Helgarpósturinn - 27.08.1982, Blaðsíða 13

Föstudagur 27. ágúst 1982
U
— ÞU hefur þá orðið vitni að uppgangi
nasismans i Þýskalandi?
„Mikil ósköp, auðvitað varð maður var
við það. En nasistarnir létu mig alltaf f
friði. Maður varð var við þá á kaffihúsum
og viðar en i sjálfu sér hafði ég ekkert af
þeim að segja. Maður reyndi að skipta sér
ekki af pólitik.”
— En þú hefur komist klakklaust i burtu?
„Já, það fór nú reyndar betur en á horfð-
ist. Þegar ég missti atvinnuna i Þýskalandi
bjó ég i Bremen. Ég sá i hendi mér að ég
varö aðkomasti burtu. Þegar þetta var átti
ég nýjan og góðan bil, þýskan Ford, lúxus-
útgáfu, sem ég vildi ekki skilja eftir.
Gallinn var sá, að ég var ekki alveg búinn
að borga bilinn, átti eftir eina eða tvær af-
borganir. En það þýddi aðég var ekki búinn
að fá alla pappira i hendurnar og þrátt fyrir
atbeina karlsins, sem ég vann hjá, þá vildi
verksmiðjan ekki afhenda þá. Nú, ég vissi
ekki almennilega hvernig ég átti að bregð-
ast við — ég var viss um að ef ég skildi
bilinn eftir þá sæi ég hann aldrei aftur. Svo
ég fór einn af stað og stefndi á Danmörku. Á
leiðinni hugsaöi ég mitt ráð. Aður en ég
kom að landamærunum var ég búinn aö
taka fram tvær úrklippubækur, sem ég átti,
með myndum af mér og úrklippum úr
blöðum, meðan annars nasistablöðum, þar
sem ég var á ýmsum sýningum. Þar var til
dæmis stór mynd af mér og pinulitlum karli
— tekin 1 Berlin af „minnsta manni heims”
og „stærsta manni heims”. Svo kom ég að
landamærunum og þá kemur þar að einn
nasistinn og heimtar vegabréf. Það eru
engin vandræði með það — það var
skoðunarvottorðiö að bilnum, sem ég vildi
ekki þurfa að draga fram, þvi þá hefði
komið i ljós að ég var ekki orðinn löglegur
eigandi bilsins. Á meðan dátinn var að
skoða vegabréfið dró ég fram bækurnar og
segi við hann sem svo, hérna ætla ég að
sýna þér myndir. Sérðu þetta eru myndir af
mér og minnsta karli i heimi. Hann verður
ógurlega hrifinn og kallar i fleiri, Hans, Jón
og Pétur — eða hvað þeir nú hétu — komið
þið og sjáiðhérna. Þeir komu þarna æðandi
út — og ég held bara að þeir hafi gleymt
striðinuog öllu öðruá meðan. Þeir gleymdu
örugglega að spyrja mig um bilinn, þvi við
kvöddumst með virktum og ég komst til
Kaupmannahafnar.
Þar var ég svo næstu sex árin og geymdi
bilinn i tollinum allan timann. Það hefði
kostað mig meira að leysa hann út þar en
það sem ég hefði fengið fyrir hann ef ég
hefði selt hann, svo ég borgaði heldur 15
krónur á mánuði fyrir geymsluna. Svo eftir
strið fór ég heim með Esjunni, i fyrstu ferð-
inni eftir strið, og tók bilinn með mér, lét
skrá hann hér heima og notaði i tvö ár.”
Sirhuslíl í Amerfhu
Jóhann Svarfdælingur var i Reykjavik
fyrst eftir strið, 1947 og 1948. „Það var bara
ekkert, sem ég fékk að gera. Ég var jú
næturvörður i Ingimarsskóla i fjórar eða
sex vikur á meðan var verið að byggja þar,
en svo vildu þeir heldur spara sér þá
peninga,” sagði Jóhann. „Islenska loftið
var mjög gott og heilnæmt fyrir lungun en
það dugði ekki eins vel i magann. Þá sló ég
tilogákvaðaðfaratil Ameriku, þar sem ég
gat fengið vinnu i sirkus Barnum & Baily
Brothers. Þar byrjaði ég um haustið i
Madison Square Garden i New York, þar
sem þeir frumsýna á hverju ári. Hjá þeim
var ég i tvö ár en þá vildu þeir lækka kaupið
viðmig.sögðusthafa annan „stærsta mann
i heimi”, sem vildi vinna fyrir minna kaup.
Það var náttúrlega ekkert annað en prang-
araskapur i þeim en ég sagði gott og vel, þá
skuluð þið bara fá annan, ég get ekki unniö
fyrir minna kaup en þetta. Svo fór ég — en
árið var ekki liðið þegar þeir höfðu sam-
band við mig aftur og buðu mér vinnuna á
ný. Siðan var ég mikið hjá þeim en vann
einnig fyrir aðra.
Ég var lika sjálfstætt með sýningar, ferð-
aðist um i hópi f jöllistamanna og gaf frat I
alla þessa stóru, sem töldu það óðs manns
æði fyrir mig að vera að vinna sjálfstætt.
Ég taldi mig hins vegar vel geta þetta,
keypti mér eigið úthald, sem kallað er, og
þaðsló bara i gegn. Ég hafði það ágætt svo-
leiðis og var að bauka sjálfstætt i ein tiu ár.
En það var þreytandi og erfitt, mikil vinna
aðfylgjastmeð öllu sjálfur, annast bókhald
og allt einn og keyra svo á milli, oft langar
vegalengdir.”
Bunhí aí fallegum sielpum
— Fannst þér þetta skemmtileg vinna?
„Ja, það var skemmtilegt á vissan hátt
að vera sjálfstæður, sinn eigin herra. En
þaö var oft vont að fá gott fólk með sér og
þaö tókst lika misjafnlega. Stundum var
stolið af mér, tvisvar eða þrisvar sinnum
misti ég allt, sém komið var i kassann.
Einu sinni hafði ég fengiö ungan strák til að
standa við innganginn að tjaldinu og;'séljá
miðana. Ég var búinn að segja honum áð ef
hann þyrfti eitthvað aö skjótast frá, þá
skyldi hann bara láta mig vita og láta mig
hafa kassann á meðan. Núnú, svo kemur
hann inn einhverju sinni og segist þurfa að
bregða sér á klósettið. Ég tek við kassanum
og svo heldur sýningin áfram. En svo fer
okkur að lengja eftir honum, mig og
karlinn, sem var aðaðstoða mig inni i tjald-
inu. Þegar við förum aö athuga málið
kemur i ljós, að i kassanum var ekkert
nema smámynt — hann hafði þá stungið af
með alla seðlana, um tvö hundruð dali.
Karlinn sem var að hjálpa mér var gamall
þorskur og það var ekki nokkru tauti viö
það komandi, að hann fengist til að fara og
sækja hjálp. A endanum gat ég komið
boðum til skrifstofunnar og bað þá að láta
lögregluna vita. Daginn eftir fór ég á lög-
reglustöðina — en þá hafði ekki nokkur
maður haft samband við þá. Það varö svo
úr, aö ég lét þetta alveg eiga sig — ég hefði
aldrei náð peningunum aftur og jafnvel svo
þó hefði verið þá hefði ég tapað of miklu á
að biða eftir úrslitum i þessu plássi. Já,
þetta var stundum misjafnt fólk.”
— Svo varstu lika i kvikmyndum, ekki
satt? Hvernig kunniröu þvi starfi?
„Ég kunni þvi ágætlega. Sú stærsta, sem
ég var i, var Prehistoric Woman og var
gerð i Hollywood. Þá hitti maður margt
ágætt fólk — það lék til dæmis i myndinni
heill bunki af fallegum stelpum, ég held að
helmingurinn af þeim hafi verið fegurðar-
disir. Enmyndin var nú heldur tilkomulitil,
hún var mjög ódýr i framleiðslu og var gerð
þegar sjónvarpið var að byrja fyrir alvöru
— fyrir um þrjátiu árum. Ég sá nú ein-
hversstaðar i timariti nýlega, að sú mynd
hefði gefið mjög vel af sér og verið ein sú
ódýrasta, sem gerð var á sinum tima. Ég
lék þarna villimann úti i skógi, hræddi
fólkið i myndinni. Þetta átti að hafa gerst
einhverntima i fornöld og fólk ekki klætt i
annaö en einhverjar skinnpjötlur. Ég var
látinn taka tvær stelpur og bera eins og
hveitisekki inn i skóginn. Hvort ég átti að
éta þær meðhúð og hári vissi ég aldrei.
Ég var lika með i fleiri myndum. Það eru
til dæmis ekkert mjög mörg ár siðan ég lék
ielnnisirkusmynd, sem hétCarney. Hvort
húnhefur komiðúthér veitég ekki...”
Hæiiur ðO laia m pu og vom
Þrátt fyrir hartnær hálfrar aldar veru i
; útlöndum talar Jóhann Pétursson Svarf-
dælingur islensku eins og hann hafi aldrei
gert annað. Aldrei slettir hann ensku — og
raunar aðeins einu sinni dönsku. Þá var
hann að tala um aðgöngumiða og kallaði þá
„bilettur”,
Þegar hjúkrunarkonan hafði tekið pruf-
una áttuðum við okkur á þvi, aðfarið var að
halla degi. Undir lok samtalsins, spurðum
við Jóhann hvar hann byggi nú.
„Ég bý hvergi, maður. Það er ekki hægt
aö segja annað. Ég hef að visu verið i
Miami á Florida siðustu árin en ég hef
eiginlega ekkert meira þar að gera og veit
þess vegna ekkert hvort ég fer þangað
aftur. Þaö er ekki gott fyrir mig að vera
aleinn, ég er orðinn svo óttalega lélegur.
Þetta var allt ágætt á meðan maður gat
unnið, ég hef reynt að fljóta sjálfstætt i
gegnum þetta. I gegnum árin hafði ég
safnað mér örlitlum peningum i banka og
það hefur haldið i mér lifinu.”
— Þú átt þó hús i Miami?
„Æ, það er varla hægt að kalla það hús.
Ég á þó þak yfir höfuðið á mér og lóðina,
sem það stendur á.”
— Þú hefur komið heim alltaf af og til.
Finnst þér gott að koma heim?
„Gott? Ég er nú hættur að tala um hvað
er gott og hvað er ekki gott. Auðvitað er
gott að koma heim og hitta vini sina og ætt-
ingja. En ég á eiginlega hvergi heima^.ég
veit ekkert hvað ég geri þegar ég fer héðan
enda hugsa ég ekki mjög langt — eiginlega
ekki lengra en til þess að ég get aftur stigið i
lappirnar. Það komu til min einhverjir
menn þegar ég var nýlega kominn hingað á
spitalann og vildu vita hvað ég ætlaðist
fyrir þegar ég hefði fengið bata. Hvernig
átti ég að vita það? Ég sagði þeim að mér
þætti nær að lækna mig fyrst, svo skyldum
við sjá til hvað yrði. Þeir hafa ekkert
ónáðað mig siðan. En ég veit ekkert hvað
verður. Það er nú svo margt, sem maður
verður að sætta sig við i þessum heimi en
maður kærir sig ekkert um.”