Voröld - 01.11.1948, Page 11

skólamnl
Lýðmenntun
,, . . . Þegar þjóðin er ó
menníuð, gotur stjórnfrelsið
orðið eins og vopn í óvita-
höndum, hjör, sem óhlut-
vandir menn snúa að hjarta
þjóðarinnar sjálfrar“.
Þannig fórust Guðmundi
Finr.bogasyni orð í bókinni
,,Lýðmennlun“, sem út kom.
árið 1903. Hann ritaði þá
bók eítir för, er hann fcr urn
Ncrðurlönd, til þess að kynna
sér alþýðumenr.tun þar. Þá
var mjög um það rætt með
þjóðinni, hvort koma ætti á
skólaskyldu barna. Voru
menn ekki á eitt sáttir um
það mál- Sumir voru þeirrar
skoðunar, að þjóðin væri vel
menntuð og sízt mundi úr
bæta að skylda börn til skóla-
göngu- Heimilin hefðu fram
að þessu vel séð fyirir mennt-
un alþýðunnar, innan veggja
þeirra hefði íslenzk menning
þróazt og dafnað, og auk
þess hlyti skólaskylda að
leiða itil óheyrilegs koslnaðar
fyrir þjóðina. Aðrir töldu
hins vegar, að menntun þjóð-
arinnar væri ábóta vant, þótt
allir ætlu að heita læsir og
skirifandi; heimilin ættu allt
anndð en þægilegt með að
annast fræðslu barnanna,
og væru auk heldur næsta
fáir um það færir. Sfóð nokk-
ur styr um1 þelta á árunum
1905 til 1907, en svo fór að
frumvairp til fræðslulaga var
samþykkt á alþingi 1907, og
skólaskylda barna á aldrin-
um 10 — 14 ár.a þar með
leidd í lög, en frumvarpið
hafði Guðmundur Finnboga-
son samið.
En hvernig var barna-
fræðsla hér á landi áður en
skólaskylda var lögboðin og
skólaganga almenn?
Ekki nema helmingur allra
barna á landinu, eða þar um
VORÖLD
« i
Guðmundur Finnbogason.
bil, stundaði nám i skólum.
í öllum barnaskólum var
kenndur reikningur, lestur,
skriff, kver og biblíusögur.
víða var einnig kennd r.átt-
úrufræði og landafræði, en
sums staðar auk þess nokkr-
ar aðrar námsgreinir. Skóla-
hús voru 47 á öllu landinu
veturinn 1903 — 4, þegar
Guðmundur Finnbogason
ferðaðist um til að kynna sér
menntun þjóðarinnar. Þair af
voru um 22 notuð til ýmissa
fundiarhalda, en önnur voru
um leið íbúðarhús.
Þau börn, sem ekki gengu
í barnaskóla munu vissulega
ekki hafa farið algerlega á
mis við fræðslu. Þeim var að
minnsta kosti kennt að lesa
og skrifa og látin nema krist-
in fræði undir fermingu, en
að öðru jöfnu var aðslaða
þeirra vitaskuld mun lakeri
en hinna, sem kost áttu skóla
náms-
Ýmislegt bendir til, að
heimafræðsla hafi hvorki
verið eins haldgóð né al-
menn og sumir vildu þá
vera láta- Barnakennari
' nokkur rannsakaði bókaeign
i he'milum í skókhéraði sínu,
'ig kom I Ijós við þá eftir-
'renrslan, að hvorki var til
V.að né bók á öð.ru hvoru
íeimili, nem.a þær bækur,
em börnum var skylt að
\afi-
En nú eru fullir fjórir ára-
ugir liðnir s'íðan þetta var,
og mætti ætla að allgóð
reynsla sé á því fengin, hvort
ikóLaskylda sykur alþýðu-
menníur. eða hið gagnstæða.
Nú eru öll börn á aldrinum
7—-15 ára skyldug til skóla-
''ö.ngu. Skólahús ecu nú til
r öllum þornum og kaup-
stöðum og fjölmörgum sveit-
um, ný hús í bysgingu og
annars staðar verið að und-
irbúa byggingu skóla. Þá er
rámsefni stóraukið á við
bað, sem tiðkaðist áður en
skólaskylda vnr lögleidd.
Miklu meira er kennt í þeim
námsgreinum. sem bá voru
kenndar og mörgum bæft við
nýjum. Þannig nemur r.ú
hver vaxandi íslendingur,
auk kristinna fræða, móður-
máls, skriflar og reiknings,
náttúrufræði, lardafræði,
sögu, teikningu, söng, handa-
vjnnu ýmis konar, leikfimi
og sund. Ekkerf barn fær fil
dæmts lokjð fullnaðarprófi,
nema það kurni að synda og
í vændum er að koma uop
verknámsdeildum fyrir þá
unelinga, sem hneigðari eru
fyrir vinnu en bóklegt nám.
Varla verður leneur um
bað deilit, að námsefni barna-
skólanna nú sé nauðsynlegur
þr.kkinyargrnndvöllur hvers
einstaklings til þess, að hann
grti rotið' fræðandi bóka og
ritgerða, er varða hag hans
og daglegt líf, s.ð svo miklu
leyti sem það er ekki beinlin-
is haenýtf- Og begar óllu er
lil skila haldið má telja
vísí, að nemendur barnaskól-
11