Alþýðublaðið - 30.10.1926, Blaðsíða 3

30. okt. 1926.
ALÞÝÐUBLAÐi#
3
krydda (plattmanasía)
milska (súkkulaði)
sálda (sigtegaze)
símylja (semoulegrjón)
slynga (slauía)
svifta (sjalúsía)
varmilska (overtrækschokolade).
Það verður vissulega örðugt að
koma á almennri notkun sumra
þessara orða, og pau eru alt ann-
að en lífvænleg, enda sum alveg
óþörf. Ég sé ekki betur en slípi-
vél megi halda sér óbreytt, og
krydda er varla betra en eldri
tillaga glasald.
Mönnum, sem fást við mál-
hreinsun, hættir tii að dæma út-
læg öll erlend orð (frá síðari tím-
um). En það getur oft verið var-
hugavert, óþarft eða jafnvel skað-
legt tungunni. Síðan land petta
byggðist, hefir íslenzkan tekið að
sér grúa útlendra orða, sem fyrir
•löngu eru orðin svo samgróin
tungunni, að það væri hrein lim-
lesting á málinu að útrýma þeim,
enda má víst fullyrða um ýms
gömul tökuorð (t.d.pappír og penni,
prestur og kirkja), að engum kem-
ur það til hugar. En hví skyldum
við ekki nú, eins og fyrir nokk-
urum hundruðum ára geta tekið
orð úr erlendum málum óbreytt
eða lítið breytt og gefið þeim
fæðingarrétt í íslenzkri tungu,
henni til hagsmuna, þegar orð-
in eru svo gerð, að þau samlagast
tungunni fullkomlega?
Nefndin hefir gert tillögur uni
breytingar á nokkrum orðuiii,
Ée'm ég tel varhugaverðar éía
með öllu óþarfar. Ég tek hér upp
nokkur þeirra, sem orðin eru
tungutöm almenningi og fara flest
sæmilega í íslenzku máli. TiIIög-
ur nefndarinnar eru i svigum.
biaðgull (gullhimna)
blýantur (ritblý)
demantur (glitsteinn)
framkalla s. (vekja)
gaffall (matkvísl)
kítti (kríti)
koníak (kúníak)
kústur (kvöstur)
mótor (hreyfilI)
plett (silfrin)
rúsína (þrúga)
skonrok (harðbökur)
skúffa (trygill)
sódi (þvol)
sport (leikur)
svampur (njarðarvöttur)
trekt (gina)
viský (bretaveig)
vatt (fóðurbaðmull, fatatróð).
Sumar þessar tillögur eru ekki
frá nefndinni, heldur eldri. En
reynslan hefir sýnt, að alrnenn-
ingur vill ekki þýðast þær. Ef
tekið yrði upp nafnið kríti, myndi
fæðast af því sögnin ctd kríta
(kítta), sem ræki sig óþægilega
á aðra almenna merkingu þess
orðs. Hreyfill er að visu fallegt
orð. En það er illa fallið til sam-
setninga, sem mjög þarf á að
halda um slík höfuðorð. Þvol
(sódi) á engan stuðning í sænska
orðinu tvál, eins og nefndin gef-
’ttr í skyn, því það þýðir sápa al-
ment. Mörg af þessum orðum
eiga eins vel við íslenzku eins
og orðin filma og portvín, sem
nefndin hefir þó réttilega látið
halda sessi. Margir hafa spreytt
sig á að þýða orðið sport. En af
þeim tillögum, sem ég hefi heyrt,
er tillaga nefndarinnar fráleitust.
(Lítum t. d. á sportmadur, sama
sem leikmadur, Sportfélag
Reykjavíkur sama sem Leikfélag
Reykjavíkur.) Kakaó vill nefnd-
in kalla mil (hvk.). Þetta nýyrði
verður lengi að ná alþýðuhylli.
Væri ekki betra að segja blátt
áfram kakó?
Nefndin gerir tillögu um að
dynamit verði nefnt tundur. Það
er í sjálfu sér ágæt tillaga. Þó
er þar við að athuga, að dynainit
er að eins ein tegund sprengi-
efna, en tundur ætti að taka til
allra sprengiefna.
Gross vill nefndin kalla tylf-
ing. Ég efast um að það sé betra
en stórtylft, sem komið er í
notkun áður.
Lás vill nefndin að komi í stiað-
inn fyrir krani. Það er góð þýð-
ing stundum, t. d. vatnslás. En
hún er ónóg. Ég geri ekki ráð
fyrir, að nefndin vilji kalla kola-
kranann við höfnina kolalás.
Djarfsýsla (spekulation) kann
að vera gott orð. En ég efast unt
langa og góða framtíð þess i
málinu.
ókólnir (síbrennari) og óglóda
1. (glödefri) eru falleg orð og
standa á görnlum merg. En því
er orðið ókölnir og margir þess
líkar löngu horfnir úr mæitu máli,
að alþýða manna hefir ekki felt
sig við þau, — þótt þau óþjál í
notkun. Og ég er hræddur um
að fara mundi á sörnu leið, þó
reynt yrði að efla þau til ríkis
að nýju. Síbrennir og glódlaus
eru ekki lakari en mörg önnur,
sem enginn amast við. Og auk
þess þarf mjög sjaldan að talra
til þeirra. Síbrennir er ekki frænd-
laus í málinu, sbr. „ulfgrennir
hefir unnit“ í vísu Egils, og fleiri
mætti nefna.
Svipað er að segja um teikni-
gerdar (bestik). Gerðar er fornt
og fallegt orð að vísu, en stirð-
legt nokkuð og ólífvænt. („Hvar
eru teiknigerðárnar þínar? Ég
gleymdi teiknigerðunum mínum.“)
Skárra held ég að væri teiknifœri
(sbr. skriffæri). Mætti líka nota
það í eintölu (sbr. hljóðfæri. „Ég
fékk nýtt teiknifæri“).
Alúminíum vill nefndin kalla
álm (hvk.). Eldri tillögur eru: ál
og áll. Væri ekki alúmín skárra,
sem ég hefi rekist á í nýrri
kenslubók ?
Skilti verður skjöldur hjá
nefndinni. Eldri tillaga fskildi
finst mér betri.
Skriveunderlag (d.) vill nefndin
kalla ritfell. Eldri tillga er rit-
speldi.
Lasting vill nefndin kalla gljá-
lín. í iðnmáli bókbindara er gljá-
lín notað í staöinn fyrir danska
orðið Glansshirting.
Kalikó vill nefndin kalla léreff.
1 iðnmáli bókbindara er notað lín.
Þar er þetta orð rótgróið og
tungutamt. Fer það veí í sam-
setningum, t. d. línband. Annars
er kalikó sama og shirting, sem
nefndin kallar nisting.
Gaze þýðir nefndin sallalín,
grisjungur. Þetta hefir í iðnmáli
bókbindara um 20 ára skeið verið
nefnt gisna, og varla nefnt ann-
að, — tungutamt og þægilegt í
samsetningum.
Kalkerpappír kallar nefndm
blápappír. Það er nú svo, að al-
mennastur litur á þessum pappír
er blár (eða svartur, sem að
fornu getur merkt sarna og blár).
En þegar þess er gætt, að svona
pappír getur verið með öllurn lit-
um regnbogans og talsvert not-
að af honum hvítum (í hannyrð-
um), þá getur þetta nýyrði kornið
dálítið hjákátlega fyrir (sbr. orö
kaupmannsins: „Ég vil fá þetta
prentað með rauðri svertu"). Af-
drepspappir og snmritspappír eru
lítii úrbót, og ætti nefndin að at-
huga þetta að nýju.