Höndin - 01.04.1976, Blaðsíða 4

4
HONDIN
í öskjuhliðarskóla eru nií 117
nemendur á aldrinum 6—25 ára.
Kalla má skólann hæfingarskóla,
þvi hann á að hæfa nemendur, svo
að þeir geti farið út á hinn
almenna vinnumarkað. Ekki eru
aðeins vangefnir i skólanum
heldur einnig margir fatlaðir.
Bygginginerá tveimur hæðum,
þvi þessi áfangi, sem er fyrsti af
þremur, er ekki ætlaður hreyfi-
hömluðum börnum. Þvi verður að
bera alla, sem ekki komast um
stiga, milli hæða, þvi engin er
lyftan. En niðri er aðstaða
sjúkraþjálfara, lækna,
hjúkrunarkonu og talkennara, og
þar er einnig myndlistar- og mat-
reiðslukennslan til húsa. Uppi eru
aðrar kennslustofur, auk smiða
og föndurstofur. Magnús
Magnússon skólastjóri sagði:
Kennslan er byggð upp mjög
svipað og i' öðrum skólum. Það er
vitað að þeir einstaklingar sem
eru i skólanum eiga að taka þátt i
lifinu eins og aðrir einstaklingar
þjóðfélagsins. Þeir þurfa þess
vegna á mjög svipaðri menntun
að halda. En vegna þess að þeir
eiga erfiðara með nám, þá þurfa
þeir að fá meiri hjálp. Þeirra
örðugleikar krefjast þess að þjóð-
félagið geri meira fyrir þá. Það
þarf þvi fleiri kennara til að
kenna en i öðrum skólum. 1 allra
bezta tilfelli er hægt að ætla
einum kennara um tiu nemendur.
Sér starfslið þarf I öskjuhliðar-
skólann og sagði Magnús skóla-
stjóri að þetta væri fyrsti vet-
urinn sem svo væri. Þó að hús-
næðið sé allt of litið væri þó
rýmra, en það sem skólinn hafði
áður.
Talkennari væri nú i fyrsta sinn
eftir 14 ára þörf. Sjúkraþjálfari
væri einnig i fyrsta sinn i hálfu
starfi. Læknar með sérfræði-
þekkingu, barnalæknar, orku-
læknir og geðlæknir.
En skólann vantar sálfræðing
með kliniska menntun, sem gæti
tekið að sér að lækna þá einstak-
linga sem eiga i erfiðleikum geð-
rænt séð. Einnig vantar skólann
félagsráðgjafa, sem getur tekið
að sér að fylgja nemendum út i
lifið, út á vinnustaðina, og vera
þeirra bakhjarl þegar eitthvað á
bjátaði. Þvi oft getur farið ver
fyrir þeim en skyldi. Þeir gera
engum manni illt viljandi og trúa
þvi ekki að nokkur sé þannig inn-
réttaður að hann vilji gera öðrum
illt. Þess vegna kemur það mjög
flatt upp á þá þegar einhver hefur
narrað þá eða gert þeim eitthvað
illt. Og þá þurfa þeir einhvern
sem getur rétt þá af og komið
þeim i skilning um hvað heim-
urinn getur verið harður. Það er
blettur á þjóðinni i heild að hluti
hennar skuli hafa sér það til
gamans að niðast á þeim sem -
minnst mega sin. Sameiginlegt
með öllum nemendum skólans er,
að þeir eiga erfitt með skólanám
með andlega starfsemi, en að
eiga erfitt með er ekki það sama
og að geta ekki. Allir geta numið
eítthvað en mi'sjafnlega mikið og
hæfileiki þeirra liggur aðallega á
likamlega sviðinu. Það er lika
svið sem þjóðfélagið þarf á að
halda og það mjög mikið. Hér er
fólk sem er ákaflega duglegt og
verða góðir starfsmenn, ef likam-
legt heilsufar ekki hamlar. Það er
sameiginlegt þessu fólki sem
hefur orðið fyrir skaða i mið-
taugakerfinu, að það er stærri
hópur af þvi en öðrum borgurum,
sem á við vanheilsu að striða af
einu og öðru. Flogaveiki, sjón-
gallar, og taugaveiklun er al-
gengari hér en i öðrum skólum og
heyrnartap er algengara en i öll-
um öðrum skólum landsins nema
Heyrnleysingjaskólanum. Ofaná
þetta kemur svo andleg skerðing.
Þegar nemendur koma i
skólann eru þeir búnir að ganga i
gegnum ákveðið kerfi. Þeir færu
ekki inn í skólann nema það væri
búið að rannsaka þá, og komast
að raun um það að þeir ættu þar
heima. Þegar hinn almenni skóli
uppgötgvar að nemandi fellur
ekki inn i heildina, er afbrigði-
legur, þá gerir kennarinn sál-
fræðingi skólans viðvart. Hann
gerir rannsókn, og ef hún leiðir i
ljós, að afbrigðin eru það mikil,
að ástæða er til að gera ein-
hverjar ráðstafanir, þá á þessi
sálfræðingur að gera foreldrum
og skóla grein fyrir þvi. Siðan
vinnur sálfræðingur i þá átt, það
er að segja, i okkar tilfelli, að
gera foreldrum grein fyrir þvi, að
barnið geti komið til okkar og þar
hafi það bezt af þvi aö vera. Siðan
taka foreldrar ákvörðun um það,
hvort þau segja já eða nei. Það er
augljóst, að ekki eru allir for-
eldrar ánægðir með þennan
úrskurð, til að byrja með en
margir komast á þá skoðun að
þetta sé það rétta. Og svo margir
eru komnir á þá skoðun, að við
erum nú á þessu ári, þrátt fyrir að
við erum komin i nýtt húsnæði,
farin að neita foreldrum um pláss
fyrir börnin þeirra, en það er
ákaflega erfitt að gera.
Bárður Bárðarson 19 ára er
búinn að vera 10 ár i skólanum.
Hannkom frá Lyngási illa talandi
og var talinn fáviti — (Imbisil).
Auk þess að vera andlega skertur
hefur hann slæman nýrnasjúk-
dóm, tennurnar eru allar brunnar
upp, sennilega vegna meðalatöku
og þar að auki er sjóntaug illa
biluð, og veldur það sjónskerð-
ingu sem gerir hann annarlegan i
framkomu.
Þrátt fyrir þetta allt hefur hann
lært að lesa. Magnús Magnússon
skólastjóri þakkaði ekki aðeins
skólanum þessa miklu framför
Bárðar, heldur taldi hann það
vera aðallega vegna þess að
skyldfólk hans hafði aldrei skilið
hann Utundan, heldur alltaf tekið
hann með i heimsóknir og ferða-
lög og hvað sem gert var. Bárður
var búinn að missa föður sinn
sem var bilstjóri. En góðan vin á
Bárður þar sem Jóhann Hafstein
fyrrverandi forsætisráðherra er,
og man hann alltaf eftir vini
sinum hvar sem hann fer og
kemur oft að heimsækja hann.
Þegar við hittum Bárð var hann
að tálga viðarbút (mynd) og
sagðist hann ætla að sjá til hvað
úr þvi yrði en flott ætti það að
vera. Kvaðst hann ætla kannski
að gefa einhverjum það. Sagðist
hann hafa smiðað meðal annars
flugvél, hillu, kassa utan um
kasettur og jeppa með kerru og
margt fleira. Sagði hann þetta
vera síðasta veturinn i skólanum
og hvað tæki þá við vissi hann
ekki, en hann langaði til að verða
rútubilstjóri.
Kópavogshæli
Þegar blaðamenn komu á stað-
inn tók Eyjólfur Melsted,
aðstoðarframkvæmdarstjóri
stofnunarinnar á móti okkur,
sýndi okkur staðinn og fræddi
okkur um hann. Fer viðtalið við
hann hér á eftir:
Kópavogshælið er aðalfávita-
hæli rikisins og er eina rikisrekna
heimilið fyrir vangefna. Það hóf
starfsemi sina 1952 og komu
fyrstu vistmenniriHr frá Klepps-
járnsreykjum. Stofnunin hefur
vaxið smám saman upp i það að
hafaum hundrað og sextiu pláss.
En þörfin hefur verið slik, að nú
eru þar rétt tæplega tvöhundruð
vistmenn. Þó hefur aldrei verið
mögulegt að taka við neinu nema
neyðartilfellum allan þann tima,
sem hælið hefur starfað. Stofn-
Heimsókn
í skóla
og stofnun
Eyjólfur Melsteð
aðstoðarframkvæmdastjóri
Kópavogshælis.
Magnús Magnússon
skólastjóri
öskjuhliðarskóla.
Bárður Bárðarson nemandi við
útskurð.
unin hefur fyrst og fremst tekið
við tilfellum sem teljast þau
erfiðustu. Um hefur verið að ræða
erfiðar félagslegar aðstæður, og i
seinni tið vistmenn af öðrum
stofnunum fyrir vangefna, sem
ekki hafa treyst sér til að veita
þeim þá þjónustu sem þeir þyrftu.
Þvi ber ekki að neita að við
erumalltof skammtá vegkomin.
Þar kemur margt til. Við Islend-
ingar erum ekki milljónaþjóð
með ótakmarkað fjármagn og við
þurfum að sinna ærið mörgum
verkefnum. Og þar sem van-
gefnir eru þögull minnihluta-
hópur, sem ekki getur svarað
fyrir sig sjálfur eða þrýst á fjár-
veitingavaldið, þá vill hann verða
undir i baráttunni við aðra þrýsti-
hópa.
Styrktarfélag vangefinna hefur
gert stórátak i öllum þessum
málum frá þvi það var stofnað.
Það tryggði ákveðið fjármagn
með þvi að fá sett á svonefnt
tappagjald, sem nú er orðinn
framleiðsluskattur á öl og gos i
landinu og var um 50 milljónir á
siðastliðnu ári. Og fyrir þaðfjár-
magn hefur bókstaflega allt verið
byggt her á staðnum. Og þar að
auki hefur fjármagnið runnið til
annarra stofnana i formi
fyrirgreiðslu, þó þær hafi verið
byggðar af frjálsum framlögum
einstaklinga.
Tappagjaldið eða framleiðslu-
skatturinn rennur i styrktarsjóð
vangefinna, sem er i vörslu
Fyrsti áfangi öskjuhliðarskóla er þegar of lítill.
félagsmálaráðuneytisins og sér-
stök nefnd sé um að veita úr
honum, og hefur hann til þessa
farið eingöngu i byggingar. Og ég
held að fjármagnsnýtingin hafi
verið mun betri en ef við hefðum
farið hefðbundnari leiðir.
Fyrir nokkrum árum þegar
gosdrykkjaverksmiðjurnar fóru
að selja af tönkum og laga-
breytingin um framleiðslu-
skattinn var ekki komin á, þá er
áætlað að um 2 milljónir króna
hafi runnið framhjá það árið. Og
á verðlagi þess tima mátti útbúa
góða kennslustofu fyrir tvær
milljonir.
50% af vistfólki hér er ættað
utan þéttbýliskjarna við sunnan-
verðan Faxaflóa og helmingur af
þeim sem eftir eru eru munaðar-
lausir, annað foreldri er fallið frá
eða f jölskyldurnar brostnar. Svo
að það er ekki nema 25% af
folkinu, sem á fjölskyldur i
nálægð.
Nýjar stofnanir eru væntan-
legar. Styrktarfélag vangefinna á
Austurlandi hefur þegar tryggt
sér lóð og teikningar af litilli
stofnun, sem þjóna á þeirra
landshluta, og verður hún stað
sett á Egilsstöðum.
Skipulagið eins og það er nú I
dag, að hafa eina miðstöð, hér i
Kópavogi og siðan smærri stofn-
anir eftir þörfum dreifðar út um
landið, er byggð á álitsgerð
Danans Bank-Michelsens, sem
hefur skipulagt hvað mest i Dan-
mörku undanfarna áratugi.
Fólksf jöldinn hér á landi svaraði
ekki til meira en einnar mið-
stöðvar eða sentralstofnunar. En
hversu stór þarf sentralstofnun
að vera? Það fer kannski aðal-
lega eftir tvennu. Hún þarf að
bera uppi ákveðna lágmarks
þjónustu, lækna, hjúkrunarlið,
hópur sjúkraþjálfa fæst til að
starfa við vangefna, sem ekkert
þurfa siður á sjúkraþjálfun að
halda. Skorturinn hefur verið svo
mikill að þeir fylla ekki 10% af
stöðum, sem veittar eru við
sumar stofnanir.
Við erum ennþá að glfma við
vandamál, sem eru miklu frum-
stæðari. Það er til dæmis tilboðin
sem við getum veitt hinum van-
gefiiu. Það hefur lika kosti I för
með sér, að það hefur ekki verið
nóg pláss i stofnuninni fyrir van-
gefiia, að það hefur ekki verið
mögulegt að koma inn nema
neyðartilfellum. Það hefur þó
haldið aftur af þvi, að allt of
margir færu inn á stofnanir. í
raun og veru ættu allir vangefiiir
að dvelja i heimahúsum, ef þeir
mögulega geta. En þvi ber ekki
að neita að þetta hefur verið
geysilega erfitt fyrir margar
fjölskyldur, sem ekki hafa fengið
þá ráðgjöf og stuðning, sem þær
þyrftu á að halda, til þess að geta
haft sina vangefnu fjölskyldu-
meðlimi heima. Það hlýtur að
verða númer eitt, að þeir fái að
alast upp og vera borgarar f þjóð-
félaginu eins og aðrir. Þeir eru
ekkert afbrigðilegir. Þeirra
persónuleiki þroskast á nákvæm-
lega sama hátt og annarra
manna. Þeirra greind þroskast i
nákvæmlega sama farvegi og
annarra. Eini munurinn sem þar
er á er, að þeirra andlega fötlun
heftir þroska, þannig að hann
gengur seinna, og hann nær
skemmra þar af leiðandi. Út frá
þessaristaðreyndverðuraðlita á
framhaldið. Þeir eru borgarar
landsins og þeir eiga sama rétt og
sömu kröfur á hendur þjóðfélag-
inu og við. Og þjóðfélagið á sömu
kröfur á hendur þeim að svo
miklu leyti sem þeir valda henni.
Vistmaður á Kópavogshæli i herbergi sinu, sem hann deilir með þrem-
ur öðrum.
sálfræðinga, félagsráðgjafa
o.s.frv. Þá ræðst það i öðru lagi af
þvi hvað við teljum okkur fjár-
hagslega mögulegt að veita slikri
stofnun. Og fjörutiu manna
stofnun þarf hlutfallslega miklu
hærrigjöld, til að halda uppi sliku
starfsliði, heldur en aftur á móti
stærri stofnun.
Stefnan i heiminum, sérstak-
lega i hinum vestræna heimi, um
árabil hefur verið að smækka
þessar stofnanir Það er ekki i
nokkurs manns þágu að byggja
þessar stóru stofnanir, en ein-
hvers staðar hlýtur þetta að
ráðast, þvi það hlýtur að standa i
jafnvægi, hvað þjóðfélagið vill
veita af fjármunum, til þess að
unnt sé að rækja þjónustu við
vangefna og hvað við fáum út úr
þvífjármagni. Núlitum viðhérna
á Kópavogshælið, við erum með
tæplega 200 vistmenn i 160 pláss-
um. Það þýðir það, að stofnunin
er tæplega 25% yfirfyllt. Það
þýðir að deild, sem er teiknuð
fyrir hámark 12—15 vistmenn,
þar verðum við að hafa 20 vist-
menn. Bara þessi þrengsli ein
valda okkur ærnum vanda-
málum. Annað höfuðvandamál,
og það er vandamál þjóðarinnar
allrar, að víð eígum allt of lítið af
sérmenntuðu fólki til þessara
starfa. Sérkennara vantar, bað er
skortur á sjúkraþjálfum, iðju-
þjálfum félagsráðgjöfum, það
hefur verið sálfræðingaskortur
fram til þessa. Margt af þessu
stefnir i rétta átt og má ætla að á
næstu árum verði nóg af fólki i
suraum þessara greina.
Margir sjúkraþjálfarar veigra
sér við að vinna v'io þa, sem mest
eru greindarskertir, vegna þess
að þeir telja sig ekki geta náð
sambandi og geta útskýrt fyrir
hinum vangefnu þær nauðsynlegu
æfingar, sem þarf að gera. Þess
vegna er oft að einungis litill
Ef vangefinn maður veldur ein-
hverju verki þá færðu ekki vand-
virkari né sam vizkusamari
starfsmann en hann er. Vangefnir
veljast fremur i einhæf störf, en
þessi störf hafa veitt þeim sömu
fullnægingu og staðfestingu og
flóknari störf öðrum.
Starfsmenn Kópavogshælis hafa
stofnað með sér sjóð, sem nefnist
Leiktækja- og ferðasjóður,
byggist hann á frjálsum fram-
lögum og hefur verið safnað i
hann með kaffisölu og fleiru.
Starfsfólk hefur farið með vist-
menn i dagsferðalög út á land. Og
siðasta verkefni þeirra var að
safna fé til sundlaugar á
staðnum, þvi að eins og fjár-
magnsskorturinn hefur verið,
hefur ekki verið mögulegt að
byggja húsnæði nema til frum-
þarfa.
Okkur vantar hér á staðinn
skólabyggingu, samkomusal,
þjálfunarhúsnæði og vinnustofu.
Við erum með vinnustofur i
bráðabirgðahúsnæði I skrifstofu-
byggingu hælisins, sem allir voru
lifandi fegnir að geta tekið i
notkun fyrir 7—8 árum.
Samkomusalurinn er i kjallara
elztu byggingarinnar og verður
að fara með alla I hjólastólum
niður stiga, og er þar mjög slæm
aðstaða. En ýmsir skemmti-
kraftar hafa veitt gleði inn á
stofnunina og er öll þegin með
þökkum.
Kennsla og þjálfun vangefinna
er annað og meira en hefðbundin
skólakennsla. Hér þar sem meiri
hluti vistmanna er mjög
greindarskertur þá verður þjálf-
unin og kennslan aðallega i
athöfnum daglegs lifs þ.e. að
gæta hreinlætis, almennra
umgengnishátta, læra almenna-
borðsiði o.s.frv. að svo miklu leyti
sem þeim er fært. Og þetta er
mörgum lifstiðarverkefni.