Mímir - 01.03.1967, Side 19

Kvæðið er nánast eftirmæli, helgað Karine
Gyldenstjerne. Tréð fellur hér vegna vetrar-
kuldans. Eitt sinn bar rósatréð þó góðan þokka:
Emeden det mon’ stande,
Rosen nock sandelig
Spredde i mange Lande,
Som det da gaff fra sig:
Den Luct kand mand ey sige
Huor sterck aff Rosen’ gick,
Thi fra den maatte vige
Alt Ont sem Rosen’ fick.
RIGlig fick alle Mande
Aff det stor Hielp oc Trpst,
Naar de for det mon’ stande
Oc klaget deris Brpst;
Kunde de kon paa r0re
Det Rosentræ met Haand,
Stor Trost hiem kunde fpre,
Ehuor de boede i Land.
OFVER to statlig Lande
Sin’ Græne haffde vdstrackt,
Baade Quinder oc Mande
Beuaret met sin mact:
Ut dem kund’ intet r0re,
Ei onde solck ey N0d,
Saadant da mon’ det gi0re,
Thi hendis Fruct vaar s0d.
Eikarlundur Páls er líkingardæmi um skamm-
æja ævi mannsins. Þetta norska dæmi er að-
eins líking; konunni er líkt við rósatré. Um svip-
aða tækni er að ræða; skyldleikinn er auðsær.
Þessi Ijóð, sem hér hefur verið vitnað til, eru
einkum fóstur aðals- og góðborgara í Norður-
álfu á 16. öld. Aðalsmenn aldarinnar gáfu stétt-
arbræðrum fyrri alda ekkert eftir að munúð. I
Danmörku tíðkast það að yrkja og syngja þessi
ljóð, og voru þau kveðin jafnt ástmeyjum sem
elskhugum. Junkærar sendu dáindispíkum óð
sinn á bókum. Þetta er öld póesíubókanna jafnt
og flugblaðanna. Dandimaðurinn Páll fer að
dæmi hinna erlendu höfðingja; hann heldur sig
líka að aðalsmanna hætti. Heimildir eru fyrir
því, að hann hafi siglt oftar en einu sinni utan
og hann rekur um skeið verzlun við Þjóðverja
í Flatey.38
Páll virðist hafa verið vel menntaður maður;
hann hefur lesið rit Machiavellis, og í bréfi til
Odds biskups Einarssonar klykkir hann út með
vísu, sem hann kallar „atgatoliskan málshátt",39
en þar kann að vera átt við Agatokles, forn-
konung einn, sem Machiavelli minnist á í riti
sínu II Principe, Furstanum.40 Páll hefur og
fundið smjörþefinn af skáldskaparkenningum
Wittenbergsskólans, en einkenni þeirrar stefnu
var að fylla kvæðin af alls kyns fróðleik.41 Og
vel má vera, að honum hafi fundizt meira til um
þau kvæði sín en Eikarlundinn og Blómið í
garðinum.
Eins og áður er drepið á, hefur S. N. getið sér
þess til, að Páll hafi í kvæðinu um Eikarlundinn
orðið fyrir óbeinum áhrifum frá Ronsard. Það er
þó harla ólíklegt; áhrifa Ronsards og kenninga
le Pleiades fer ekki að gæta að neinu marki í
Norðurálfu fyrr en með Martin Opitz, sem uppi
er á sama tíma og Hallgrímur Pétursson.42
Reyndar mun eitt þýzkt skáld, Paulus Melissus
Schede, síðar bókavörður í Heidelberg og sam-
tímamaður Páls, vera undir áhrifum frá Ron-
sard. En eftir hann er mjög lítið kunnugt. Full-
yrðing P. E. O., að annað „ástakvæði" Páls Jóns-
sonar, —■ hann nefnir ekki hvaða kvæði — , sé
þýtt úr erlendu máli hefur ekki við rök að styðj-
ast.43
Þau skáld, sem voru Páli samtíma, virðast lítt
vera snortin af þeirri skáldskapartízku, sem hann
er fulltrúi fyrir í þeim tveimur kvæðum, sem hér
hefur verið fjallað um. Táknmáls þeirrar kveð-
skapargreinar verður ekki vart í öðrum kveð-
skap þeirra daga. Ljóðmál þjóðkvæðisins, eink-
um í viðlögunum og stefjum, er að vísu skylt;
vísur Fiðlu-Bjarnar eru af öðrum toga og senni-
lega yngri. Og sé litið á önnur kvæði Páls, eru
þau úr annarri átt; sá kveðskapur sýnir, að Páll
hefur verið hnyttinn hagyrðingur, og meinfynd-
inn, þegar bezt lætur. Þessi tvö kvæði hafa því
líka sérstöðu meðal annars kveðskapar hans.
Þau eru merkilegust fyrir þá sök, að þar djarfar
fyrir nýjum degi í íslenzkri lýrik; barokktímabil-
ið er að renna upp.
Háskóla Islands,
Reykjavík, 1967.
19