Helgarpósturinn - 11.07.1985, Blaðsíða 12

Ömmur og afar og blaöamenn ráku upp stór augu, þegar það spurðist að
lögmaður hefði í Hœstarétti borið það til vitnis um ábyrgðarleysi blaða-
manna, að þeir skildu börn sín eftir í umsjá ömmu og afa. Lögmaðurinn
varJón Oddsson, verjandi eins lögregluþjónsins í Skaftamálinu. HPspjall-
aði við Jón um það mál, lögmennsku, dauðarefsingu, — og sjálfan hann.
eftir Magdalenu Schram mynd Sigríður Gunnarsdóttir
— Svo þú ert maöurinn sem sagdi að það vœri
ábyrgðarleysi að láta ömmu og afa passa barnið
sitt!
„Aldrei! Þú getur nú rétt ímyndað þér hvort ég
hefði sagt svona lagað. Ég flutti níu tíma ræðu
fyrir Hæstarétti og þetta var það eina sem blaða-
mennirnir höfðu eftir mér og það skrumskælt.
Ég gerði það að umtalsefni að þegar rannsókn-
arblaðamennska komst í tísku ætluðu alls konar
menn að sýna hvað þeir eru klárir og stéttin
fylltist af dramblátum, frekum gaurum. Eg sagði
líka að það sýndi ábyrgðarleysi að fara að heim-
an klukkan 6 og ætla kl. 3 um nóttina aftur
heim, þegar barnið manns væri nokkurra vikna
gamalt. Barnalæknir tjáði mér að ungabarn á
þessum aldri þyrfti að fá brjóst á þriggja tíma
fresti. Allt var úr samhengi slitið og ruglað sam-
an... Enda sagði ég við hann Ómar Valdimars-
son blaðamann, eftir að hann var búinn að vera
með yfirlýsingar í blöðum um þetta, að skárri
væri það nú rannsóknarblaðamennskan í hon-
um — að apa allt upp eftir einni kolvitlausri
heimild án þess að fá nokkuð staðfest frá öðrum,
sem líka heyrðu hvað ég sagði. Sjáðu til, það
voru tvö blöð sem reporteruðu úr Hæstarétti,
DV og NT og höfðu allt rangt eftir. Þetta fólk skar
sig úr þarna, fólk reynir yfirleitt að koma snyrti-
lega til fara en þau voru með svefn í augun-
um..
— Ertu óánœgður með framgang þessa máls?
„Það er ákaflega vandmeðfarið fyrir lögmann
að ræða dómsmál á opinberum vettvangi."
— En hvað segirðu um úrslitin?
„Athyglivert er, að lögreglumennirnir þrír
voru alfarið sýknaðir af öllum kröfum ákæru-
valdsins. Akæran í málinu var því röng. Ekki eitt
einasta atriði stenst í kæru Skafta Jónssonar. Þar
er því um að ræða rangar sakargiftir. Við skulum
gera okkur grein fyrir því, að refsikröfur ríkis-
saksóknara voru þungar, allt að margra ára
fangelsi. Minnihluti Hæstaréttar, tveir dómarar,
vildu alfarið sýkna á sama hátt og Sakadómur
Reykjavíkur hafði gert. Meirihluti Hæstaréttar,
þrír dómarar, sýknuðu af öllum ákæruatriðum á
sama hátt. Hinsvegar dæmdu þeir minn mann í
fjársekt, þar sem þeir töldu hann hafa sýnt gá-
leysi í aðgæslu sinni á Skafta miðað við það að
hann var handjárnaður og í miklu uppnámi og
braust um. Hér er beitt annarri aðferð við sönn-
unarmat og efnisúrvinnslu en hjá minnihlutan-
um. Hér næst formlegur meirihluti um þetta í
Hæstarétti með aðeins eins atkvæðis meiri-
hluta. Slíkur gerningur hjá æðsta dómstól þjóð-
arinnar hlýtur að veikja niðurstöðu dómsins.
Hér er um að ræða þrjá af átta dómurum Hæsta-
réttar. Gagnrýni á dóma Hæstaréttar verður
ekki sett fram nema á fræðilegan hátt. Þetta er
sú stofnun þjóðfélagsins er nýtur mestrar virð-
ingar og það verðskuldað, en mér er ljúft að
segja, að lögfræðilega er ég vitanlega sammála
minnihlutanum. Aðalatriðið er nú samt það, að
með dómi þessum er endanlega fullsannað sak-
leysi lögreglumannanna þriggja af þungum
ákærum."
— Telurðu niðurstöðuna álitamál?
„Við þurfum ekki annað en vísa til þessa djúpa
ágreinings hinna fimm virðulegu hæstaréttar-
dómara til að sjá að svo er.“
— Hvað er til úrrœða?
„Samkvæmt lögum um meðferð opinberra
mála og laga um Hæstarétt er heimild til endur-
upptöku mála, að vissum skilyrðum uppfylltum.
Slíkt er að jafnaði athugað gaumgæfilega."
„Lögmenn græða mest
á víxlum"
— Snúum okkur frá Skaftamálinu, Jón, og
meira að lögfrœði. Hvernig veljast verjendur
málsaðila?
„Maður er skipaður. I opinberum málum, þ.e.
sakamálum. Þetta gengur þannig fyrir sig að
einhver er talinn hafa framið glæp, er handtek-
inn og minntur á réttindi sín: allt sem þú segir
verður tekið niður og kann að vera notað gegn
þér o.s.frv. og svo á þann rétt að fá verjanda. Ef
þú hefur engan lögmann til að leita til færðu í
hendur lista yfir þá, sem þú velur af. Lögmaður
getur ekki neitað að taka að sér vörn í máli
nema hann geti lagt fram mjög góðar og gildar
ástæður. Það að eiga rétt á verjanda er undir-
staðan í „fair trial", í réttvísinni. Annars er
mönnum ekkert allt of vel við að fá skipun, þú
veist það að lögmenn græða mest á víxlainn
heimtum, það stendur ekki undir sér að reka
mál fyrir rétti. Fjárhagslega er þetta negatíf
vinna, því miður.“
— Það virðist skrýtið að þurfa kannski að
verja mann, sem maður telur sjálfur sekan.
„Það skiptir ekki máli. A meðan þú ert að
vinna fyrir einhvern, þá gerirðu það og beitir
öllum lagakrókum. Sjáðu, það kemur kannski til
mín maður, og biður mig um að verja sig. Ég segi
honum að greina mér frá málsatvikum og þá
hlusta ég og reyni að vera hlutlaus. Svo segi ég
manninum að nú ætli ég að gerast advocatus
diabolis, málsvari andstæðingsins, til að finna
mótrökin. Ég reyni málið á móti, spyr eins og
andstæðingurinn. Daginn áður en réttarhöldin
byrja sannfærist ég, um réttmæti míns málstað-
ar, loka allt annað úti. Öðru vísi er þetta ekki
hægt.“
— Hafa lögmenn sterka réttlœtiskennd,
eðaverður þetta eins og sandkassaleikur?
„MMMM, öðru hvoru er maður með greinileg
réttiætismál, jú, jú. En persónulegar skoðanir
mega ekki koma inn. Undirstaðan í laganáminu
er hinn juridíski þankagangur, góður málflutn-
ingur þarf að vera markviss og rökheldur og
hann gegnir fyrst og fremst skyldum við hags-
muni skjólstæðingsins hverju sinni. Lögmenn
geta sama daginn flutt ræður með algerlega
gagnstæðum rökum í málum, það hefur komið
fyrir mig að vera með þrjú mál í gangi sama dag-
inn, með þrenns konar sjónarmiðum.
Þetta er viss leikur já, en ekki á þann hátt sem
ég held þú eigir við.
Lögfræðin er músíkölsk og ef slegin er feilnóta
í málflutningi getur málið verið tapað.
„Lævi blandað andrúmsloft"
En víst hafa lögmenn réttlætiskennd. Ég telst
nú víst ekki alveg í hópi eldri lögmanna ennþá,
en ekki finnst mér ég tilheyra þeim yngri heldur.
Það eru margir góðir karakterar í hópi þeirra
gömlu, miklir individualar. Og það er oft dálítið
lævi blandið andrúmsloft á fundum vegna þess.
En fólk skilur ekki alltaf starf lögmanna, það
skilur ekki að þeir geta verið vinir þótt þeir
hakki hver annan í spað fyrir rétti. Það hefur
stundum borið á góma að ráðast í byggingu lög-
fræðingahúss, eins og t.d. læknarnir gera,
nokkurs konar Domus juris. En niðurstaðan er
alltaf sú að fólki myndi finnast það skrýtið að
lögmenn geti staðið saman, en svona bygging
myndi samt spara mikil hlaup og vinnu. En það
er þessi tortryggni sjáðu. Hún er ástæðulaus
held ég.
„Refsing verður glæpur"
— Hvað skipta fangelsi miklu máli?
„Það er nú það. Fangelsun er frelsissvipting og
frelsissvipting er stór glæpur. Þannig verður
refsingin mesti glæpurinn! Frelsissvipting er úr-
elt og kemur engum að gagni. Fangelsi er mynd
af hugmyndaleysi, það kemur enginn betri mað-
ur út úr fangelsi. Samt eiga þau að vera betrun-
arhús! Oft þurfa sakborningar hjúkrun, með-
ferð, þetta eru oft sukkópatar, nú eða óharðnað-
ir unglingar, eða konur, ... við tímum ekki að
skilja hópana að, sem þó þyrftu ólíka meðferð
hver. En þetta er ekki málaflokkur, sem þing-
menn skipta sér af, hann dregur ekki til sín at-
kvæði sjáðu. Svo er fólki hent út aftur, kannski
bara ekið niður á Lækjartorg og sagt að plumma
sig! Einu sinni hringdi til mín skjólstæðingur af
Litla-Hrauni, síbrotamaður. Hann sagðist eiga
að fara að losna og bað mig að aðstoða sig eitt-
hvað. Ég talaði við þá, sagði þeim að hleypa hon-
um ekki út nema láta mig vita. Svo er farið með
hann í bæinn, ég fékk ekki að vita neitt, bara að
hann hefði verið settur út úr bílnum niðri í mið-
bæ. Ha, allsiaus maðurinn, veikgeðja síbrota-
maður. Hann var kominn inn aftur eftir tvo daga
og fékk eins og hálfs árs dóm fyrir afbrotið.
Hverjum var það að kenna? Fyrir nú utan það
hvað þetta kostar þjóðina; einn dagur í fangelsi
kostar það sama og dagur á spítala. Vinnuhælið
á Litla-Hrauni, sér er nú hvert vinnuhælið! Nei,
refsivist er hefnd og leiðir ekki til betrunar.
Samt er einn hópur glæpamanna, sem ekkert
annað dugar á og ekkert annað á skilið en
kannski ströngustu refsingu. Það eru eiturlyfja-
salarnir. Blessuð vertu, þessir menn eru að
fremja tilræði við heilsufar allrar þjóðarinnar í
ábatavon.
„Þeir gætu eins
opnað pulsubar"
— Er lögmannastéttin að breytast? Mér finnst
allir lögfrœðingar vera í innheimtu og fátt um
svona individuala eins og þú varst að tala um
áðan.
„Ég held þetta sé rétt. Þessir strákar, þeir líta
á lögfræði sem bisniss, fasteignir og innheimtur.
Sumir staðna í innheimtubatterí — einu sinni
kom til mín maður sem sagðist vera að fara til
útlanda og bað mig um að ávaxta fé fyrir sig á
meðan. Ég stóð nú bara upp, opnaði dyrnar og
bað hann að koma sér út. Hann hefur bara farið
eitthvað annað. Staðreyndin er að það eru mjög
fáar stofur sem reka lögfræði, þeir gætu alveg
eins opnað pulsubar sumir. Innheimtubatterí,
það er það sem stofurnar eru. En það er auðvit-
að með lögfræði eins og blaðamennsku, þetta er
alls konar fólk góða mín!“
— Hvers vegna fórst þú í lögfrœði?
„Upphaflega ætlaði ég nú í læknisfræði eða
hagfræði en pabbi heitinn beindi áhuga mínum
að lögum. Pabbi minn var Oddur Jónsson fram-
kvæmdastjóri Mjólkurfélags Reykjavíkur og
mamma mín heitir Eyvör Þorsteinsdóttir.Ég er
Vesturbæingur — ég.myndi ekki sofna fyrir aust-
an læk, hvað þá setjast þar að! Embættisprófið
tók ég 1968 og 10 dögum seinna hafði ég lokið
málflutningi fjögurra prófmála í Borgardómi og
lögmannsstofuna opnaði ég tæpum mánuði
seinna. Ég sótti reyndar um starf hjá Guðmundi
Ingva Sigurðssyni hæstaréttarlögmanni en
hann sagði að ég væri ekki fulltrúatýpa og hratt
mér þannig út í sjálfstæðan praxis. Svo hann ber
dálitla ábyrgð á mér! Annars er lögfræðin bara
vinna. Jú, kannski er það rétt að ég hafi gaman
af þessu og ég tel mig hafa réttlætistilfinningu.
En að loknu hverju máli þá verður að vera hægt
að hreinsa hugann, afkúpla. Tilfinningatengsl
mega ekki koma inn í þetta. Slíkt myndi ekki
ganga upp. Ekki dugir harka heldur, það er léleg
lögfræði, þegar beita þarf hörku. Einu sinni ætl-
aði ég að vera rosalegt hörkutól. Ég fór á fund
ráðuneytisstjórans, Baldurs Möller í dómsmála-
ráðuneytinu, til að láia vita að mér fyndist af-
greiðsla máls dragast. Þú veist að Baldur var
frægur fyrir skrifstofuna sína, hún var svo
drekkhlaðin skjölum hvert sem litið var. Mér var
boðið sæti í stól gegnt skrifborðinu og sagði
ábúðarmiklum rómi eins og mér einum er lagið
að nú gengi þetta ekki lengur að sitja svona á
málinu. Ráðuneytisstjórinn svaraði mér ljúf-
mannlega og spurði hvort ég vildi ekki standa
upp, því skjölin í málinu væru á stólnum sem ég
sæti í! Eftir þetta leystist málið alveg."
— Hafa einhver mál verið áhugaverðari en
önnur?
„Erfið spurning. Þagnarskylda lögmanna er
svipuð og kaþólskra skriftafeðra. Hvert mál hef-
ur auðvitað sína sérstöðu og blæbrigði, stór mál
skilja eftir sig dramatík en flest hafa verið á sviði
borgaralegs einkaréttar og ráðgjöf. Einu sinni
hafði samband við mig ágætur bóndi og bað
mig að verja son sinn og kunningja hans vegna
málssóknar á hendur þeim eftir slagsmál á balli.
Ég fór austur og ræddi við piltana. Þá kemur upp
úr kafinu að annar þeirra var búinn að vera frá
vinnu í tæpt ár vegna meiðsla, sem hann fékk
við störf hjá Vegagerðinni. Honum hafði alls
ekki komið til hugar að hann ætti bótarétt
vegna vinnuslyss. Hálfu ári síðar voru þeir félag-
ar báðir sýknaðir af kröfum vegna slagsmál-
anna og á sama tíma náði ég fram kröfum um
skaðabætur vegna vinnuslyssins, sem nægðu
pilti til að hefja búskap í sveitinni sinni. Hefði
hann ekki lent í slag á balli hefði hann sem sagt
aldrei fengið bæturnar. Svona tilviljanir krydda
lögmannsstarfið og gera það ánægjulegt.
Eg hef eingöngu starfað sem lögmaður frá því
ég lauk prófi og það rann upp fyrir mér að nú
þýddi víst ekki lengur að hugsa um hvað ég ætla
að verða þegar ég er orðinn stór!“
—■ Ertu þá orðinn stór?
„Það er nú það! Enn hef ég gaman af því sama
og áður, af lögfræði, ferðalögum. Lögmanns-
starfið hefur boðið mér upp á áhugaverðar ferð-
ir. Við Valgerður Bára konan mín ferðumst mik-
ið, hún vann reyndar að ferðamálum áður en
hún byrjaði að starfa á lögmannsstofunni með
mér. Eg tók þátt í stúdentapólitík á háskólaárun-
um, þá fór ég víða, komst m.a. á Alþjóðaþing
stúdenta á Nýja-Sjálandi, og einu sinni var mér
m.a.s. boðið til Bandaríkjanna af Dean Rusk! Sú
ferð var lærdómsríkari en margan grunaði fyrir
fram. Við vorum fjórir íslendingar og áður en