Þroskaþjálfinn - 2002, Blaðsíða 21

Starfsdagar
Þroskaþiálf ínn
fiskur um hrygg en þroskaþjálfar höfðu frá upphafi verið
virkir meðlimir í þeim. Ariðl975 var á Alþingi lögð fram
þingsályktunartillaga af Helga Seljan þáverandi alþingis-
manni. Tillagan var ekki samþykkt en var lýsandi fyrir
andrúmsloft þess tíma og þess sem í hönd fór og var
svohljóðandi: „Alþingi ályktar að skora á ríkisstjórnina að
láta undirbúa og leggja fram frumvarp til laga, heildar-
skipulag varðandi öll málefni vangefinna. Löggjöfin skal
taka mið af þessum meginatriðum: Stefnt skal að því að
koma á heildarkerfi og framtíðarskipan í samræmi við við-
horf sem ríkja í þessum málum og þær þjóðir byggja á sem
lengst eru á veg komnar. Löggjafinn spanni þannig yfir
heilsugæslu, kennslu, þjálfun og félagslega þjónustu hvers-
konar og samræmi alla þessa þætti undir einni heildar-
stjórn“. Sama ár í nóvember skipaði Félag þroskaþjálfa
samstarfsnefnd þroskaþjálfa og nemenda Þroskaþjálfaskól-
ans sem var falið að knýja á um endurbætur á náminu í
anda blöndunar og aðlögunarstefnu. Til að mæta kröfum
þroskaþjálfa og nemenda þurfti lagabreytingu og nýja
reglugerð fyrir skólann.Við upphaf skólaárs haustið 1976
höfðu náðst fram gagngerar breytingar. Skólinn var að-
greindur frá Kópavogshæli og gerður að sjálfstæðri stofnun,
námsefnið miðað að starfi með fleirum en fólki með
þroskahamlanir og verknám fært nær samfélaginu. Sam-
kvæmt starfslýsingum þroskaþjálfa unnar fýrir Félag
þroskaþjálfa árið 1977 starfa þeir þá mun víðar en á altæk-
um stofnunum, meðal annars á geðdeildum, elliheimilum,
sérskólum, barnadeildum, sambýlum og á sjúkrahúsum. í
starfslýsingunum kemur einnig fram að þroskaþjálfar telja
það hlutverk sitt að tryggja þroskaheftu fólki mannréttindi.
Árið 1978 voru samþykkt á Alþingi lög um þroskaþjálfa
sem kveða á um lögverndun á starfssviði og starfsheiti. I
iögunum eru starfshættir skilgreindir þannig: „Þroskaþjálf-
ar starfa við þjálfun, uppeldi og umönnun þroskaheftra“.
Lögverndun starfsréttinda hafði um margra ára skeið verið
eitt af helstu baráttumálum þroskaþjálfa, sem ber að skoða
í ljósi þess að þroskaþjálfar höfðu á sama tíma skapað sér
starfsskilyrði utan altækra stofnanna, við hlið annara fag-
stétta. Arið 1979 voru samþykkt á Alþingi Lög um aðstoð
við þroskahefta sem tóku gildi í ársbyrjun 1980. Þá er í
fyrsta sinn með lögum stuðlað að því að tryggja fötluðu
fólki á Islandi sömu lífsskilyrði og öðrum þegnum. Mark-
miðsgrein laganna hljóðar svo: „Markmið þessara laga er að
tryggja þroskaheftum jafnrétti við aðra þjóðfélagsþegna og
skapa þeim skilyrði til að lifa sem eðlilegustu lífi í samfélag-
inu“. f þessum lögum er orðið þroskaheftur notað sem
samnefnari yfir fólk með fötlun og skiigreint þannig: „Orð-
ið þroskaheftur táknar í lögum þessum hvern þann, sem
þannig er ástatt um að hann geti ekki án sérstakrar aðstoð-
ar náð líkamlegum eða andlegum þroska“. Til að auðvelda
samræmingu á þjónustu var málaflokkurinn settur undir
þrjú ráðuneyti, Félags-, Heilbrigðis- og Menntamála. Fé-
lagsmálaráðuneytinu var falin yfirstjórn málaflokksins sem
er athyglisvert fyrir þær sakir að sú ákvörðun endurspeglaði
grundvallar viðhorfsbreytingu löggjafans. Lögin skiptu
landinu upp í átta þjónustusvæði sem hvert um sig átti að
tryggja þjónustu sem næst heimabyggð, á almennum og
sértækum stofnunum. Almennum þjónustustofnunum var
gert að sníða þjónustuna að sértækum þörfum fólks með
fötlun og tryggja viðeigandi sérfræðiþelddngu svo sem
þroskaþjálfun. Þroskaþjálfar gegndu mikilvægu hlutverki í
að hrinda lögunum í framkvæmd, ekki síst í leikskóla- og
skólakerfinu enda voru þær stofnanir í lykilaðstöðu til að
samskipa nýrri kynslóð fólks með fötlun og tryggja börn-
um að búa áfram hjá fjölskyldum sínum í stað vistunar á
altækri stofnun. Þroskaþjálfar sóttu því inná þennan starfs-
vettvang í æ ríkari mæli í byrjun níunda áratugarins. En
hugmyndafræði þroskaþjálfa; starfsaðferðir, annað gildis-
mat og þekking reyndist framandi á stofnunum sem höfðu
mótast í tímans rás af hópmiðaðri þjónustu við almenning.
Þjónusta við börn með fötlun krafðist hinsvegar nýrrar
þekkingar og einstaldingsmiðaðrar nálægðar. Starfsaðferðir
þroskaþjálfa ögruðu þeim stöðugleika sem lengst af hafði
ríkt og ollu togstreitu við fagfólk sem frá upphafi hafði
verið í fararbroddi á viðkomandi stöðum. Þetta ástand
gerði þroskaþjálfum óhægt um vik og þeim varð fljótlega
ljóst að lög um þroskaþjálfa ein og sér dygðu ekki til að á-
byrgjast starfsöryggi þeirra. Heilbrigðisráðherra gaf því út
reglugerð við lög um þroskaþjálfa árið 1987 sem ekki var
talin eiga sér hliðstæðu í reglugerðarsmíð á Islandi. Reglu-
gerðin kveður á um störf, starfsvettvang og starfshætti
þroskaþjálfa og er nákvæmari útlistun á störfum fagstéttar
en áður hafði sést í reglugerð. Þar er ekki aðeins tíundað
með hverjum og hvar þroskaþjálfar starfa heldur eru í
reglugerðinni beinar lýsingar á starfsháttum og ítrekað
kveðið á um hlutverk þroskaþjálfa í mannréttindabaráttu
fatlaðra. Ekki fór því á milli mála að þroskaþjálfum var á-
fram ætlaður veigamikill hlutur í framgangi málefna fatl-
aðra og hann staðfestur með lögformlegum hætti.
Nútíð
Reglugerðin endurspeglar störf þroskaþjálfa árið 1987 og í
aðalatriðum það sem þeir eru að gera enn í dag. I öndverðu
stefndu þeir að því að fylgja fólki sem skilgreint er þroska-
heft nær samfélagi annarra þegna. Þroskaþjálfar gegna fjöl-
mörgum hlutverkum innan málefna fatlaðra, þeir starfa
með fólki sem skilgreint er fatlað á einhverjum sviðum, á
öllum aldri, þar sem það ber niður hverju sinni og þar sem
þroskaþjálfunar er þörf. Þeir starfa sem fyrr jöfnum hönd-
um við þjálfun, uppeldi og umönnun. Þroskaþjálfar gegna
víða forystu og stjórnunarhlutverkum og ráðgjafahlutverk
þeirra í starfi með öðrum faghópum fer sívaxandi. Þroska-
þjálfafélag Islands er í dag stéttar- og fagfélag innan banda-
lags annarra háskólamenntaðra fagstétta. I þessu litla félagi
21