Fréttir - Eyjafréttir - 07.12.2023, Blaðsíða 12

12 | | 7. desember 2023
Stórt bandarískt flugmóðurskip
með margar þyrlur um borð var
staðsett suður af Vestmannaeyjum
veturinn 1973, albúið að grípa inn
í ef illa færi. Þetta kemur fram
í endurminningum Ólafs Ólafs-
sonar fyrrverandi landlæknis,
Ólafur landlæknir, sem Vilhelm
G. Kristinsson skráði (Vaka-
Helgafell, Reykjavík 1999).
Fyrstu kynni Ólafs af af störfum
almannavarnaráðs voru aðfaranótt
23. janúar 1973, þegar eldgosið
í Heimaey hófst. Landlæknir átti
sæti í ráðinu og Ólafur hafði setið
fjóra mánuði í embættinu þegar
fór að gjósa. Flestir Vestmanna-
eyingar komust af eigin ramm-
leik til lands með fiskibátum
en lmannavarnaráð skipulagði
fólksflutninga frá Þorlákshöfn til
Reykjavíkur með strætisvögnum
og rútum. Einnig skipulagði það
móttöku flóttafólksins í skólum í
Reykjavík. Það var í verkahring
Ólafs að tryggja veikum og
öldruðum Vestmannaeyingum vist
á sjúkrahúsum á höfuðborgar-
svæðinu.
Almannavarnaráði var falið að
stjórna málefnum Vestmanna-
eyinga fyrst um sinn. „Við urðum
því eins konar aukabæjarstjórn
Vestmannaeyja og næstu þrjá til
fjóra mánuði sátum við flestar
dagstundir í húsnæði ráðsins í
kjallara lögreglustöðvarinnar við
Hverfisgötu í Reykjavík og stjórn-
uðum aðgerðum,“ segir Ólafur.
Síðar var stofnuð Vestmanna-
eyjanefnd undir forystu Tómasar
Árnasonar alþingismanns sem tók
við daglegum rekstri en almanna-
varnaráð bar áfram ábyrgð á
öryggismálum.
Almannavarnaráðsmenn fóru til
Vestmannaeyja á öðrum degi eld-
gossins. „Koman þangað er mér
ógleymanleg. Þetta var eins og að
vera kominn á vettvang styrjaldar.
Stöðugar sprengingar og eldglær-
ingar voru í eldstöðvunum og
svartur mökkur yfir öllum bænum.
Flest húsin höfðu verið yfirgefin
og menn á ferli með hjálma eins
og í hernaði,“ segir Ólafur. Hann
fer fögrum orðum um þá Magnús
H. Magnússon bæjarstjóra,
Sigurgeir Kristjánsson forseta
bæjarstjórnar, Pál Zóphóní-
asson bæjartæknifræðing, Einar
Val Bjarnason héraðslækni og
Kristinn Sigurðsson slökkviliðs-
stjóra. „Ég er þeirrar skoðunar að
Magnús, Einar Valur og Páll hafi
átt drýgstan þátt í því að mönnum
féllust aldrei hendur í hörmungun-
um. Þeir héldu ætíð ró sinni og
hóflegri bjartsýni í gegnum súrt
og sætt.“
Mikið öskufall var í bænum og
þök húsa fóru að sligast und-
an farginu. Almannavarnaráð
skipulagði mokstur og lengi
vel voru yfir 600 manns við að
hreinsa af þökum. Þess má geta
hér að í þeim hópi voru m.a.
varnarliðsmenn auk Íslendinga.
Ólafur segir að heimamenn hafi
gagnrýnt almannavarnaráð fyrir
að hafa ekki fleiri menn í varnar-
starfinu á Heimaey. „Hins vegar
miðuðum við fjöldann alltaf við
að geta náð öllum mannskapnum
í land fyrivaralítið með varðskipi
og öðrum skipum, sem við vorum
með í okkar þjónustu ef eitt-
hvað brygði út af,“ segir Ólafur.
Almannavarnaráð var ekki í rónni
vegna óvissunnar um framvindu
gossins. „Hugsanlegt var að gos
hæfist á öðrum stöðum á eynni og
stefndi lífi og limum moksturs-
manna og annarra starfsmanna í
hættu.“
„Þegar umræðan um öryggi
starfsmanna á Heimaey stóð sem
hæst í ráðinu tjáði Pétur Sigurðs-
son (þáverandi forstjóri Land-
helgisgæslunnar) mér að stórt
flugvélamóðurskip Bandaríkjahers
væri tvö til þrjú hundruð mílur
suður af Vestmannaeyjum með
margar þyrlur, albúið að grípa inn
í atburðarásina ef illa færi. Um
þetta var aldrei rætt opinberlega
og ég heyrði aldrei minnst á flug-
vélamóðurskipið síðar en Pétur
tjáði mér þetta engu að síður,“
segir Ólafur.

Flugvélamóðurskip var staðsett sunnan
við Vestmannaeyjar í eldgosinu 1973
” Koman þangað er mér
ógleymanleg. Þetta var eins
og að vera kominn á vettvang
styrjaldar. Stöðugar sprengingar og
eldglæringar voru í eldstöðvunum
og svartur mökkur yfir öllum
bænum. Flest húsin höfðu verið
yfirgefin og menn á ferli með
hjálma eins og í hernaði
GUÐNI EINARSSON
gudnieinars@gmail.com
Liðsmenn Varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli komu til Vestmannaeyja og tóku
þátt í björgunarstörfum og hreinsuðu ösku af húsþökum. Ef til vill átti það
þátt í viðbúnaði bandaríska flotans.
Kristján Torfason, bæjarfógeti, Ólafur Ólafsson, landlæknir og Einar Valur
Bjarnason yfirlæknir á Vestmannaeyjaflugvelli. Ljósmyndir/Sigurgeir Jónasson