Helgarpósturinn - 27.08.1982, Blaðsíða 22

22
Pegar efnahagsaðgeröir eða kjara-
samningar eru á döfinni eins og undanfarið
beinist athygli fjölmiöla og almennings að
Þjóðhagsstofnun. Þaðan berast véfréttir
um ástand og horfur i þjóðarbúskapnum i
fortið, nútið og framtið. Oft eru horfurnar
ekkert sérlega huggulegar, sú var a.m.k.
raunin nú i sumar þegar stofnunin spáði
3—6% samdrætti þjóöarframieiðslu vegna
loðnuveiðibanns og tregrar þorskveiði.
Það er gjarnan mikið vitnað til þeirra
skýrslna sem berast ofan af f jóröu hæð ný-
byggingar Framkvæmdastofnunarinnar
viö Rauöarárstig þar sem Þjóöhagsstofnun
ertilhúsa. „Þaðgætir vissrar tilhneigingar
Samviska þjóðarínnar?
til að gefa hlutunum ákveðinn stimpil með
þvi aö nefna nafn stofnunarinnar", segir
Ölafur Daviðsson forstjóri Þjóðhagsstofn-
unar, þegar Helgarpósturinn leit þar inn til
aö ræða við hann um starfsemi stofnunar-
innar og gildi þeirra upplýsinga sem frá
henni berast út um þjóðfélagiö.
Ekki eru þó allir á eitt sátlir um inni-
hald og vinnubrögö viö þær þjóðhagsspár
sem stoínunin sendirfrá sér með regiulegu
millibili. i Þjóðviljanum 17, ágúst skrifar
Ragnar Arnason hagfræðingur: „Þegar að
er gáð kemur nefnilega i ljós, að Þjóðhags-
stofnun spáir keríisbundið ol' litilli aukn-
ingu þjóðarframleiðslu. Munar þar árlega
um 1,5% hagvexti aö meöaltali”.
Hvað heíur ölafur að segja um þetta? Er
Þjóðhagsstofnun svartsýn að eölisfari:
„Menn veröa aö gera sér ljóst hvers-
konar fyrirbæri þjóöhagsspár eru. Þær eru
visbending um þaö hvert stefnir, miðað við
ákveðnar forsendur sem eru nákvæmlega
tiundaöar. Viö miöum við þaö sem hefur
gerst nokkur ár á undan, reynum að skapa
okkur mynd af þvi sem er að gerast og
gefum okkur út frá þvi ákveðnar forsendur
um framhaldiö. Meginástæðan fyrir þvi að
nú i nokkuö mörg ár hefur þjóðarfram-
leiðslan oröið meiri en fyrstu spár okkar
gáfu til kynna er sú aö fiskaflinn hefur allt-
af oröiö meiri en stefnt var aö eða áætlað
þegar verið var að semja spárnar. Sjávar-
útvegurinn er driffjöður islensks efnahags-
lifs svo framvindan þar skiptir sköpum
fyrir afkomu þjóðarbúsins. Ég get því
svarað spurningunni neitandi, það er engin
innbyggð svartsýni i spám Þjóðhagsstofn-
unar”.
En hver er þá tilgangurinn með spá-
gerðinni?
„Spánum er ætiað aö sýna hvert stefnir i
þjóðarbúskapnum. Mikilvægi þeirra er
fólgiö i þvi hvort þær sýna einhverja vendi-
punkta i framvindunni eða ekki. Ef þær
gera það skiptir minna máli hvort niður-
staöan er prósentunni hærri eða lægri”,
segir Ólafur.
Ólafur sagði aö stofnunin gæfi sér
ákveðnar forsendur fyrir spánni. A hverju
eru þær forsendur byggöar?
„Þegar liður fram i júli-ágúst er farið að
huga aðspánni fyrir næsta ár. Þá förum við
að afla okkur gagna um ástandið, fáum
tölur um íiskaflann og leitum eftir áliti og
tillögum Hafrannsóknastofnunar fyrir'
næsta ár, ef þær liggja fyrir. Einnig spyrj-
umst við fyrir i stóriöjufyrirtækjunum,
Fyrir rúmu ári vann Ronald Reagan
frægan sigur á Bandarikjaþingi, þegar
þingheimur samþykkti tillögur hans um aö
lækka skatta á fimm ára timabili um rúm-
lega 400 milljaröa dollara.
í siðustu viku vann Reagan annan sigur i
meðferð þingmála, Jiegar honum tókst að
knýja meirihluta flokksbræðra sinna i full-
trúadeildinni til aö veita liðsinni frum-
varpi demókrata, stjórnarandstöðunnar
um aö taka aftur á þrem árum 98,3
milljarða dollara aí skattalækkuninni frá
þvi i fyrra.
þetta skipti börðust þeir harðast gegn
tillögu forsetans og stjórnarandstöðunnar,
Henry Kauftnan
Svartsýn hagspá
bankayfirvalda vekur
vantrú á kauphallarsveiflu
sem hingað til hafa talið Ronald Reagan
sinn mann, hægri sinnar i Repúblikana-
flokknum og áhangendur svonefndrar
framboðshagfræöi. Að þeirra dómi er for-
setinn genginn af trúnni sem tryggði honum
kosningu, horlinn frá kenningunni um að
ráðið tii aö rétta við bágan eínahag Banda-
rikjanna sé aö létta byrgöum rikisútgjalda
af herðum skattborgaranna.
i sjónvarpsávarpi sinu tii Bandarikja-
manna, þar sem hann hvatti kjósendur til
aö veita sér lið við að sannfæra þingheim
um aðekkert undanfæri sé að hækka skatta
á þingkosningaári, var Reagan i fyrsta
skipti I varnarstöðu á íjölmiðlavettvangi.
Astandjð i atvinnumálum hefur iika
sannað, að honum skjátlaöist i meira lagi,
þegar hann hét þvi fyrir ári siðan að skatta-
lækkunin mikla væri óbrigðuit ráð til að
rétta efnahag Bandarikjanna úr kútnum.
Þvert á móti hefur samdrátturinn i fram-
leiðslu, atvinnu og hag fyrirtækja ágerst.
Tala atvinnuiausra er komin upp i
12.400.000, séu þeir taldir með sem búnir
eruaöieita starfs svo iengi að þeir eru upp-
gefnir og vonlausir um að fyrir þá sé
nokkra vinnu að fá. A fyrra misseri ársins
urðu 11.948 fyrirtæki gjaldþrota, tvöfalt
fleiri en meöaltal undanfarinna ára, og
gjaldþrotatiðnin ágerist eftir þvi sem á árið
liöur.
Samkvæmt kenningu framboðshagfræð-
inganna átti skattalækkunin að hafa þver-
öfug áhrif. Meö þvi aö auka ráðstöíunarfé
efnafólks vildi fræöikenningin lifga við at-
vinnulifið, á þann hátt að lækkuð skatt-
heimta rikisins sýndi einstaklingnum fram
á að aukið vinnulramlag eða fjárfesting
borgi sig. A þennan hátt skyldi skattstofn-
inn aukinn, svo rikið hefði eftir sem áöur
nóg til sinna þarfa.
1 trausti á þennan boðskap hækkuðu
Reagan og skoðanabræður hans á þingi út-
gjöld til hermála stórkostlega, um leið og
tekjustofnar rikisins voru skertir. Afleið-
ingin reyndist vera stórfeildasti greiðslu-
Föstudagur 27. ágúst 1982 stposturinrL
hverjar áætlanir þeirra séu. Við kynnum
okkur spár og skýrslur alþjóðastofnana á
borð við OECD og Alþjóða gjaldeyrissjóð-
inn um ytri skilyrði þjóðarbúsins eins og
það heitir á stofnanamáli, þ.e. horfur i út-
flutningsframleiðslu og viðskiptakjörum.
Við tökum efnahagsstefnu rikisstjórnar-
innar með i dæmið eins og hún birtist I
markmiðum og efnahagsaðgerðum. Svo
beitum við formúlum sem dregnar eru af
reynslu fyrri ára og reynum að gera okkur
greinfyrir hugsanlegum breytingum á inn-
flutningi og einkaneyslu.
Þannig fikrum við okkur áfram og þegar
öllu hefur verið safnað saman röðum við
þvi upp og setjum saman spá um hagvöxt,
viðskiptakjör og önnur atriði. Ef mikil-
vægar upplýsingar iiggja ekki fyrir t.d. álit
og tillögur Hafrannsóknastofnunar um
fiskafla, setjum við upp nokkur dæmi.
Þessi þjóðhagsspá er svo borin saman við
markmið rikisstjórnarinnar og ef þar er
misræmi .á milli hefst umræðan um að-
gerðir sem gera þarf til að ná markmið-
inu”, segir Ólafur.
I^essi spá er gerö á haustin en svo
þegar liða tekur á vorið fer Þjóðhags-
stofnun aftur á stjá. „Við reynum að fylgj-
ast með framvindunni. Viö fáum gögn frá
Hagstofunni, Seðlabankanum, Fiskifélag-
inu, Hagsveifluvog iðnaöarins, samtökum
landbúnaðarins, kynnum okkur rikisfjár-
málin og lesum söluskattsskýrslur sem
flokkaöar eru niður eftir atvinnugreinum.
Einnig fáum við gögn frá útflutningssam-
tökum sjávarútvegsins og upplýsingar um
verölagsþróun. Útkoman úr þessari gagna-
söfnun er svo skýrsla eins og sú sem svo
mjög hefur verið til umræðu i sumar”.
Eins og áður segir valda þjóðhagsspár oft
mikilli umræðu, þvi meiri sem útlitið er
svartara framundan. En hvað finnst Ólafi
um þessa umræðu?
„Okkur hér á stofnuninni finnst við-
brögðin oft mættu vera meiri. Við höfum
lagt talsveröa vinnu i þessa spágerð og
hefðum þvi ekkert á móti meiri umræðu. Sú
umræða sem fram fer er vitaskuld með
pólitisku ivafi. Yfirleitt fara menn rétt og
heiðarlega með en þeir setja mismunandi
áherslur eftir þvi hvar þeir standa í pólitik.
Ef eitthvað er þá held ég að umræðan hafi
farið batnandi undanfarin ár. Ein ástæðan
er vafalaust sú að spárnar koma nú reglu-
ii\f!MSLJ=!\ÍD
VFIRSVIM
ERLEND
halli sem átt hefur sér stað hjá rikissjóði
Bandarikjanna. Greiðsluhallinn gerði að
verkum, að rikissjóður hirti i sinar þarfir
svo mikinn hluta af fáanlegu lánsfé, að
vextir héldust svo háir að fjárfesting
reyndist einstaklingum og fyrirtækjum of-
viða. Samdráttur I atvinnu og framleiðslu
heldur þvi áfram, þótt dregið hafi úr sam-
dráttarhraðanum siðustu mánuði.
Þaö gerðist svo i siðustu viku, sömu
daganaog þingiðvaraðafgreiða endanlega
frumvarp Reagans og stjórnarandstöð-
unnar um skattahækkun, að verðbréfasala
á kauphöllinni i Wall Street tók mesta fjör-
kipp sem um getur. Skattahækkunin felst
einkum i þvi, að fyrirtæki og f jármagnseig-
endur missa skattafvilnanir, sem þeim
voru veittar með skattalækkunum fyrir ári
siðan eða enn eldri reglum. Skýtur þvi i
meira lagi skökku við, að verðbréfamark-
aðurinn hressist til muna við slik tiðindi.
Þegar tekið var að skoða málið niður i
kjölinn, kom lika á daginn aö tengslin milli
þessara atburða, skattahækkunarinnar og
aukinnar sölu og hækkaðs verðs á verð-
bréfamarkaði, eru óbein og all flókin. Það
sem gerst haföi, var að bankamálastjórn
Bandarikjanna, sem ræöur vaxtakjörum,
hafði þegjandi og hljóðalaust breytt um
stefnu, horfið frá mjög harðri aðhalds-
stefnu gagnvart peningamagni, sem haft
hefur i för með sér hærri vexti en dæmi eru
til, og ákveöið að slaka á taumhaldinu.
Vextir hafa þvi lækkaö verulega i Banda-
rikjunum siöustu vikur, sér i lagi til
skuldara sem bestu kjara njóta.
I^egar sá spámaður um þróun peninga-
máia sem nú nýtur mestra áhrifa i banda-
riskum fjármálaheimi, Henry Kaufman.
kunngerði aö hann hefði sannfærst um að
vextir væru á niðurleið til nokkurrar
frambúðar, urðu skjót umskipti á kauphöll-
inni i New York. Fjárfestingarfyrirtæki,
sem trúa á Kaufman og höfðu gert sér að
lifsreglu spá hans um aö enn myndi endur-
taka sig vuxtametiö frá i hitteðíyrra, þegar
vextir á hagstæðustu banakalánum fóru
yfir 20 af hundraði, steyptu fjármagni inn á
markaðinn. Meöan þau trúðu fyrri spádómi
Kaufmans, höfðu þessi fyrirtæki sett sér að
lega frá stofnuninni og menn hafa lært að
nota þær sem upplýsinga- og vinnugögn.
Það gerir umræðuna málefnalegri. En það
er aldrei hægt að upphefja pólitiska um-
ræðu með þvi að dengja bara nógu mörgum
tölum yfir fólk, enda á það ekki að vera
þannig”.
Ólafur segist ekki geta kvaftað yfir sam-
skiptum stofnunarinnar við fjölmiðla.
„Þeir hafa sýnt okkur áhuga þó það sé dá-
litið misjafnt hvernig spám okkar er komið
til skila. Stundum vill það detta alveg upp
fyrir. Fjölmiðlarnir hafa vafalaust sinar
ástæður fyrir þvi, en það er svoiitið til-
viljunarkennt hvernig framsetningin er”,
segir Ólafur
Eins og áður segir er Þjóðhagsstofnun
til húsa á efstu hæð nýbyggingar Fram-
kvæmdastofnunar við Rauðarárstig og þar
vinna um 20 manns, liðlega helmingurinn
hagfræðingar. Stofnunin fæst við ýmis
önnur verkefni en gerð þjóöhagsspár. Viða-
mesta verkefnið er að færa þjdðhagsreikn-
inga, þ.e. að gera upp þjóðarbúið og ein-
stakar greinar þess. Þjóðhagsstofnun
vinnur mikið fyrir Verðlagsráð sjávarút-
vegsins og Alþingi þar sem stofnunin hefur
mikil afskipti af undirbúningi fjárlaga,
lánsfjáráætlunar og þjóðhagsáætlunar sem
forsætisráðherra leggur fram á hverju
hausti. Svo þarf stofnunin að sinna ýmsum
verkefnum fyrir þingmenn^iefndir þingsins
og samtök atvinnuveganna.
Oft leikur Þjóðhagsstofnun stórt hlutverk
i gerð kjarasamninga og efnahagsráð-
stafana. Hvort tveggja gerðist i sumar og
Helgarpósturinn spurði Ólaf hvort honum
þætti ekki erfitt að leggja fram skýrslur
sem hann veit að geta haft veruleg áhrif á
t.d. gerð kjarasamninga.
„Það er aldrei gaman að boða slæm tið-
indi. Hins vegar teljum viö að þegar við
höfum eitthvað fram að færa sem breytir
þvi sem við höfum sagt áður, að þá sé það
skylda okkar að skýra frá því og við gerum
það. Við getum ekki tekið mið af öðrum at-
burðum”.
Að lokum var ólafur spurður hvort
Þjóðhagsstofnun væri efnahagsleg sam-
viska þjóðarinnar. Hann brosti og sagði:
„Nei, ætli það sé ekki of stórt upp i sig
tekið”.
hafa til umráða mikið auðlosanlegt fé i
lánum til skamms tima. Undanfarna
mánuði hafa keppinautar þeirra, sem ekki
trúa á Kaufman, setið að skuldabréfa-
markaðnum og grætt vel.
Þetta hefur orðiö til þess að undanfarna
viku hefur hvert veltumetið af öðru verið
sett á kauphöllinni i New York og verð
hlutabréfa hækkað að sama skapi. Þegar
þetta er ritað er kaupaldan enn með fullum
krafti, en þvi er spáð að henni muni linna
áður en langt um lfður, þegar lausafé fjár-
festingarfyrirtækjanna tekur að þverra.
Astæðan er að menn hafa nú getað gert sér
gleggri grein fyrir, af hverju stefnubreyt-
ing bankamálastjórnar Bandarikjanna
stafar.
Hingaðtilhefur sú stofnun gert ráð fyrir
þvi, að við rikjandi aðstæður muni afturbati
i hagkerfinu hafa tilhneigingu til að verða
svo ör að hætt sé viö nýrri verðbólguöldu,
nema gætt sé ýtrasta aðhalds i peninga-
málum. Bankamálastjórntelur að reynslan
yfir sumarmánuðina hafi afsannað þessa
skoðun. Eftir langt samdráttartimabil og
háa lánsvexti er bandariskt atvinnulif svo
illa á sig komiö, að ekki þy kja nein skilyrði
fyrir skjóta hagsveiflu upp á við. Afturbat-
inn, sem stjórn Reagans varbúinaðspá um
mitt sumar, lætur ekki á sér kræla. Nú er
hans i fyrsta lagi aö vænta i upphafi vetrar,
og þá benda öll sóiarmerki til að hann birt-
ist i mýflugumynd. Bankamálastjórnin
linar tökin á peningamagninu, af þvi að hún
hefur sannfærsl um aö hagkerfi Bandarikj-
anna sé enn lakar á sig komiö en hingað til
hefur veriö álitið.
I^að er þvi engin furða aö Reagan forseti
söðli lika um og taki á öllu sem hann á til i
þvi skyni að draga úr hallarekstri rikis-
sjóðs, sem hann átti meslan þátt i að
mynda með sleínunni sem hann mótaði á
fyrsta ári forsetatignar sinnar. 1 Kaliforniu
komst Los Angeles Timesaö þvi i skoðana-
könnun, að 35% þeirra sem kusu Reagan
forseta myndu ekki greiða honum atkvæði
eins og nú er komið, af þvi að þeir trúa
honum ekki lengur til að stjórna svo að til
heilla horfi fyrir bandariskan efnahag.