Mímir - 01.05.1984, Blaðsíða 46

Urriði reynir að skilgreina vandamál sitt
sjálfur:
Þó honum fyndist stundum hann vera jafn-
hræddur við það sem hann var og það sem hann
var ekki fór hann ekki í neinar grafgötur með að
það var þriðja persónan í spilinu sem honum var
verst við. Og það var hún sem olli þessu öllu.
Samt var það ekki persóna heldur persónugerv-
ingur einhvers sem var krafist af honum að hann
væri. En hvernig sem hann reyndi gat hann ekki
samsamað hann því sem hann var. Þó bilið væri
ekki alltaf breitt þá var það samt óbrúanlegt. Þessi
einhver sem bjó inní höfðinu á honum og var tákn
þess sem hann átti ekki að vera var þrátt fyrir allt
sterkari en hann sjálfur. (35)2
Urriði uppfyllir ekki kröfurnar, fellur ekki
inn í hlutverk það sem samfélagið ætlar hon-
um. Sjálfsvitund hans er klofin — hann vill eitt
en er annað; í honum býr mótsögn. I augum
fólksins er hann misheppnaður, en hann getur
ekki fremur en aðrar persónur existentialista af-
neitað sínum eigin skoðunum. Hann erofskyn-
samur — og þessi sama skynsemi gerir honum
lífið óbærilegt. Urriði hefur hafnað þeirri stöðu
sem honum var búin í samfélagsmynstrinu og
ráðvilltur segir hann: „Ég er búinn að týna til-
ganginum með því að lifa“ (46).
Eins og síðar verður fjallað um er samtvinn-
un efnis og forms í verkinu mjög mikil. Sögu-
sviðið, samdrykkja þessa litla hóps er ekki ann-
að en smækkuð mynd þjóðfélagsins. Aðal-
stemningin í samskiptum persónanna, svo og
allri bókinni er angist, óvissa og einsemd. Fólk-
ið er ekki „fólkið á bak við fólkið“ enda er það
næstum aldrei til. (Hugleiðingar Urriða bls. 63).
Sambandsleysið er ítrekað hvað eftir annað
t.a.m. í samskiptum fulltrúans og einkaritarans.
Gott dæmi um þetta takmarkalausa sam-
bands- og þar af leiðandi skilningsleysi persón-
anna eru lokaorð sögunnar:
Gerið það fyrir mig að slökkva.
Þau heyrðu ekki til hennar gegnum vélargnýinn
(149).
Tilfinningalíf persóna er bælt, allir verða að
haga sér eftir settum reglum. Lífið er eins og
leiksvið eða kvikmyndatjald. Manneskjurnar
eins og leikarar sem nauðbeygðir eru til að leika
hlutverk sitt til enda. Það er reyndar algengt
einkenni á módemískum bókmenntum, þessi
líking lífsins við leikrit eða kvikmyndir. Nægir
að minna á Turnleikhús Thors Vilhjálmssonar.
Þetta leiðir berlega í ljós þá firringu nútíma-
mannsins sem mönnum er svo tíðrætt um.
Þeirri fullyrðingu hefur verið varpað fram,
hér að framan, að verkið Þetta var nú ífylliríi sé
módemískt og heimspeki þess sé tilvistarlegs
eðlis. Ef við athugum helstu einkenni módern-
ismans og hina almennu skilgreiningu hans,3
kemur í Ijós mikil samsvörun. Þessi einkenni
eru: efahyggjan, firringin/angistin, klofningin
og túlkunarvandinn.
Til grundvallar liggur svokallað rof sem birst
getur á sálfræðilegan/tilvistarlegan hátt, félags-
legan og/eða trúarlegan. Rofið má skilgreina
sem það andartak þegar sjálfsöryggið og sjálfs-
myndin gliðnar; sambandið milli viljalífs, til-
finninga og líkamlegrar tilvistar rofnar.
Rofið leiðir oftast til glötunar en þó stöku
sinnum til lífsauka (t.d. Aðventa Gunnars
Gunnarssonar). í umræddu verki má segja að sé
um að ræða hið dæmigerða tilvistarlega rof, það
samsvarar a.m.k. að mestu leyti neðangreindri
skýringarmynd:
Stirðnaður lífsháttur—»
Sjálfvirkt ógagnrýnið
rökbundið lif
->venjubundiö
borgaralegt lif
Samræmi milii umhverfis
og einstaklings
ROF ->Meðvitaður lifsháttur
Meðvitað og gagnrýniö
lif
->kaótiskt lif
Ósamræmi milli
einstaklings og
umhverfis
Urriði hefur hafnað hinum venjubundna lífs-
máta, fastri atvinnu og þess háttar. Hann hefur
2 Hér eftir verða allar tilvitnanir í Þetta var nú ífylliríi ein-
ungis auðkenndar með blaðsíðutali.
3. Hugtök og heiti... „Existentialismi".
46