Helgarpósturinn - 01.02.1980, Blaðsíða 23

23
halrjarpásfurinn Fösiuda^r L febrúar i9so
Ohætt er aö segja aö fyrsta
islenska kvikmyndin sem frum-
synd er á þessu ári hafi fengiö af-
bragös góöar viötökur gagn-
rýnenda. Almennir áhorfendur
hafa sömuleiöis yfirleitt veriö
ánægöir, og aösóknin hefur veriö
góö. Aö sögn Jóns Hermanns-
sonar framkvæmdastjóra tsfilm,
hefur oftast veriö uppselt á sýn-
ingar klukkan niu, þokkaleg
aösókn á sjösýningar og góö á
fimmsýningar. Fyrir noröan hef-
ur nánast veriö uppselt á hver ja
einustu sýningu.
Þessar góöu viötökur veröa
eflaust kvikmyndageröarmönn-
um hvatning til frekari dáöa, en
þær einarhrökkva ekki langt þeg-
KVIKMYNDASPRETTAN
ar menn eru aö fara af staö meö
fyrstu kvikmynd sina. Þá eru þaö
peningar sem ráöa aö mestu leyti
feröinni. í gær var mælt fyrir á
alþingi frumvarpi til laga um
breytingu á tæplega tveggja ára
lögum um Kvikmyndasafn
tslands og Kvikmyndasjóö. I
þessum nýju lögum segir:
__ „Viö 7. gr. laganna bætist ný
málsgrein, er oröist þannig :
Sérstakt gjald aö fjárhæö kr.
50.00 skal lagt á alla selda aö-
göngumiöa aö kvikmyndahUsa-
sýningum og rennur i Kvik-
myndasjóö.
Undanþegnar gjaldinu eru sýn-
ingar á Islenskum kvikmyndum
og kvikmyndum fyrir börn.
Gjald þetta skal innheimt af
lögreglustjórum (i Reykjavik af
tollstjóra)”
„Lög þessi öölast þegar gildi og
gilda til 1. janúar 1983.”
Vilmundur Gylfason, mennta-
málaráöherra, sem leggur frum-
varpiö fyrir þingiö sagöi i samtali
viö Helgarpóstinn, aö hann ætti
frekar von á þvi aö frumvarpiö
veröi samþykkt. „Mér viröist
sem góöur andi sé i mönnum
gagnvart þessu frumvarpi”,
sagöi hann.
Helgarpósturinn haföi sam-
band viö þrjá þingmenn, Friörik
Sophusson. Ragnar Arnalds og
Tómas Arnason, og voru allir
ánægöir meö frumvarpiö, en
vildu ekki, aö Ragnari undan-
skyldum, segja um hvort þeir
myndu samþykkja það. Ragnar
sagöi reyndar aðunniö heföi veriö
aö frumvarpi svipuðu þessu i
'nans tiö I menntamálaráðuneyt-
inu, nema hvaö þá heföi verið
gert ráö fyrir prósentu, i staöinn
fyrir ákveöna upphæö, eins og nU.
Hann kvaö „mest um vert aö út-
vega kvikmyndageröinni eitt-
hvert viðurværi”, og sagöist ekki
myndusetja tæknilegar Utfærslur
fyrir sig þegar til atkvæöa-
greiðslu kæmi.
Friörik taldi umdeilanlegt
hvort tengja ætti meö þessu móti
ákveöna starfsemi (kvikmynda-
húsrekstur og islenska kvik-
myndagerö), en sagöist á allan
hátt vilja efla islenskan kvik-
myndaiönað og að vel kæmi til
greina aö gera þaö á þennan hátt.
Tómas var sama sinnis, en benti
á aðtakmarkaöurtekjustofn, eins
cgíþessu tilviki, væri aö margra
mati ófær I veröbólguþjóöfélagi,
en aö hann sjálfur væri ekki endi-
lega þeirrar skoöunar. í heild
voru þessir þingmennallra f loldca
jákvæðir gagnvart þvi aö frum-
varpið næöi fram aö ganga.
I athugasemd við frumvarpiö
er þess getiö aö nýmæli sé I lögun-
um, aö þeim er ætlaö aö falla
sjálfkrafa Ur gildi eftir ákveöinn
tima, eöa eftir þrjú ár. Þarna
mun Vilmundur hafa aö fyrir-
mynd Carter Bandarikjaforseta,
sem vill aö skattalög séu ekki of
langlif. Þaö, aö lögin falla úrgildi
eftir ákveöinn tima kaliar á endur
skoöun, auk þess sem aöstæður
allar geta breyst mjög á þremur
árum. Reynsian sýnir að oft er
erfittaö losna viö skatta sem einu
sinni eru komnir á.
Lauslega áætlaö gæti sú fjár-
hæðsem gjaldiö aflarorðiö 80—90
milljónir á ári. Þaö er talsvert
stökk frá 30 milljónunum, sem
,var siöasta fasta framlag til
sjóösins úr rikiskassanum, ekki
sist þar sem gengiö er út frá þvi
aö þessar aukatekjur bætist viö
fasta framlagiö.
En er þaö nóg til aö tryggja
áframhaldandi grósku i kvik-
myndagerðinni? Nei, þaö þarf
meira til aö örugglega veröi -
framleiddar hér 3—4 myndir á
ári. En kvikmyndageröarmenn
eru nokkuö sammála um aö þetta
frumvarp sé af hinu góöa. Þeir
voru haföir meö i ráöum viö
samningu þess, og á félagsfundi i
Félagi kvikmyndageröarmanna
var þaö samþykkt. Þeir höfðu aö
visuþann fyrirvara aö upphæftin
mætti vera hærri, og helst
ákveöin prósenta. En þetta væri
vissulega spor i rétta átt.
Hrafn Gunnlaugsson, sein er
meö kvikmynd I smiðum, sagöi
þessi lög mjög viröingarvert
framtak Vilmundar, ekki sist
þegar þess væri aö gæta aö hans
rikisstjórn væri aöeins starfs-
stjórnsem starfaöi meöan annaö
væri ákveöiö. ,,Ég held aö miöaö
viö ástandiö i þjóömálunum yfir-
leitt.séþettastórtspori rétta átt,
og varla hægt aö gera ráö fyrir
þvi stærra”, sagöi Hrafn.
Vilmundur viröist þannig hafa
rataö meöalveginn: Upphæöin er
ekki svo há, aö hún sé þingmönn-
um verulegur þyrnir I augum, en
heldur ekki svo lág aö ekkert
muni um hana. Og siðast en ekki
sist: Frumvarpiö er lagt fram á
réttum tima. Fyrsta „afkvæmi”
kvikmyndasjóösins hefur nýlega
litiö dagsins ljós, og allir viröast
sammála um ágæti þess. Von er á
meiru innan skamms, og kvik-
myndahátiö aö hefjast.
Að sögn Jóns Hermannssonar
er nokkurnveginn ljóst aö kvik-
myndin Land og synir stendur sig
fjárhagslega, og þeir I Isfilm eru
ákveðnir i að gera aöra mynd
á.árinu. Jón sagöi þá hafa lagt
fram beiöni til fjármálaráöuneyt-
is um aö fá undanþágu frá
skemmtanaskatti, en engín svör
fengiö ennþá. Reynir Oddsson
fékk slika undanþágu i sambandi
viö Morösögu.
Ennfremur sagöi Jón aö horfur
væru á aöLand og synir yröi sýnd
á Norðurlöndunum, og einhverra
tekna aö vænta af þeim sýning-
um. Sömuleiöis veröur myndin
textuö meö enskum texta og hUn
send til aöila sem ákveöa myndir
á kvikmyndahátiöina 1 Cannes.
Þaö væri mikiil sigur ef hUn
kæmist þar aö.
Nú á næstu vikum veröur aug-
lýst eftir umsóknum um styrki Ur
Kvikmyndasjóöi, og aö sögn
Þorsteins Jónssonar, formanns
félags kvikmyndageröarmanna
er enginn hætta á aö
umsækjendur skorti. ,,Ég er
alveg handviss um talsvert
margir kvikmyndageröarmenn
eru meö hluti i bigerö, bæöi einir
sér og nokkrir saman”.
Þorsteinn vildi ekki segja neitt
ákveöiö um þessi mál, en taldi sig
geta sagt að bæöi væri um langar
og stuttar myndir aö ræöa.
Hann sagöi kvikmyndagerðar-
menn hafa vonast eftir enn stærra
framlagi, en þetta væri gott skref
iáttina. Það veröa eflaust margir
til aö sækja um styrk kvikmynda-
sjóös i ár, en eftir er aö reyna á
hvort Uthlutunarnefnd tekur þá
stefnu að hafa styrkina fáa og
stóra eöa marga og litla. Þaö fer
eftir aöstæöum hverju sinni.
Arngrimsson
INNLEND
Þaö sannast viöar en hér-
lendis, aö i forsetakosningunum
telja sig margir kallaöa, þótt fáir
reynist útvaldir. 1 forsetakosn-
ingunum i lran fyrir viku voru á
annaö hundraö forsetaefni i
kjöri, og frambjóöendafjöldinn
þótti benda til aö enginn næöi
hreinum meirihluta, svo til þess
yröi aö gripa aö kjósa .á ný milli
tveggja efstu frambjóðenda.
Raunin varö allt önnur, Abul
Hassan Bani Sadr vann skýran
og ótviræöan sigur, hlaut nær
þr já fjóröu af niu milljón greidd-
um atkvæöum.
Yfirburöasigur Bani Sadr i
forsetakos ningunum veldur þvi,
aö loks eftir árs ringlureiö hafa
skapast skilyröi til aö fastur
punktur myndist I byltingarólg-
unni sem skolaö hefur fram og
aftur yfir Iran. Kominn er fram
maöur meö óvéfengjanlegt um-
BaniSadr ávarpar klerka I mosku I hinni helgu borg Qom meöan hann
var utanrikisráöherra.
ÍRANIR HAFNA KLERKA VELDI
boö frá þjóöinni, og þáö skeöur
■samtlmis þvi aö Khomeini erki-
klerkur gerist hjartveikur og
verður aö hlifa sér viö allri
áreynslu, og er ekki tiltökumál
meö áttræöan mann sem staöiö
hefur iöörumeins stórræöum og
hann.
Bani Sadr átti sjálfur erki-
klerk aö fööur, og hann nýtur
trausts Khomeinis og var hægri
hönd hans á lokaskeiöi útlegöar-
innar i Frakklandi, en forseta-
kjöriö á hann ekki Khomeini aö
þakka. Hann vann sigurinn af
eigin rammleik og i haröri and-
stööu við kler kaveldis m enn i
byltingarráöi erkiklerksins.
t kosningabaráttunni sakaöi
Bani Sadr hóp háklerka, sem
stóö aö framboöi Hassans
Habibi menntamálaráöherra,
um tilhneigingar til afturhalds
og fasisma. Habibi var þriöji I
röö.frambjóöenda meö tiu af
hundraði atkvæöa. Næstur
sigurvegaranum með 15 af
hundraöi atkvæöa kom Madani
aðmiráll, sem einkum skirskot-
aöi til menntafólks og annarra,
sem hafa tileinkaö sér vestræn-
an hugsunarhátt og tamiö sér
lifsvenjur I samræmi viö hann.
Þvl liggur fyrir, aö næstum
niu áf hverjum tiu kjósendum I
íran kusu forsetaframbjóöendur
sem hafna klerkaveldi og aftur-
hvarfi til islamskrar forneskju.
Aö sigri unnum sagöi nýi forset-
inn „afturhaldinu” striö á hend-
ur, sér I lagi Seyed Ali Khameini
erkiklerkiog hópnum sem ásamt
honum ræöur útvarpi og sjón-
varpi, og notaöi fjölmiöla rlkis-
ins óspart til stuönings viö
Habibi og gegn honum sjálfum.
Kvaöst Bani Sadr ekki myndi
hika viö aö bjóöa út almenningi til
að losa ríkisfjölmiölana undan
yfirráöum ritskoöara og
skoöanakúgara, ef meö þyrfti
Forsetinn nýkjörni ætlar
nefnilega ekki aö láta viö þaö
sitja aö sigra á annað hundraö
keppinauta um forsetaembættiö
meö meiri firburöum en nokk-
urn óraði fyrir. Nú hyggst hann
fylgja þeim sigri eftir meö þvi aö
stofna fylkingu um allt Iran, sem
stefni aö hreinum meirihluta á
löggjafarsamkomunni, sem
kjósa á aö mánuöi liönum. Uppi-
staöan i fylkingunni veröa 1800
samtök og héraösnefndir, sem
unnu aö forsetakjöri Bani Sadr.
Hann kveöur kosningaúrslitin
sýna aö yfirgnæfandi meirihluti
Irana séu á sinu bandi, þeir aö-
hyllist boöskap sinn um aö þaö
sem þjóöin þarfnist sé félagsleg
velferö, lýöfrelsi og skoöana-
frelsi og lög og regla i þjóöfélag-
inu.
A fundi meö fréttamönnum
komst Bani Sadr svo aö oröi, að
úrslit forsetakosninganna bæru
vott um aö Islamski lýðveldis-
flokkurinn, flokkur klerkaveldis-
sinna sem haft hafa undirtökin i
Byltingarráöinu væri dauöur.
Hann kvaöst ætla aö láta þaö
verða sitt fyrsta verkefni, eftir
aö hann tæki viö forsetaembætt-
inu, aö binda endi á þaö óþolandi
ástand, aö valdmiðstöövar sem
engum lögum lytu færu sinu
fram og lömuöu rikisvaldiö.
Ekki fór milli mála aö meö
þess u átti Bani Sadr sér i lagi viö
hópinnsem heldur 50 bandarisk-
um sendiráösmönnum i gislingu
I bandariska sendiráöinu. Hann
var um tima utanrikisráöherra
og fordæmdi þá gislatökuna, en
þegar Khomeini tók afstöðu gegn
honum og meö mannræningjun-
crfftf Flffl
mm JLfCái Fm mjr
um sagöi hann af sér og var þá
geröur aö fjármálaráöherra.
En á fréttamannafundinum i
Teheran aö unnum kosninga-
sigri setti forsetinn nýkjörni
ekki þetta mál á oddinn, heldur
þörfina á aö lran sé þess megn-
ugt aö snúast gegn háskanum
sem landinu stafar frá Sovét-
rikjunum eftir sovésku innrás-
ina i Afghanistan. „Rússnesku
skr iöd r ekar nir kremja,
nágranna okkar, bræöur okk-
ar,” sagði Bani Sadr. „Viö
þviliku getum viö ekki þagaö....
Rússar eru komnir aö bæjar-
dyrum okkar.Takist þeim aö ná
aö heitu hafi — aö Persaflóa —
drottna þeir ekki aöeins yfir tran
heldur allri Vestur-Asiu og
Indlandsskaga. Af þessum
ástæöum tel ég þaö skyldu okkar
að veita afghönsku þjóöinni svo
skjótt s em ver öa má hver s konar
liösinni — fjárhagslegt,
hernaöarlegt, diplómatiskt, og
sjá henni fyrir lifsbjörg”. Og
þegar Bani Sadr var spuröur,
hvers vegna þetta heföi ekki ver-
iö þegar gert, svaraöi hann, aö
fyrst yröi aö losna viö uppi-
vööslu aöila sem engum vilja lúta
nema eigin geöþótta og Bylt-
ingarráö lamaö af flokkadrátt-
um.
1 samræmi við þetta kvaöst
Bani Sadr hafa sett sér þaö
markmið, aö leysa upp Bylt-
ingarvaröliöiö, sundurlausar og
agalitlar sveitir sem vaöiö hafa
uppi i nafni Khomeini, og efla i
staöinn Iranska herinn, svo hann
veröi fær um aö gegna hver ju þvi
hlutverki sem honum beri að
höndum. Sömuleiðis kvaöst nýi
forsetinn hafa einsett sér aö af-
nema Islamsnefndir sem tekið
hafa I sinar hendur embættis-
rekstur og lögregluvald I flest-
um héruðum, og koma á i staöinn
samfelldri stjórnsýslu og lög-
gæslu.
Markmiöiö sem Bani Sadr
hefur sett sér er þvi hvorki
meira né minna en aö reisa nýtt
riki I íran úr rústum keisara-
dæmisins og upplausn byltingar-
eftir
Magnús
Tor fa
ólafsson
innar. Kosningaúrslitin sýna aö
hann hefur til þess stuöning
þorra þjóöarinnar, en hann á
jafnframt öfluga fjandmenn og
keppinauta. Þar er ekki aðeins
um aö ræöa klerkaveldissinna i
Byltingarráöinu, heldur einnig
Tudeh-flokkinn sem lengi hefur
búiö sig undir aö leika sama hlut-
verk I Iran i þágu sovétmanna og
skoöanabræöur hans i
Afghanistan hafa þegar gert.
Tudeh hefur gert allt sem unnt
er til aö þrýsta sér upp aö
Khomeini, I þvi s kyni aö geta búið
um sig I skjóli hans og beöiö
færis aö seilast til valda, þegar
óstjórnin yröi slik að tækifæri
gæfist. Gekk Tudeh til dæmis
fram fyrir skjöldu aö berjast
fyrir klerkavaldsklásúlum i nýju
stjórnarskránni sem sett var I
vetur.
Bani Sadr á þvi ekki auövelt
verk fyrir höndum, en sjálfs-
traust skortir hann ekki. Sjálfur
kveöst hann hafa stefnt aö þvi frá
sautján ára aldri, aö veröa
forseti lýöveldisins sem taka
hlyti viö af óveröugri keisara-
stjórn. Hann hefur aflaö sér
háskólaprófa i islömskum rétti,
félagsfræöi og þjóöhagsfræöi og
stundaö framhaldsnám við
franska háskóla. Hann sagöi
Khomeini meö árs fyrirvara, aö
bylting væri yfirvofandi i Iran,
ogkveösthafa byggtþá vitneskju
á rannsóknum sinum á sam-
verkun hagþróunar og
pólitiskrar framvindu Ilandinu,
og séð af þvi, aö keisarastjórn-
ina væri aö reka upp á sker ári
áöur en byltingin braust út. Nú
er aö s já hvort hann reynist jafn
forspár i þetta sinn