Mímir - 01.05.1984, Blaðsíða 42

1
Sveinn; Gúslaf en ekki *Gústafur, sbr. geithafur
og Ólafur.
Það að sémöfn hagi sér afbrigðilega gagnvart
þgf.-brottfallinu er því ekki einangrað fyrirþæri
og verður því annaðhvort að merkja þau sér-
nöfn sem fella ekki þrott þgf.-endinguna sér-
stakiega í orðasafninu eða segja að þgf.-þrott-
fallið verki ekki nema stundum á sémöfn.
Dæmi um sémöfn sem þgf.-þrottfallið verkar
ekki á eru:
orða sem hér að ofan hefur verið fjallað um,
þ.e. orða sem enda í stofni á einföldu samhljóði
en missa þrátt fyrir það ekki þgf.-endinguna:
Tafla 6
þrottfallsorð 91 = 46,0%
/-hljóðvarpsorð 9 = 4,5%
að/uð-o rð 30 = 15,1%
sérnöfn 51 = 25,8%
annað 17 = 8,6%
Alls 198 = 100%
5.6 Hljóðbeygingarreglan
(18) Grímur, Haukur, Knútur, Þorlákur, Guð-
laugur, Leifur, Lýður, Þormóður, Eiríkur,
Rútur, Teitur, Jón, Njáll, Páll,9 Steinn,
Ólafur, Arnór, Einar, Halldór, Asgeir,
Guðjón, Stefán, Böðvar, Sigfús, Hálfdán,
Hannes, Hákon, Gissur, Magnús, Áskell
Að frátöldum þeim fjórum hópum orða sem
hér hafa verið nefndir eru 17 orð hjá Valtý sem
enda í stofni á einföldu samhljóði en fella ekki
brott þgf.-endinguna. Ef leitað er að sameigin-
legu einkenni þessara orða sem gæti valdið því
að þau missa ekki þgf.-endinguna þá kemur í
ljós að 14 þeirra hafa þanið (,,tense“) stofnsér-
hljóð, t.d. draumur, heimur og þjónn. Ef litið er
svo á þau 26 orð sem ýmist eru endingarlaus
eða hafa endinguna -/ (sjá töflu 4) hafa 18 þeirra
þanið stofnsérhljóð, t.d. hnífur, rómur og geim-
ur. Hvort þarna er um tilviljun að ræða er ekki
gott að segja en það virðist ekki vera svo að orð
með þanin stofnsérhljóð missi síður þgf.-end-
inguna því mun fleiri dæmi eru um slík orð sem
alltaf missa hana, t.d. haus, hi'tnn, bíll, lcekur,
bás o.fl. Þess má geta að nokkur ofangreindra
orða koma helst fyrir með þgf.-/ í föstum orða-
tiltækjum eða frösum eins og „stunginn hnífi“,
„einn á báti“, „ peningar í sjóði“ o.s.frv.
I eftirfarandi töflu er sýnd skipting þeirra
9. Eitt skemmtilegt dæmi um mismunandi hegðun sér- og
samnafna er að finna í flokkun Valtýs, nokkurs konar
lágmarkspar. Valtýr flokkar mannsnafnið Páll með þeim
orðum sem alltaf enda á -i i þgf. et. en verkfærið páll
flokkast með þeim sem oftast eru endingarlaus.
Eins og áður sagði kemur það í hlut hljóð-
beygingarreglu að fella brott þgf.-/ í þeim orð-
um sem eru endingarlaus. Með hliðsjón af því
sem hér á undan hefur komið fram gæti slík
regla (þgf.-brottfallið) litið þannig út:
+no
+kyn
-kvk
-ft
+djúpf
-eignarf
Þessi regla á að fella brott endinguna -/ í þgf. et.
sterkra karlkynsorða ef stofn þeirra endar á
sérhljóði, -j eða einföldu samhljóði. Ljóst er að
frá þessari reglu eru margar undantekningar
hvað varðar þau orð sem enda á einföldu
samhljóði. Rúmlega helming þessara undan-
tekninga er hægt að skýra með hliðsjón af
öðrum reglum sem koma í veg fyrir að þgf.-
brottfallið geti verkað, en þgf. hins helmingsins
verður þá annaðhvort að læra sérstaklega (þau
hafa þá merkta endingu í orðasafninu) eða
koma því á einhvern annan hátt til leiðar að
reglan felli ekki brott þgf.-endingu þessara orða,
(19)
( v )
i -> 0 / j +
(vc)
42