Helgarpósturinn - 09.05.1985, Blaðsíða 20

I
MYNDLIST
Ból Tryggva Ólafssonar
Tryggvi Ólafsson er með málverkasýningu
í Listasafni ASÍ og henni lýkur hinn 27. maí.
Það er hægt að halda því fram að málarinn
sé stöðugt í helli sínum, á sama stað og þegar
hann hóf feril sinn sem hellamálari. Hann er
þar í sama rökkri, með svipaða liti, í sama
ham og í upphafi.
Málverkin sem rist voru á veggi í skútum
og iit dreypt í krotið eru þó víst eldri.
Engu að síður er málarinn í vinnustofu
sinni sem er hellir hans.
Hægt er líka að halda því fram að málarinn
sé í bóli sínu þegar hann er að mála.
Eitt einkenni listmálarans er að hann
hreiðrar um sig innan ákveðins ramma, í
hinni víðustu merkingu, og hann hreiðrar
einnig um sig í ákveðnum formum.
Að lokum vinsar hann úr. Heilinn velur
lokaformin og vinnur úr þeim. Hann gerir
það kannski fremur í leit að fullnægju en full-
komnun.
Ymsir kalla úrvinnsluna stöðnun, einkum
þeir sem hafa ekki umgengist mikið listirnar
og halda að þær séu einhver tegund af vöru-
úrvali.
Það að list eigi að lúta sömu lögmálum og
vöruúrvalið er afar rík hugsun meðal íslend-
inga. Sú skoðun stafar bæði af lítilli umgengni
við listir og einkum af mjög fábreytilegri um-
gengni við hugsun almennt séð. í þokkabót
erum við flest í næstum ömurlegum tengsl-
um við tilfinningalíf okkar, listina að njóta og
skynja. Nánust tengsli eru við viljann og þær
frumstæðu hvatir að „vilja koma sér áfram".
Af afrekum okkar á því sviði er samt best að
dást með strigapoka yfir höfðinu, þegar við
lesum um dáðirnar í atvinnurekstri, popp-
tónlist og að íslandsklukkan hljómi nú í
Kardimommubænum o.s.frv.... Um afrekin
má lesa á öðrum síðum Helgarpóstsins sem
er að verða að íslenskri „Afrekaskrá".
Örlög þeirra sem hafa farið til útlanda, eins
og Tryggvi, og dvalið þar langdvölum, eru
þess vegna lærdómsrík.
Satt að segja fer listamaðurinn aldrei að
heiman. Það stafar af tvennu: hann nærist á
uppruna sínum og á heima hvarvetna og
hvergi nema innan ramma verka sinna.
Útlöndin færa listamanninum aðeins and-
rúmsloft og formskyn.
ísland og íslendingar eiga lítið skylt við
frelsi heldur formleysi eða formleti, í daglegu
lífi sínu, þótt umbrot forma sé undirstaða
náttúru þeirra, bæði lands og þjóðar. En lista-
„í list Tryggva er allt
formbundið, því raðað
niður. Og hvert mál-
verk hefur yfir sér
vissan blæ málverka-
safns og höggmynda,"
segir m.a. I umfjöllun
Guðbergs Bergssonar
um málverkasýningu
Tryggva Ólafssonar (
Listasafni ASl.
menn og almenningur hér ber lítið skyn-
bragð á það. Umbrot formanna er ógn, nátt-
úruhamfarir, auðn.
Hjá Tryggva er náttúran komin fyrir löngu
úr „náttúrulegu" umhverfi sínu inn í hið
„eðlilega" umhverfi vinnustofu málarans. Og
hún er þar gjarna sem „uppstilling" og sjald-
an samfelld heild heldur brot. Það er vegna
hins ljóðræna eðlis myndlistarinnar. „Sögu-
list“ hefur ekki verið stunduð hér nema í út-
skurði, vefnaði, skreytilist.
í list Tryggva er allt formbundið, því raðað
niður. Og hvert málverk hefur yfir sér vissan
blæ málverkasafns og höggmynda. Á veggj-
unum eru myndirnar sem sjálfstæð söfn í
röðum. Slíkt getur einmitt hent málara sem
eru það sem kallað er „náttúrubörn".
Ég veit ekki hvort Tryggvi hefur gert
Poussin að fyrirmynd sinni. En í verkum
beggja er fengist við klassískan heim. Og svo
er blái liturinn í ættartengslum. Popplistin
hjá Tryggva er orðin að því sem hin klassíska
rómverska list var Poussin. Hún er aðeins
uppspretta sem speglar andlit hins innra
manns listamannsins.
Og þetta gerir heimalistina svo heimslega:
það að listamaðurinn, sem er dæmigerður
heimalningur, finnur sér ból í bólstað tímans,
í bláma himinsins, andrúmslofti bernskunn-
ar og sögunnar. En hann er ekki að burðast
sífellt með kálgarðinn heima hvert sem hann
fer.
Eitt form leitar stöðugt meir inn í list
Tryggva: þangformið. Og það er blöðruþang.
Og einnig er þarna viss keimur af reikulu rót-
lausu þangi sem rekst um víðan sjá og að
straumar og votir vindar velki því til og
frá... En stílviljinn heldur því innan Iist-
rænna takmarka.
BÓKMENNTIR
Frá Ara fróöa til Jóns Arasonar
eftir Árna Óskarsson
Heimir Pálsson:
Frásagnarlist fyrri alda. íslensk bók-
menntasaga frá landnámsöld til sida-
skipta. 191 bls.
Forlagid 1985.
Hér er á ferðinni yfirlit um íslenskar bók-
menntir frá landnámsöld til siðaskipta og er
bókin einkum ætluð til kennslu á framhalds-
skólastigi. Margvísleg ágreiningsmál hafa
komið upp meðal fræðimanna fyrr og síðar
um bókmenntir á þessu tímaskeiði. Höfundi
er því nokkur vandi á höndum þegar hann
leitast við að draga upp heildstæða mynd af
því, enda kemst hann svo að orði í formála
að bókinni:
„Þótt margt sé um fullyrðingar og stað-
hæfingar í þessari bókmenntasögu eins og
öðrum hefur það verið vilji minn að forðast
í lengstu lög að kveða upp dóma og láta líta
svo út sem flókið mál geti verið einfalt. Margt
er enn á huldu um sögu fornra bókmennta
okkar. Sumt mun verða það um aldir, annað
kann að skýrast fyrr en varir. Margvíslegar
bókmenntir eru enn órannsakaðar að mestu
(t.d. margt hinna klerklegu fræða) og vant að
vita hvað þar kann að leynast. Um annað eru
skoðanir skiptar og breytilegar frá einni tíð
til annarrar. Bók sem þessi getur aldrei siglt
alveg framhjá skerjum ágreinings, enda
vafasamt að það sé alltaf þess virði."
Eins og þessir varnaglar bera með sér hlýt-
ur bók sem þessi að vera nokkur vitnis-
burður um stöðu sjálfra bókmenntarann-
sóknanna. Heimir leitast við að gera grein
fyrir helstu tilgátum og kenningum varðandi
uppruna hinna ýmsu bókmenntagreina jafn-
framt því sem hann fjallar um bókmenntaleg
sérkenni þeirra, hugmyndafræðilegan og
samfélagslegan bakgrunn þeirra og hlut-
verk. Eins og gefur að skilja er ekki hægt að
leyfa sér miklar málalengingar í bók af þessu
tagi. Heimir stiklar á stóru en hefur tekist að
setja fram mikið efni í stuttu máli á skýran og
aðgengilegan hátt. Hann notar óspart texta-
dæmi til útskýringa og upplyftingar og í upp-
hafi hvers kafla eru tíundaðar helstu spurn-
ingar sem þar er fjallað um. Þá er í lok hvers
kafla vísað til ýmissa fræðirita þar sem frek-
ari fróðleik um efnið er að finna.
Bókin hefst á inngangi um landnám og
menningu og yfirliti yfir tímabil bókmennta-
sögunnar, en síðan tekur við kafli um skeið
óskráðra bókmennta 800—1100. Fjallað er
um eddukvæði og dróttkvæði, tegundir
þeirra, aldur og varðveislu. Heimir veltir fyr-
ir sér gildi torræðra dróttkvæða fyrir nútíma-
lesendur og kemst að þeirri niðurstöðu að
„brjótist lesandi alla leið til myndarinnar
verða laun erfiðisins ekki aðeins skilningur
einstakra orða og kenninga heldur einnig
innsýn í hugarsýn og hugsunarhátt þar sem
öll náttúran er lifandi og persónugerist. Sé
grannt að gáð kann reyndar að vera meiri
skyldleiki með nútímaljóðlist (módernisma)
og þessari kveðskapargrein en beinlínis ligg-
ur í augum uppi, einmitt vegna þess að frum-
leg myndsmíð nútímaskálda minnir einatt á
nýgervingar dróttkvæðaskáldanna." (bls.
60)
Fjallað er um heimsmynd og hugmynda-
fræði heiðinna manna, m.a. raktar margvís-
legar hugmyndir fornbókmenntanna um líf
og dauða. Niðurstaðan verður sú að því fari
fjarri að hægt sé að fella trúarhugmyndir
heiðinna manna í heildstætt kerfi, viðhorf til
lífs og dauða hafi t.d. verið mjög á reiki.
í kaflanum um sagnritunarskeið
1000—1350 er drepið á upphaf ritmennta,
menningarmiðstöðvar, bókagerð og
varðveislu. Því næst er farið yfir
bókmenntagreinarnar og þróun þeirra,
þýðingar, konungasögur, biskupasögur,
veraldlegar samtíðarsögur, riddarasögur,
fornaldarsögur og ítarlegast fjallað um
íslendingasögur.
Lengi var hart deilt um sannleiksgildi ís-
lendingasagna, spurninguna um það hvort
sögurnar væru sagnfræði eða skáldskapur.
Heimir' styðst hér við kenningar Steblin
Kamenskijs um sannleiksskilning forn-
manna sem varpað hafa nýju ljósi á þessi
deilumál. Hann benti á að nútímafólki væri
tamt að greina á milli tvenns konar sann-
leiks, „vísindalegs" og „listræns". Slíkur
greinarmunur var hins vegar ekki gerður til
forna heldur fól sannleikshugtakið í þá daga
í sér hvort tveggja. Þetta kallaði Kamenskij
„einþættan" sannleik og sagði:
„Sá sem flutti einþættan sannleik um for-
tíðina leitaðist bæði við að skýra rétt frá og
endurskapa fortíðina í allri sinni lifandi heild.
En þar með var þetta ekki aðeins sannleikur
í eiginlegri merkingu, heldur og list, eða
órofa eining þess sem er ósamrýmanlegt í
huga manna nú á dögum. Einþættur sann-
leikur er okkur að eilífu glataður. Hann er
alls ekki meðalvegur milli hinna tveggja
sannieikstegunda nútímans; hann er miklu
auðugri og efnismeiri en þær báðar til sam-
ans, gagnólíkur báðum, hinn þriðji sannleik-
ur. Tilraunir til að ákvarða, hvað sé sögu-
legur og hvað listrænn sannleikur í sögun-
um, eru með öðrum orðum leit að aðgrein-
ingu innan sannleikshugtaks, sem á séreðli
sitt og tilveru því að þakka, að slík aðgrein-
ing er þar einmitt ekki til." (90)
I kaflanum um íslendingasögurnar er gerð
grein fyrir þremur meginkenningum um
uppruna þeirra, sagnfestukenningu, bók-
festukenningu og þeirri þriðju og yngstu sem
Heimir nefnir formfestukenningu. Um þau
mál hefur mikið verið skrifað en Heimir
dregur fram meginágreininginn og skýrir
með dæmum úr sögunum. Það sem skrif-
að er hér um stíl og frásagnareinkenni ís-
lendinga þykir mér hálf stuttaralegt, einkum
með tilliti til nafns bókarinnar (sem raunar er
villandi því að hún tekur til fleiri skáldskap-
artegunda en þeirra sem hafa frásagnir að
geyma). Öllu ítarlegri er umfjöllunin um
samfélagið í sögunum, þau samfélagslegu
átök sem upplausn goðaveldisins fæddi af
sér og speglast í mörgum sagnanna.
Lokakafli bókarinnar fjallar um blóma-
skeið rímna og sagnadansa og er hann æði
ágripskenndur. Full ástæða hefði t.d. verið
að draga fram fleira en hér er gert úr athygl-
isverðum rannsóknum Vésteins Ólasonar á
sagnadönsum. En hvað sem slíkum að-
finnsluatriðum líður þá er bók þessi á marg-
an hátt prýðilegt yfirlitsrit bæði fyrir skóla-
nema og almenning. Myndir þær sem Hrafn-
hildur Schram hefur valið lífga upp á bókina
og færa efnið nær nútímalesendum.
„Heimir Pálsson stiklar
á stóru en setur fram
efnið á skýran og að-
gengilegan hátt," segir
m.a. í umfjöllun Árna
Óskarssonar um ný-
útkomna bók Heimis
Pálssonar „Frásagna-
list fyrri alda".
I
20 HELGARPÖSTURINN