Mímir - 01.05.1984, Blaðsíða 12

Áður en Hallberg kemur að Vefaranum
mikla frá Kasmír, skrifar hann um Rauða kver-
ið, Undir Helgahnúk og Heiman ek fór. Hann
finnur í öllum þessum æskuverkum Halldórs
ákveðið lífsviðhorf sem einnig birtist, kannski
einna skýrast, í Vefaranum. Það er afstaða sem
kemur vel fram í viðhorfi höfundar til kvenna.
Það er klofið víðhorf karlmannsins til konunn-
ar, „hann dregst milli andstæðra skauta aðlöð-
unar og viðbjóðs."2 Hallberg sýnir, hvemig
þessi klofna afstaða kemur fram í persónusköp-
un skáldsins. Víða erað finna í verkum hans frá
þessum tíma tvær kvengerðir, annars vegar sak-
lausa, góða og heilaga konu, hins vegar tælandi,
kynæsandi og vafasama konu. (Frú R. og
finnska ungfrúin í Rauða kverinu, Áslaug og
Anna í Undir Helgahnúk). Hallberg segir
ennfremur að þessi tvíræða afstaða til kvenna
komi þó hvergi skýrar fram en í Vefaranum, í
afstöðu Steins Elliða til Diljár.
Sömu afstöðu til kvenna er einnig að finna í
bréfum Halldórs frá þessum árum. í dagbók
skáldsins kemur fram að andstæðan kynlíf og
skírlífi er honum stöðugt vandamál. Hallberg
bendir á ýmsa höfunda sem hafa haft áhrif á
þessi viðhorf Halldórs: Tolstoj, Strindberg,
Shaw og þó ekki síst Weininger.
Otto Weininger (1880— 1903) var austurrísk-
ur gyðingur og heimspekingur. í verki sínu
Geschlecht und Character. Eine prinzipielle
Untersuchung 1903 íjallar hann um muninn á
karli og konu og um samskipti kynjanna. Hann
setur fram fræðilega hugmynd um algera konu,
W, og algeran karl, M, sem eigi sér þó ekki stað
í raunveruleikanum, þar sem hreinir kyneigin-
leikar komi mjög sjaldan fyrir, en þetta séu þeir
frumþættir sem ríki í hvoru kyninu um sig. Ein-
kenni karlsins séu að hann Ieiti hins eilífa, vits-
munalega og göfuga, en kveneðlið sækist eftir
því sem er tímanlegt, tilfinningalegt og hold-
legt. Karlinn sé ímynd forms, konan ímynd efn-
is og efnið bíði þess sífellt að formið móti það.
Hin algera kona, W, hafí hvorki sjálfstæðan
persónuleika né vilja og geti því ekki átt þátt í
2. sami, bls. 97.
ást og kærleika, sem sé andstæða kynferðislífs.
Weininger lítur svo á, að kynmök séu ávallt
ósiðleg, þess vegna sé hið eina rétta að bæði
karlar og konur gangist undir algert meinlæti í
kynferðismálum. Það mundi að vísu leiða til al-
dauða mannkynsins, en það geri ekkert til, þar
sem takmark mannsins sé hvort sem er guð-
dómurinn og „eilíft líf hins siðgædda ein-
staklíngseðlis."3 Þessa bók Weiningers fékk
Halldór að láni 19 ára gamall (á sama aldri og
Weininger skrifaði bókina) og las hana af mik-
illi hrifningu, eins og sjá má af bréfi hans til
Einars Ólafs Sveinssonar.
Sönderholm segir þema sögunnar eða megin-
andstæður vera sál — líkami eða hið trúar-
lega — hið pólitíska. Hann ræðir einkum um
Stein Elliða og leit hans að tilgangi lífsins, en
minnist einnig á aukapersónumar Diljá og
Örnólf. Um Diljá segir hann:
Forfatterens opbygning af Dilja-skikkelsen tyder
dog mest af alt paa at hun skulle have været den
virkelighed der kunne redde, hvis de taabelige
mandfolk forstod deres besögelsestid.4
Sönderholm segir að lokum, að í þessu verki
geri Laxness „det som han aldrig senere gör:
han tvinger sin person til en lösning, der stem-
mer med en fast ideologi.“5 Á sama hátt hafði
Hallberg tekið undir með Kristjáni Albertssyni
um að lok sögunnar væru afar ósannfærandi.
Höfundur Vefarans mikla frá Kasmír var
ekki nema rúmlega tvítugur þegar hann samdi
söguna. Á þessum árum komst hann í kynni við
kaþólska kirkju, tók trú og ákvað að ganga í
þjónustu kirkjunnar. Þessi ævisögulegu atriði er
sjálfsagt að hafa til hliðsjónar. Hins vegar er
álitamál hve mikið tillit á að taka til þeirra við
túlkun sögunnar. Þegar farið er að rannsaka
æviferil Halldórs Laxness kemur fram svo aug-
ljós skyldleiki með honum og aðalpersónu
Vefarans mikla frá Kasmir, Steini Elliða, að
3. sami.bls. 67.
4. Erik Sönderholm://a//cfór Laxness, en monografi, 1981,
bls.126.
5. sami, bls. 128.
12