Helgarpósturinn - 29.06.1979, Blaðsíða 2

2
Föstudagur 29. júní 1979.
lslendingar feröast mikiö til útlanda. Flestir fara til aö skoöa sig um
og skemmta sér. En ekki allir. Sumir flýja bókstaflega land. Um þessa
„flóttamenn” mun Helgarpósturinn fjalla örlftiö I samantektinni hér aö
neöan.
Um þrenns konar ,,flóttamenn”er aö ræöa. I fyrsta lagi menn sem
hafa brotiö gegn Islenskum lögum og yfirvöld eru komin á slóö þeirra.
Brot þeirra eru I rannsókn, þegar þeir taka þá ákvöröun aö blöa þess
ekki aö snaran heröist um háls þeirra og þeir veröi dæmdir. Þeir flýja.
Annar hópurinn, eru þeir menn sem hafa veriö dæmdir vegna misal-
varlegra brota hér á landi. Aöur en þeim er stungiö inn, stinga þeir af.
Þriöji hópurinn og ekki sá minnsti eru skuldakóngarnir.
Hvaö gera islensk yfirvöld til aö
hafa hendur I hári þeirra manna
sem eiga óafplánaöa dóma hér á
landi, en hafa fariö til útlanda.
Þeir eru alls 18 menn sem hafa
verið dæmdir hér á landi. Eru
þessir menn hundeltir af islensk-
um yfirvöldum og allt kapp lagt á
aö ná til þeirra?
Sumir þessara manna hafa
skipt um lögheimili og hafa
heimilisfestu i útlöndum. Aörir
eru á mislöngu „ferðalagi”.
Samkvæmt upplýsingum sem
Helgarpósturinn hefur aflaö sér
frá dómsmálaráöuneytinu, er
ekki lagt ofurkapp á aö ná þess-
um mönnum heim til aö stinga
þeim inn. Vandamáliö er oft
pólitlskt. Til aö hægt sé að fá
menn framselda þarf oft aö fara
eftir diplomatiskum leiöum.
A Noröurlöndum eru i gildi
samræmd lög um fullnustu refsi-
dóma, sem kveönir hafa veriö
upp i einhverju hinna
Noröurlandanna. Þannig hafa
veriö sett hér lög um fullnustu
refsidóma, sem kveðnir hafa
veriö upp i Danmörku, Finnlandi,
Noregi eöa Sviþjóö.
Er þvi hægt aö senda islenska
dóma til fullnustu á hinum
Noröurlöndunum og hefur slikt
veriö gert i nokkrum tilvikum og
sömuleiöis hafa veriö fullnustaöir
hér dómar uppkveönirá öðrum
Noröurlöndum
Hins vegar hefur Island ekki
gert samkomulag við önnur lönd
en Noröurlöndin um gagnkvæma
fullnustu refsidóma og veröa
dómar þvi ekki sendir til annarra
landa til fullnustu.
Verulegar takmarkanir
á framsali
Þegar fullnægja þarf dómi yfir
manni sem dvelur erlendis utan
Noröurlanda er helsta úrræöi aö
krefjast þess aö þaö riki sem
Eru þeir lausir undan Islenska
refsivendinum svo lengi sem þeir
láta ekki sjá sig hér á landi?
„Já, þaö má segja þaö. Þeir eru
I meginatriöum stikkfri, nema
auðvitað þeir hafi gert sig seka
um stórkostlega glæpi, Morö eöa
annað ámóta. Þá er aö sjálfsögöu
lagt allt kapp á aö ná til þeirra.”
— Má ekki fá hjálp Interpol
(alþjóðlegu lögreglunnar) til aö
ná þessum mönnum?
„Jú, það er hægt. Viö getum
fariö fram á þaö aö lögregla i
ööru riki handtaki mann fyrir
okkur. Vandinn er aftur sá aö fá
viökomandi framseldan. Viö fá-
um ekki beint neitum viö slikum
framsalskröfum, en málarekst-
urinn tekur langan tima. Oft svo
langan aö þegar og ef hefur veriö
gengið frá framsali, þá er ein-
staklingurinn kannski floginn á
braut frá viðkomandi landi.”
— Þetta er sem sé nær vonlaust
mál, annars staöar en á
Noröurlöndum?
„Þetta er afskapiega þungt i
vöfum annars staöar, en þar. Ég
myndi t.d. ætla aö framsalskrafa
frá Islandi til einhvers Suöur-
Amerisks rlkis tæki harla langan
tima aö fá afgreiðslu hjá yfirvöld-
um þar og væri i raun litill
möguleiki á þvi að hún næöi nokk-
urn tima fram aö ganga.”
Svo mörg voru þau orö Jóns
Thors.
Menn ekki kyrrsettir áður
en þeir taka út dóminn
Það viröist þvi augljóst vera að
þeir aöilar sem stinga af frá
uppkveönum dómum á Islandi
eru lausir allra mála.svo lengi
sem þeir halda sig frá heimaland-
inu. Þvi lengra sem menn fara,
þvi öruggari eru þeir. Alls staöar
annars staðar en á Noröurlöndum
geta menn nokkurn veginn lifaö
óttalausir viö hinn „langa” arm
laganna. Þaö eina sem mögulega
þau mál sem enn hefur ekki veriö
dæmt i. Hvernig er staöan á þeim
vettvangi? Hvaö gerist i þeim
málum sem veriö er aö rannsaka
og mikilvægt vitni eöa sakborn-
ingur hverfur af landi brott? Þá
er aftur komiö aö spurningunni
um framsal. Blaöiö haföi
samband viö Halldór Þorbjörns-
son yfirsakadómara vegna þess-
arar hliöar málsins.
„Þaö kemur fyrir aö mál strandi
hjá okkur vegna þess aö vitni
og/eöa sakborningur hverfur úr
landi,” sagði Halldór. „Ég hef
engar tölur um hve algeng slik
dæmi eru en þetta gerist og á
þessu er alltaf möguleiki.”
„Nokkur mál fyrnast af þessum
orsökum, þ.e. ekki tekst aö
upplýsa málin eöa ganga frá
þeim vegna vitnaleysis eöa ekki
næst til sakborninga sem dvelja
erlendis. Þaö þarf aö birta
ákærendum ákæruskjaliö svo
hægt sé aö taka mál og dæma i
þeim. Þó má seinka fyrningu ef
málinu er haldiö gangandi meö
þvi aö þinga I þvi jafnt og þétt.
Slikt gerist stundum, en auövitaö
eru þvi takmörk sett hve lengi
hægt er aö halda sliku áfram,”
sagöi Halldór yfirsakadómari.
Halldór Þorbjörnsson áréttaöi
aö þaö væru ekki mörg mál sem
sætu föst af nefndum ástæöum.
1 langflestum tilvikum kæmu
menn til Islands á nýjan leik, eöa
til þeirra næöist erlendis, svo
oftast væri þvi hægt aö ljúka mál-
inu meö dómi.
— En er þá enginn möguleiki á
þvi aö ná til þeirra manna sem
þiö eigiö vantalaö viö, ef þeir
dvelja eöa eru búsettir utan
Evrópurikja.
„Þaö er alltaf möguleiki. Þaö
má reyna eftir diplómatiskum
leiöum aö fá menn framselda.
Aftur á móti tel ég slikar tilraunir
mjög haldlitlar þegar um er aö
ræöa Afrikuriki, riki Suöur-
Ameriku og Asiu. Þaö gengi
erfiölega er ég hræddur um að fá
þessi riki til aö veita islenskum
yfirvöldum réttaraöstoö. Þaö
væri hægt aö reyna, en meö sum
lönd væri þaö vonlaus tilraun,”
sagöi Halldór Þorbjörnsson yfir-
sakadómari.
Þarf að birta sak-
borningnum ákæruna
Þaö er þvi ljóst aö sama vanda-
A FLOTTAIINDAN RETTLÆTINU
hann dvelur i framselji hann til
íslands. Þaö fer siöan eftir regl-
um viökomandi rikis hvort viö
framsalskröfu er oröiö.
Viö nokkur riki eru i gildi gagn-
kvæmir samningar um framsal,
sem auðvelda meöferö slikra
mála, en viöast hvar eru veru-
legar takmarkanir á þvi aö riki
framselji eigin borgara.
Til aö framsalskrafa sé gerö
þarf aö vera um allþungan dóm
aö ræða og siöustu árin hefur ekki
veriö aö mati dómsmálaráöu-
neytisins tilefni til þess aö slik
krafa væri gerð vegna dóms yfir
manni sem dvelur erlendis.
Helgarpósturinn haföi sam-
band viö Jón Thors deildarstjóra
i dómsmálaráðuneytinu og
spuröist nánar fyrir um þessi
mál.
— Nú er talaö um aö ef
framsalskrafa er gerö þá þurfi aö
vera um allþungan dóm aö ræöa.
Hvaö er allþungur dómur?
„Það er oft matsatriöi. Hins
vegar hefur veriö viö þaö miöaö
aö krefjast ekki framsals ef dóm-
urinn er vægari en fjögurra
mánaöa fangelsi.”
— Nú eiga þeir 18 aöilar sem
eiga óafplánaöa refsidóma hér
heima i langflestum tilvikum
fleiri en fjóra mánuöi óafplánaða.
Er þvi ekki full ástæöa til aö
sækja þessa menn til útlanda og
láta þá taka út sina refsingu?
„Nokkrir þessara manna eru
nú I fangelsum erlendis. Nú, hvaö
öörum viövlkur, þá er ef til vill
ástæöa til þess. Ég vii ekki
fortaka aö til slikra ráöa, sem þú
nefndir, veröi gripiö.”
— Varðandi dæmda menn, sem
búa eöa dvelja utan Noröurlanda.
gæti kvaliö þá væri samviskan, en
hún vegur nú einu sinni misþungt
eftir þvi hver á i hlut.
Þá vaknar aftur sú spurning
hvort, ekkert sé gert til að hamla
gegn þvi aö menn sem hafa veriö
dæmdir, en ekki tekiö út refsingu
sina, flýi land meö þessum hætti.
Geta menn óáreittir og eftiriits-
laust ef til vill selt allar sinar eig-
ur, keypt farseöil til útlanda og
flogiö i burtu. Eru þeir á engan
hátt undir eftirliti. Þessi spurning
var lögö fyrir Jón Thors I dóms-
málaráöuneytinu.
„Ef um alvarleg afbrot er aö
ræöa sitja menn venjulega i
gæsluvaröhaldi. Um annars
konar kyrrsetningu er vart að
ræöa.”
— Ef yfirvöld fréttu af þvi, aö
maöur sem biöi dóms, færi út i
þaö aö selja allar eigur sinar og
sýndi á sér greinilegt fararsnið,
hvaö yröi gert. Yröi viökomandi
ekki stöövaöur?
„Þaö yröi dómara aö ákveöa
það, hvort viðkomandi yröi
kyrrsettur og þá meö hvaöa hætti
þaö yröi gert.”
Af þessum oröum Jóns Thors
má sjá að eitthvaö þarf mikiö að
ganga á, til aö yfirvöld stöövi
feröir einstaklinga sem eiga
óafplánaöa dóma. Ef þeir eru
ekki i gæsluvaröhaldi vegna brota
sinna, geta þeir nánast óhindrað
fariö hvert þeir vilja.
En ekki má skilja þessi skrif
svo að islensk yfirvöld sitji meö
hendur I skauti og geri bókstaf-
lega ekkert til aö ná þessum
mönnum heim. Ýmsar tilraunir
eru I gangi.
I dómsmálaráöuneytinu er hins
vegar fylgzt mjög náiö meö ferö-
um dæmdra manna og i'hvert
skipti, sem dæmdur maður kem-
ur til landsins eftir dvöl erlendis
og viökomandi á eftir að
fullnægja dómi, þá er ráöuneytiö
strax komiö á slóö hans.
Eirikur Tómasson, aöstoöar-
maöur dómsmálaráöherra, og
Þorsteinn A. Jónsson I dóms-
málaráðuneytinu, kváöu eftirlits-
kerfiö mjög virkt og raunar undr-
uöust menn hversu skilvirkt þaö
væri.
Hvaöa leiöir væru farnar til
þess aö afla þessara upplýsinga,
vildu þeir aö sjálfsögöu ekki
upplýsa.
En þeir lögöu áherzlu á, eins og
Jón Thors, að ráöuneytiö heföi i
raun einvöröungu meö fullnustu
dóma aö gera. Ráöuneytiö sæi
um, aö dómum I opinberum mál-
um, sakamálum, væri fullnægt.
Þannig heföi þaö t.d. gerzt, aö
kaupmaöur úr. Kópavogi, sem
dæmdur var fyrir fjársvik, haföi
flúiö land. Hann haföi setzt að i
Kanada og hafiö þar verzlunar-
rekstur. Þessi maöur haföi veriö
á skrá dómsmálaráöuneytisins og
um leiö og hann haföi veriö kom-
inn til landsins haföi ráöuneytið
gert ráöstafanir til þess, aö hafa
uppi á manninum. Rétt i þann
mund, sem til mannsins náöist,
gaf hann sig hins vegar sjálfur
fram i dómsmálaráðuneytinu.
Sagöist hann þá vera kominn
beinlinis til Islands til þess aö
sitja af sér þann dóm, sem hann
haföi fengiö. Hann vildi fá friö.
Skráin um „eftirlýsta
menn" litil að vöxtum.
Skrá dómsmálaráöuneytisins
um eftirlýsta menn er ekki mikil
aö vöxtum. A henni eru, eins og
fyrr sagði, aöeins 18 menn. Þar af
eru 8 menn, sem dæmdir hafa
verið i ávana- og fikniefnamál-
um, tveir fyrir ölvun viö akstur og
þjófnaöi, einn fyrir fjársvik og
afgangurinn fyrir annars konar
brot, öll minni háttar.
Það, sem vekur athygli á skrá
ráöuneytisins er, að þar eru
aðeins tveir svokallaöir „skulda-
kóngar”.
Þeir eru ekki á listanum vegna
þess, heldur af öörum ástæöum.
Annar var þátttakandi I
fjársvikamáli, sem varöaöi viö
hegningarlögin. Hinn hafði ekki
afplánaö itrekaöa dóma vegna
ölvunar við akstur.
Þessir 18 menn, allt karlmenn
raunar, eiga óafplánaöa samtals
113mánuöi (9árog 5mánuöi) eöa
rúma sex mánuöi á mann aö
meöaltali.
Taliö er, aö niu af þessum
mönnum dvelji i Danmörku, 3 i
Sviþjóö, 1 i Noregi, 11 Kanada, 3 i
Bandarikjunum (þar af tveir
Bandarikjamenn) og óvist er um
dvalarstaö eins, samkvæmt
upplýsingum dómsmálaráöu-
neytisins.
Helgarpósturinn hefur hins
vegar fregnaö, aö þessi maöur
dvelji nú I besta yfirlæti I Sidney i
Astraliu, þar sem hann starfar á
ferðaskrifstofu.
Af þessum 18 sitja tveir i
fangelsi I viökomandi landi. Vitaö
er nákvæmlega um dvalarstaö
hjá 4 þessara 18 manna og senni-
legt taliö aö afla megi vitneskju
um þrjá aöra án mikillar
fyrirhafnar.
En litum örlitiö á óupplýst eöa
máliö er viö aö etja á þessum
vettvangi og þegar menn hafa
veriö dæmdir. Ekki er unnt aö
dæma menn nema þeim sé birt
ákæran áöur og þá er þaö þrautin
sú aö finna þá og birta þeim á lög-
formlegan hátt ákæruskjaliö.
Siöan er unnt aö dæma i málinu
þótt sakborningar séu erlendis.
En þrátt fyrir þaö er aðeins hálf
sagan sögö. Þá er vandinn aö visu
úr höndum sakadómaraemb-
ættisins, það hefur lokið slnu
verkefni. En höfuöverkurinn er
þá kominn til ^ómsmálaráöu-
neytisins sem sér um aö fullnægja
dómnum. Eins og hér hefur áöur
komiöfram gengur erfiðlega meö
þá hlið máisins.
Helgarpósturinn haföi einnig
samband viö Hallvarö Einvarös-
son vegna þessa máls. Tók
Hallvarður mjög I sama streng og
yfirsakadómari. Vegna ýmissa
tæknilegra erfiðleika væru menn
sem rannsóknarlögreglan ætti
eitthvaö vantalaö, ekki sóttir um
langan veg, nema málið væri þvi
alvarlegra.
Hins vegar tók Hallvaröur þaö
fram aö rannsóknarlögreglan
færi oftast fram á þaö viö dóms-
málaráöuneytiö, sem hefur milli-
göngu i þessum málum, aö þaö
reyndi aö fá þá menn framselda
sem rannsóknarlögreglan vildi
hafa hendur I hári. Þaö væri siöan
þess aö meta hvort á þvi væri
tæknilegur og/eða fjárhagslegur
grundvöllur.
En hvar eru skuldakóngarnir
svokölluöu? Mennirnir, sem viö
heyrum af og til um, aö stungiö
hafi af frá skuldasúpum?
Um þá er engar upplýsingar aö
fá I dómskerfinu.