður“ birtist í tímaritinu Vöku sum-
arið 1928. Tómas Guðmundsson, skólabróðir
Jóhanns, sagði í bókinni „Svo kvað Tómas“
að þá hafi einn atkvæðamesti gagnrýnandi
landsins ráðist á tímaritið fyrir að hafa hleypt
að þessum rímlausa óskapnaði. „Nú er öllum
augljóst að Söknuður er eitt af mestu snilldar-
ljóðum á íslenska tungu,“ sagði Tómas. Hall-
dór Laxness sagði að telja mætti Söknuð „einn
fegursta gimstein í íslenskum ljóðakveðskap
síðustu áratuga“. Aðrir hafa fullyrt að þetta
hafi verið eitt fyrsta íslenska nútímaljóðið.
Jóhann lést 1. september 1932 í Leipzig í
Þýskalandi, tæplega 36 ára. Útförin fór fram 5.
september að viðstöddum nokkrum þýskum
vinum hans og þremur Íslendingum. „Kistan
var prýdd krönsum og blómum; landar hans
höfðu sent krans úr fjallagrösum, skreyttan ís-
lensku litunum,“ sagði í Morgunblaðinu. Að
lokum var „Allt eins og blómstrið eina“ leikið
á orgel.
Aðeins hálft líf
Við útförina flutti Jón Leifs tónskáld ræðu
þar sem hann sagði meðal annars:
„Ísland skóp þér örlög þín, sömu örlögin
og aðrir íslenskir samherjar þínir hlutu, allt
frá Jónasi Hallgrímssyni og Sigurði Breiðfjörð
fram að þeim íslensku listamönnum vorra
tíma sem létu lífið áður en þroskanum varð
náð. Þú ert sá seinasti í hópnum, sem er orðinn
æði stór ... Ísland biður þig og þína buguðu
samherja fyrirgefningar. Vor aldagamla neyð,
líkamleg og andleg hungursneyð, teygir arma
sína fram í nútímann og eyðir enn listrænum
frjóöngum Íslands, lætur þá deyja áður en
þeir fá borið sína bestu ávexti. Vér Íslendingar
höfum enn ekki lært að sigra þá neyð að fullu.
Þess vegna varð líf þitt aðeins hálft líf við sárs-
auka, skort og vonbrigði. Vér biðjum þig fyrir-
gefningar og kveðjum þig að hörmungum
þínum loknum.“
Ljóðin hans lifa
Haukur Þorleifsson hagfræðingur, einn
þeirra sem voru við útförina, skrifaði um Jó-
hann í Morgunblaðið:
„Skáldið er fallið í valinn og með því hverfa
glæstar vonir, djörf áform verða aldrei veru-
leiki. En það er okkur Íslendingum harmabót
að hann átti ekki aðeins óort kvæði sem týnast
með honum heldur einnig formuð ljóð sem
munu halda minningu hans við lýði. Við fyll-
umst örvæntingar yfir staðreynd dauðans og
hrópum: Of stutt, of stutt var líf hans. Það er
örvæntingin yfir því að héðan af verður ekkert
tekið aftur, ókleift að bæta úr því sem aflaga
fór. Og nú þegar hann er horfinn sjáum við
betur en áður að einmitt krafta slíks manns
hefðum við þarfnast fremur en margra ann-
arra við uppbyggingu hins nýja Íslands. En
ljóðin hans lifa og benda skáldunum á nýjar
leiðir í meðferð efnis og tungu.“
Hann lifði Ísland
Jóhann Jónsson lést fyrir áttatíu árum