Helgarpósturinn - 01.02.1980, Blaðsíða 20

20
Föstudagur 1. febrúar 1980
Má/arar tveggja tíma
Einar G. Baldvinsson
Hafi Islendingar einhverntima
átt sér „skóla” i myndlist, mun
það hafa verið á kreppuárunum.
Með orðinu skóli, er átt við hóp
manna sem vinna undir svip-
uðum merkjum, eftir svipuðum
leiðum og eru afmarkaðir i tlma
ogrúmi. Skóla kreppuáranna hef-
ur Björn Th. nefnt raunsæjan
expressjónisma. Stóru nöfnin
voru Snorri Arinbjarnar,
Þorvaldur Skúlason, Gunnlaugur
Scheving og Jón Engilberts. Með
blöndu, misjafnlega skammtaðri
af expressjónisma og kdbisma,
túlkuðu þessir menn atvinnulifið
(eða réttara sagt atvinnuleysið) á
fjórða áratugnum. Meitluð form
þeirra og einföld en sterk lita-
meðferð, hæfði vel einföldu
þjóðlifi þessara ára. Höfnin,
naustin, verbúðirnar og sjávar-
plássin urðu þeim sú Lilja, „sem
allir vildu kveðið hafa”. Af þess-
um stílfærðu yrkisefnum reis það
táknmál sem einkenndi islenska
myndlist á fimmta áratugnum og
jafnvel fyrriparti þess sjötta.
Einar G. Baldvinsson er einn
þeirra manna sem fetuðu i fót-
spor áðurnefndra málara. Þótt
yfirlitssýningu hans á Kjarvals-
stöðum sé nýlokið, tel ég mér
skylt að geta litilsháttar þessa
merkilega myndlistarmanns.
Yfirlitssýningin spannar nær
30ár. Elsta verkið er frá 1950, hin
yngstu frásiðasta ári. Einar segir
teikningar bróður sins hafa
kveikt í sér löngun til að mála. A
öðrum stað segist hann hafa hrif-
ist mjögaf myndum Þorvaldar og
Gunnlaugs, sjávarsíðan hafi orðið
sér hugleikin. Litið hefur þvi
þurft til að leysa neistann úr
læðingi og Einar hefur snemma
vitað hvert tjáningarþörf hans
vildi.
Fyrri myndir Einars eru
gjarnan málaðar með spaða
(pallett-hnif) og er þessi tækni
áberandi i myndum hans fram
yfir 1970. Stundum notar hann
þessatækni ásamt pensli, einkum
i yngri verkum. Seinni myndir
Einars frá siðustu árum eru nær
eingöngu málaðar með pensli.
Þessi mismunur á tækni virðist
ráða úrslitum I stflþróun Einars. 1
fyrstu myndunum leitar hann að
eigin stil og nálgast þá oft
viðfangsefnið með dökkum og
þykkum litum. Reyndar svipar
þessum myndum til þeirra til-
rauna sem þá voru á döfinni I
spaðatækni, kannski runninni
undan rifjum útlendra málara
eins og de Stael.
Snemma nær Einar valdi á lit-
um, sem opinberast i myndum
svo sem ,,1 slipp” frá 1957,
einhverri fallegustu myndinni á
sýningunni. A sjöunda áratugn-
um málar Einar nokkrar myndir
sem nálgast abstrakt-málverkið,
likt og ,,Eldey” frá 1966. En hann
fer sínar eigin götur og um 1970 er
eins og jafnvægis taki að gæta i
myndum Einars. Hann notar
pensil og spaða jöfnum höndum i
stórum og oft dökkum mynd-
um, sem hafa þó I sér fólginn
kraft mikils litaspils : Aberandi i
þessum flokki er „Keflavík-
urhöfn” 1971, mónumentalt og
sterkt málverk, fullt af andrúms-
lofti sjávarsiðunnar.
1 nýrri verkunum slaknar mjög
á þeirri spennu, sem einkennir
leit Einars I fyrri verkum hans.
Greinilegt er, að hér hefur hann
náðfullkomnu valdi á tjámiðlum
sinum og getur bókstaflega mál-
að áreynslulaust. En um leið fer
að gæta i æ rikari mæli þeirrar
nostalgiu (söknuðar), sem
einkennir stil Einars. Það er llkt
og hugur hans neiti að horfast i
augu við ef tirstrlðsárin.
Vafalaust er hér á ferðinni viss
eftirsjá eftir hinu unga, óspillta
Islandi fyrirstriðsáranna, sem
þrátt fyrir allt baslið þraukaði i
von um betri tiö. Mótivin eru lik-
ust þvi' að ekkert hafi breyst i 40
ár og aðferöir við túlkun þeirra
hinar sömu.
Þrátt fyrir þetta undarlega
afturhvarf, verður sýning Einars
að teljast viðburður sakir
óvéfengjanlegra hæfileika hans
sem málara.
Hel gi Þ. F riðj ónsson
Helgi Þ. Friðjónsson heldur nú
sýningu i Galleri Suðurgötu 7. A
einu af þeim póstkortum sem
prentuð hafa verið eftir skissu-
bókarteikningum Helga, stendur:
Að Helgi hafi stundað nám i
Myndlista- og handiðaskóla
íslands 1971—76, síðan I De Vrije
Academie Psýchopolis I Haag
1976—77 og loks við Jan van Eyck
Academie I Maastricht 1977—79.
Helgi hefur sýnt reglulega frá
1975, á Islandi, i Hollandi og
Sviss. Þetta er fimmta einkasýn-
ing Helga, en hann hefur tekið
þátt i fjölda samsýninga, bæði hér
og erlendis.
Að þessu sinni eru á ferðinni
málverk, sem Helgi hefur unnið
upp úr skissubókum. Svipar þeim
mjög til þeirra teikninga, sem
hann hefur áður sýnt eða gefið út
á prenti. Mannverur sem likjast
einna helst fatlaða manninum
aftan á gömlu grýtu-eldstokkun-
um (undir kjörorðinu: Hjálpið
lömuðum), spranga um mynd-
flötinn og lenda i ólíklegustu
ævintýrum.
Löngun til að segja frá er
einkennandi I verkum Helga.
Myndir hans eru i ætt við mynda-
sögur, þar sem myndum og texta
er dengt saman. Það er samt
langt I frá að myndirnar séu
venjulegiir myndasögurammar. 1
þeim blandast ýmsar hugmyndir,
jafnt myndrænar sem frásögu-
legar. 1 óbeisluðu hugmyndaflugi
renna saman erotiskar hugrenn-
ingar við alls konar myndsköp-
unartilraunir, tákn og verur,
þannig að oft reynist erfitt að
höndla viðfangsefnið. Allt er
þetta unnið á mjög hraðan hátt
með nánast barnslegum
(naivum) einfaldleik.
Helgi reynir að koma hug-
myndum slnum til skila á eins
beinan hátt og honum er frekast
unnt. Hann skissar upp hugmynd-
ir sinar, hver ja á fætur annarri og
notar kannski einn útgangspunkt
I teikningu til að vinna þá næstu.
Þannig fæðast tugir teikninga • og
hugmyndin þróast i gegnum þær
og breytist.
Ekki virðist mér aöferð hans
breytast á nokkurn hátt við notk-
unollu og striga. Hins vegar telur
Helgi sjálfur, að olian henti sér
betur en vatnslitir, þar sem
ferskleiki skissanna haldi sér
betur f olíumálverkinu.
Seriur Helga, en það fer varla
fram hjá nokkrum að hér er um
„Þjóðlif” getur hvorki tali.st
frumlegt né forvitnilegt nafn á
blönduðum þætti á sunnudags-
kvöld. Það leiðir hugann að
„þjóðmálum ” og jafnvel „þjóð-
málaumræðu”,semnú á dögum
er vonlausasta nafn á þætti sem
hugsast getur.
Þátturinn sjálfur var mun
forvitnilegri en nafnið, — fyrst
og fremst vegna þess að Sigrún
Stefánsdóttir gerir sér augljós-
lega grein fyrir yfirburðum
sjónvarpsins gagnvart öðrum
fjölmiðlum. Það er stutt síöan
timarit heimsótti forsetahjónin
og birti myndir af innbúi þar.
Valdimar örnólfssonog morgun-
leikfimin hans hafa sömuleiðis
oft og mörgum sinnum verið
efni blaða. Þorranum hafa verið
gerð ýtarleg skil (að vanda) i
dagblöðunum, og sömuleiðis
forsetaframbjóðendum.Sigriður
Ella hefur oftar en einu sinni
verið i löngum viðtölum I blöð-
um. Af þessu sést að frumleik-
að ræða myndraðir, eru gjarnan
umbreytingamyndir (metamor-
fósur). Hlutirnir i myndum hans
taka sifelldum breytingum, þró-
ast úr einu I annað. Verk Helga
eru llkt og órofa heild eða keðja,
sem aldrei tekur enda. Maður
verður að dýri, dýr verður að
manni, hvert form breytist I ann-
að, leysist upp og skreppur
saman aftur. Þó koma þessi
element fyrir aftur og aftur, sum-
ir hlutir eru Helga hugleiknari en
aðrir. Þannig virðist mannveran
ganga eins og rauður þráður
gegnum myndir hans. Einnig eru
allslags dýr, hundar eða ljón
(jafnvel slrenur) algeng i mynd-
um Helga. Saman við fléttar hann
svo geometrlskum hlutum,
þrihyrningum eða pýramldum.
Liti notar hann einnig sem hluti,
svo sem litbönd sem taka breyt-
ingum. Texti fylgir svo sumum
myndunum, eða stendur einn sér;
yfirleitt einhver lltil og skrýtin
saga. Oft er textanum komið fyrir
sem bólu i myndinni sjálfri.
Þótt Helgi finpússi ekki myndir
sinar og forðist alla fagurfræði I
teikningu, verka myndir hans
undarlega vel á mann. Þær eru
greinilega afrakstur frjós
imyndunarafls, sem virðist eiga
sér litil takmörk.
Sýningu Helga lýkurá. febrúar.
anum var kannski ekki fyrir að
fara.
Kúnstin er að finna ný sjón-
arhorn, gera hlutina forvitni-
lega uppá nýtt, og nota til þess
möguleika sjónvarpsins. Og það
tókst prýðisvel I þættinum á
sunnudagskvöldið. Hann var I
alla staði fagmannlega unninn,
ekki staldrað of lengi við sömu
hlutina og ekki of stutt heldur.
Greinilegt var að talsverð vinna
lá aðbaki og þegar svo erlætur
árangurinn ekki á sér standa.
Að mörgu leyti var þessi
þáttur mjög svipaður þætti
Hildar Einarsdóttur laugar-
daginn á undan, en ólikt
skemmtilegri.
Munar þar mestu að fólkið
virtist hafa eitthvað að segja,
nema kannski forsetaframbjóð-
endurnir, sem augljóslega voru
taugaóstyrkir og tóku jafnan
undir það sem næsti á undan
sagði. Og svo kann Sigrún svo-
litiö á sjónvarpið!
GOTT GERT ÚR GÖMLU
T/L VARNAR FYR/R
AFÞREY/NGU
Klerkar I klipu: Jón Hjartarson og Soffia Jakobsdóttir i hlutverk-
um sinum.
Miðnætursýningar i Austur-
bæjarblói: Leikfélag
Reykjavikur sýnir Klerka i
klipu. Höfundur: Philip King.
Þýðandi: Ævar R. Kvaran.
Leikstjóri: Sigurður Karlsson.
Leikmynd: Steinþór Sigurðs-
son. Lýsing: Daniel Williams-
son.
i hlutverkum: Ragnheiður
Steindór s dóttir, Margrét
ólafsdóttir, Jón Hjartarson,
Soffia Jakobsdóttir, Harald G.
Haraldsson, Kjartan Ragnars-
son, Guðmundur Pálsson,
Steindór Hjörleifsson, Sigurð-
ur Karlsson.
Það er nú að verða fastur
liður i leikhúslifi borgarinnar
að LR sýni ærslaleiki i Austur-
bæjarbiói um miðnættið. Virð-
ist reyndar sem litið sé á þess-
ar sýningar sem eitthvað sem
liggi utan alvöruleikhúss, hefö-
bundnir frumsýningargestir
lýstu þvl I það minnsta með
fjarveru sinni á frumsýningu
— og jafnvel gagnrýnenda-
hópurinn var býsna þunn-
skipaður.
Innst inni hef ég grun um að
ás tæðan sé s ú að vér, vir ðuleg-
ir borgarar og menntamenn
teljum ærslaleiki einhverskon-
ar óæðri skemmtun, eitthvað
sem vér erum hafnir yfir, en
má svo sem nota til að
skemmta pöplinum með. Þvi
pöpullinn hefur jú alltaf heimt-
að brauö og leiki.
Reyndar erum vér ekki fyrstir
til að uppgötva þetta. Jafn-
merkir höfundar og Dario Fo
virðast hafa dottið ofan á hið
sama — án þess þó að draga af
þvi sömu ályktun. Þó merkilegt
sé. Dario karlinn Fo virðist
nefnilega ekki lita svo Á að það
sé syndsamlegt gegn listagyðj-
unni að skemmta sér með
ærslum. Hann hefur þvert á
móti beislað orku ærslaleiks-
ins — með svo góðum árangri
að jafnvel sérritin islensku s já
ástæðu til að skamma hann
(sbr. viðbrögðin við Við borg-
um ekki).
En ef vér þyrðum að játa það
(af ótta við að skaða mennta-
mannaheiðurinn) held ég vér
gætum viðurkennt að það er
hollt að skemmta sér við gott
grin. Að það er ekkert
ljótí við að hlæja aö
botnlausri vitleysu.
Eða með öðrum orðum að listin
á lika að vera til afþreyingar.
Það var akkúrat þetta sem
rann upp fyrir mér þar sem ég
sat i Austurbæjarbiói og hló
svo að tárin runnu. Ég var að
taka þátt I einhverri hollustu
skemmtun mannkynsins:
kómik sem er ekkert annað en
kómik, gerir ekki kröfur til
annarra tauga en hláturtaug-
anna frægu, biður ekki um neitt
annað en að fá okkur til að
gleyma amstri hversdagsins i
hlátri.
Vitanlega er mér ljóst að
leikrit eins og Klerkar i klipu
er ekki merkilegt verk sem
sllkt. Það verður líklega ekki
einu sinni hlægilegt nema i
meðferð góðra ærslaleikara
sem njóta lifsins meðan þeir
leika. Þó bregður þar fyrir til-
svörum sem eru bráðfyndin i
sjálfum sér — og Ævar Kvaran
hefur staðið sig vel við að þýða
orðaleiki og meinhæðni. — Og
vitanlega er mér ljóst að það er
mikill munur á notkun Kings
þessa á ærslunum og pólitiskri
beislun hins italska meistara
sem ég nefndi. Samt hafa báðir
gert sér grein fyrir sömu nauð-
syn fyrir alla list: að vera
skemmtileg. Leiðinleg list
verður aldrei góð list, hversu
mikiðsemhún er lofsungin fyr-
ir djúpvisku og spaklegheit.
Þviaðeins hún veiti manneskj-
unni nautn og ánægju af ein-
hver ju tæi er hún algóð og mik-
ils virði.
Og nú kann einhver að
spyrja: Þarf manneyminginn
virkilega svona langan inngang
bara til að afsaka að hann
skemmti sér við „ómerkilegt”
leikrit? Þvi get ég svarað bæði
néitandi og játandi, vildi heldur
orða það svo að inngangurinn
varð svona langur af þvi mér
fanst þetta skipta máli i allri
þeirri alvöru sem virðist vera
að heltaka okkur.
Um leikritið er best að hafa
sem fæst orð, einfaldlega til að
ræna ekki tilvonandi leikhús-
gesti ánægjunni. Um leikinn er
óþarfi að vera margorður.
Þarna er teflt fram
mörgum af ágætustu
ær s laleikur um okkar.
Manni kemur fátt á óvart —
nema þá frammistaða þeirra
sem maður hefur sjaldan eða
aldrei séð i þvilikum hlutverk-
um, s.s. Ragnheiðar og Soffiu.
Annars er allt eftir kokka-
bókum þarna.
Það var yndisleg tilfinning
að vera I leikhúsi þetta kvöld.
Einfaldlega vegna þess að
maður var innan um fólk sem
kunni að meta heilbrigða af-
þreyingu, haföi vit á að gera þá
kröfu til leikhússins að það
væri skemmtilegt! Þökk fyrir.