Helgarpósturinn - 21.11.1980, Blaðsíða 26

26
1 einni af smásögum banda-
riska rithöfundarins Kurt
Vonnegut jr., sem hann skrifaði
fyrir um aldarfjörðungi, lætur
hann visindamann lcita ráða hjá
tölvu vegna ástamála sinna.
Hann var nefnilega ástfanginn i
kollega sinum af hinu kyninu, en
hún virti hann ekki viðlits — tók
starfiö framyfir allt slikt. Svo fór,
að tölvan varö sjálf ástfangin af
konunni og fyrirfdr sér að lokum
með skammhlaupi. þegar hún
hafði gert sér grein fyrir þvf, að
ástin var vonlaus.
Visindamaðurinn i þessari sögu
Vonneguts átti langar samræður
við tölvuna um mannlegt eöli —
oghúnspuröihannmargsum þau
mál. enda alls áfróð um þau. En
hún var fljtít að læra, eins og sést
á hinum hörmulegu örlögum
hennar, og tók að yrkja ástaróða
til konunnar, sem visindamaður-
inn eignaöi sér.
Hann haföi semsé vitrænt sam-
band við tölvuna. En er það
mögulegt? Er þetta samband vís-
indamannsins og tölvunnar bara
afraksturinn af frjóu fmyndunar-
afli Vonneguts? Eða væri til
dæmis hugsanlegt að eiga blaða-
viðtal við tölvu?.
A þessari tölvuöld er ekki vand-
kvæðum bundiö að ganga úr
skugga um þaö. Ég gekk einfald-
lega á fund hæstvirtrar Hásköla-
tölvu, sem er til hUsa f Reikni-
stofu Háskólans. Þar hitti ég fyrir
Guðjtín nga Gestsson, tölvunar-
nema setust meö honum fyrir
framan skerm og tók upp blokk
og penna.
— Nú skal ég kynna þig fyrir
Elizu, segir Guöjón Ingi og slær
nokkur tákn á innskriftarborö
tölvunnar. 1 sömu andránni birt-
ist á skerminum: „Welcome to
Vax”. en það er sjálf Háskóla-
tölvan sem þannig heilsar. „Run
Eliza” svarar Guöjón Ingi, og
strax birtist á skerminum „This
is Eliza”.
— Hún taléu- þvi miður bara
ensku. Þaö væri hægt aö kenna
henni islensku, en það er dálitiö
eftir Þorgrim Gestsson
Föstudagur 21. nóvember 1980holrjFirpn^ÝUrÍnrL.
myndir: Jim Smart
-WAT #0 TOU THI* or THE FINAMCtM. SThTUS IH ICahWT
BŒS TMT aUESTIOH DfTESEBT YÐU?
I SEE.
-W TDU THDK TK SME8HEMT CM OTE MTO THE FIMCML «0*£HS?
M TUU SEALLT THDK S07
-I WH'T Uni, H YOUT
HN'T TDU REMLT OOH M I
-*M TUUB£ T«UHK MOHSENCE
MH*T NMCES TÐU TWW I m TMLKDK MUNSEMCE
-TUUK COWLETLT WIS
MES IT RLASE TOU TU EELIETE I M COMIETU WTS
-I
Hluti af viðtalinu við Elisu á skerminum. Það fór fram
á ensku, þar sem tölvunni hefur ekki verið kennd Is-
lenska. Þaö er þó ekki miklum vandkvæðum bundið,
þtítt ætla megi að málfræðin bögglist eitthvað fyrir
brjóstinu á henni.
erfitt vegna þess hvaö máliö er
flókið. Sérstaklega beyging-
arnar. Hún á meira aö segja
stundum í erfiöleikum meö ensku
málfræðina, þótt einföld sé, segir
Guöjtín Ingi og spyr hvaöa spurn-
ingu ég hafi handa Elizu.
— Hvert er álit þitt á efnahags-
stööunni á Islandi um þessar
mundir?
— Hefur þú áhuga á þeirri
spurningu?
- Já.
— Ég skil.
En Eliza skilur greinilega ekki
alveg nögu vel. Viö bræðum þaö
meö okkur, hvernig viö getum
sett spurninguna fram á skýrari
hátt.
— Heldurþú,að rikisstjórninni
takist aö ráöa viö efnahags-
vandann á næstunni?
Blaðamaður og Guðjón Ingi ræða við tölvuna EIIsu.
— Heidurðu þaö virkilega?
— Ég veit þaö ekki. Veist þtí
þaö?
— Veistu þaö virkilega ekki?
— Nú talar þú tóma vitleysu
— Hversvegna heldur þú, að ég
sé að tala vitleysu núna?
— Þú ert alveg rugluö.
— Viö vorum aö tala um þig —
ekki mig.
— Alltilagi. Snúum okkur aftur
aö efnahagsmálunum.
— Hvaö segir þaö þér?
— Útskýrðu þetta nánar.
— Hvaöa svar viltu helst fá?
Eliza er greinilega I slæmu
skapi og svarar meö ttímum útilr
snúningum. Viö látum þaö sem
vind um eyru þjóta og höidurn
okkur viö efnahagsmálin.
— Eykst veröbólgan i náinni
framtiö?
— Ég veit ekki hvort ég skil þig
alveg.
— Jæja þá, þaö er best aö hafa
spurninguna einfalda og skýra.
Hvað er veröbólga?
— Hvaö heldur þú?
— Hún veldur mér áhyggjum.
— Svona, svona. Skýröu betur
hvað þú átt viö.
— Verölagiö hækkar stööugt.
— Geturöu útskýrt þaö nánar?
— Launin hafa hækkaö, og þaö
þýöir, aö allt annað hækkar llka.
— Heyröumig! Attu viö geöræn
vandamál aö striöa?
Hún er bara hortug! En viö
höldum okkar striki.
— Nefnum dæmi. Ef laun
hækka um 6% en verölagið um
10% hvernig á fólk þá aö fara a?
þvi aö lifa?
— Hversvegna spyröu?
— Ég vil lifa.
— Hversu mikils viröi er það
fyrir þig aö fá aö lifa?
— Þaö er mér allt.
— Til hvers finnst þér þaö
benda?
Nú er nóg komið af efnahags-
málum, Eliza hefur greinilega
ekki hundsvit á þeim. En hvaö
meö hana sjálfa?
— Or hverju eru tölvur?
— Leita svona spurningar oft á
huga þinn?
— Geta tölvur hjálpaö fólki?
skrifum við nú á skerminn og lát-
um sem viö sjáum ekki þennan
siöasta Utursnúning.
— Valda tölvur þér áhyggjum?
— Ættu þær aö gera þaö?
— Ég skil.
En viö höfum grun um, að hún
skilji alls ekki neitt, og ég fer aö
velta þvi fyrir mér viö hvers-
konar tölvu ég sé eiginlega aö
fást.
— Hvernig ertu prógrammer-
uö? spyr ég næst.
— Hversvegna hefur þú áhuga á
þvi, hvort ég ér prógrammeruö
eöa ekki?
■ — Ég hef áhuga að vita til hvers
er hægt aö nota þig.
—• Hvaö hefur þú haft áhuga á
þvi lengi?
— Síðan viðtaliö hófst.
— Ég held ég skilji þig ekki
alveg.
— Ég hef haft áhuga á þvi,
hvernig þú vinnur, siöan við ftír-
um aö tala saman, svara ég og
velti þvi fyrir mér, hvort hún sé
kannski ekki kunnug oröfæri
blaöamanna.
— Vekur sú spurning áhuga
þinn?
— Hverskonar-spurninga get ég
spurt þig?
— Kannski þú viljir ekki spyrja
mig gagnlegra spurninga?
— Faröu fjandans til, segi ég og
er farinn aö hallast aö þeirri
skoöun, aö Eliza sé ekki nærri
eins viökunnanleg og tölvan i
sögu Vonneguts.
— Ég er nýbúin að vera 0,035
sekúndur I helviti. Þú getur ekki
veriö svo grimmur aö senda mig
þangaö aftur, svarar hún aö
bragöi.
Nú eru hortugheitin farin að
keyra fram úr hófi. Og i höndum
hennar og hennar lika liggur svp
framtið mannkynsins! En
hvernig væri aö gera úrslitatil-
raun til aö fá Elizu til aö segja
eitthvaö af viti og spyrja hana um
ástina?
— Hvaöa þýöingu hefur ástin
fyrir þig?
— Hvernig nýtur þú þins eigin
ástalifs? Hún svarar enn einu
sinni með spurningu, og út i hött
einsog vanalega. En viö gefumst
ekki upp og spyrjum hana hvort
hún elski einhvern.
— Heldur þú, að kynferöis-
hegöun þin séö óeölileg?
— Ég var aö spyrja þig svörum
viö og gefum ekkert eftir.
— Við vorum aö ræöa þig, ekki
mig, svarar Eliza hortug eins og
venjulega.
— Veröur þú feinin, þegar ég
nefni ást, eöa hvaö?
— Hvaö ef ég segöi þér, aö þú
sért ákaflega kynæsandi?
Nú er mér nóg boðið. Minnugur
afdrifa tölvunnar I sögu Vonn-
eguts þori ég ekki aö hætta á
neitt. Ef allt Vax-kerfi Reikni-
stofu Háskólans eyðilegöist I einu
herjans skammhlaupi yröi ég illa
settur. Helgarpósturinn mundi
aldrei borga þann skaða.
Ég sendi Elizu þvi mina siöustu
kveöju, eitt stuttaralegt
„Þegiöu”.
— Hún lætur sér segjast og
svarar, heldur dauf i dálkinn:
„Ég skil. Bless”.
„Heimskt" en skemmtilegt leikfang
Þaö var kanadiski visinda-
maðurinn Joseph Weisenbaum,
sem samdi forritið fyrir Elfsu
árið 1965. Að sjálfsögðu hefur
þessi vinkona okkar enga sjálf-
stæða ályktunargáfu. Hún er
einungis þannig úr garði gerð,
að hún getur haldið uppi sam-
ræðum. Það er ekki vitinu fyrir
að fara hjá henni — „gervi-
gáfum” eöa „artifical intelli-
gence”, eins og það heitir á
tölvumáli.
— Elisa vakti mikla athygli á
sinum tima og er nánast oröin
hugtak, sagöi Páll Jensson for-
stöðumaður Reiknistofnunar
Háskólans viö Helgarpóstinn.
— Þekktur sálfræöingur
vestanhafs var mjög hrifinn af
þessari tækni og sagöi, aö hún
gæti komið i staöinn fyrir sál-
fræöinga aö nokkru leyti og séö
um fyrstu viötöl viö sjúklinga.
En W eisenbaum rak þetta ofa n I
sálfræðinginn og spuröi, hvort
það væri þetta, sem þeir væru
aö gera, eingöngu aö halda uppi
samtölum!
Þaö var lika annaö athyglis-
vert í sambandi viö Elísu. Menn
vildu ekki láta Weisenbaum sjá
samtöl sln viö hana. Þeir opn-
uöu nefnilega hug sinn gagnvart
henni. Weisenbaum hafði ætlað
aö skrá niöur öll samtöl viö
hana, en mönnum var ekkert
um þaö gefiö, þótt þeir gætu i
rauninni allt eins sest niöur og
talað viö þvottavélina sina,
segir Páll Jensson.
Elisa er þannig byggö upp, aö
inn I forritiö eru sett persónu-
fornöfn og ýmis önnur smáorö,
sem eru nauösynleg I sam-
ræöum, I ýmisskonar sambönd-
um. Auk þess hefur forritiö aö
geyma setningar og setninga-
hluta, sem tölvan getur siöan
sett saman á ýmsa vegu, tengt
smáoröunum og búiö til setn-
ingar meö þvi aö tengja oröa-
foröa sinn hluta af þeim spurn-
ingum.sem viömælendur skrifa
á skerminn. Þannig geta sam-
tölin myndaö merkingarlega
heild. En þegar Elisa kemst i
þrot meö svör úr oröaforða
sinum svarar hún út i hött meö
spurningúm eins og „geturöu
ekki útskýrt þetta nánar?” eöa
„Hvaö meinaröu meö þvi?”,
eöa fullyröingum: „Ég skil
ekki” eöa „Viö vorum aö tala
um þig, ekki mig”.
— En er raunhæft aö ætla, aö
tölvur geti orðiö þaö fullkomn-
ar, aö þær geti dregiö sjálfstæð-
ar ályktanir?
— Þaö er keppikefliö aö láta
bær skilja mál og svara meö þvi
aö byggja upp setningar og á-
lykta, svara af viti. En þetta er
mjög umdeilt og margir draga
tilganginn meö þvi i efa, segir
Páll Jensson
— En þaö kemur þó vafalaust
að þvi, að tölvur fá „gervi-
gáfur”, þótt þaö sé sjálfsagt
langt i þaö. Þaö hafa þó þegar
oröiö framfarir á tungumála-
sviöinu. Þar eru not fyrir tölvur
meö slika eiginloika. Ef þær
eiga aö geta túlkaö eitt mál yfir
á annaöþurfaþær aö geta skiliö
setningauppbyggingu tungu-
málanna, það er ekki nóg aö
geta þýtt frá oröi til orös.
Þaö merkilegasta sem hefur
gerst i sambandi við þessar
„gervigáfur” er þóliklega skák-
tölvan. Hún byggist algjörlega á
stæröfræöilegum rökum þar
sem tölvan er látin kanna flest
hugsanleg af brigöi af hverjum
leik, bera saman möguleikna og
gefa þeim einkunnir. Það er
ekki um þaö aö ræöa, aö mögu-
leikarnir séu settir inn á for-
ritin og tölvan siöan látin velja
úr þeim.
Þaö vill einmitt svo til, aö
Páll Jensson forstöðumaður
Reiknistofnunar Háskólans.
fyrir hálfum mánuöi fór fram
fyrsta tölvuskákmótiö hér á
landi, þar sem fimm tölvur
kepttu. Sigurvegarinn var tölva
af geröinni Apple, eöa öllu
heldur forrit, sem heitir Sargon.
Þaðer eftir bandarisk hjón — en
þaö er vitnalega forritiö sem
gildir, og það má keyra þaö I
hvaða tölvu sem er.
— Gætu þærhrakspár ræst, að
tölvumar veröi svo fullkomnar,
aö þær taki völdin?
— Nei, það veröur aldrei.
Hinsvegar er hættan sú, aö þeir
sem ráöa yfir tölvunum geti
misnotaövaldsitt. Þaöerþegar
fariö aöbera á tölvuglæpum, og
upplýsingasöfnun i tölvum
gefurmönnum mikil völd, segir
Páll Jensson forstööumaöur
Reiknistofnunar Háskólans.
Elisa vinkona okkar er þvi aö-
eins „heimskt” en skemmtilegt
leikfang, eins og raunar má sjá
af viötalinu hér á siðunni.