Helgarpósturinn - 09.01.1986, Page 10

HP
HELGARPÓSTURINN
Ritstjórar:
Ingólfur Margeirsson og
Halldór Halldórsson
Blaðamenn: Friðrik Þór
Guðmundsson, Jóhanna
Sveinsdóttir, Jónína Leósdóttir
og Sigmundur Ernir Rúnarsson
Útlit: Jón Óskar Hafsteinsson
Ljósmyndir: Jim Smart
Handrit og prófarkir:
Magnea J. Matthíasdóttir
Útgefandi: Goðgá h/f
Frámkvæmdastjóri:
Hákon Hákonarson
Auglýsingar:
Steinþór Ólafsson
Dreifing:
Garðar Jensson
(heimasími: 74471)
Afgreiðsla:
Berglind Björk Jónasdóttir
Ritstjórn og auglýsingar eru
að Ármúla 36, Reykjavik, sími
8-15-11. Afgreiðsla og skrifstofa
eru að Ármúla 36.
Sfmi 8-15-11
Setning og umbrot:
Leturval s/f
Prentun: Blaðaprent h/f
Glappaskot
Sverris
Sverrir Hermannsson
menntamálaráðherra hefur vik-
ið Sigurjóni Valdimarssyni,
framkvæmdastjóra Lánasjóðs
íslenskra námsmanna úr starfi.
Einu rök ráðherra fyrir þessum
aðgerðum eru þau að fram-
kvæmdastjóri sjóðsins hafi
sýnt vanrækslu í starfi. Van-
rækslan að mati Sverris er sú
að Sigurjóni tókst ekki að spá
nákvæmlega fyrir um fjárþörf
sjóðsins í árslok. Sé þessi
mælistika notuð á vanrækslu í
starfi embættismanna, yrði fá-
mennt í liði yfirmanna opin-
berra stofnana.
öll rök virðast hníga að því
að þarna hafi Sverri orðið alvar-
lega á í messunni. Samkvæmt
núgildandi lögum um Lána-
sjóðinn frá 1982 hefur mennta-
málaráðherra mikið vald til að
móta lánastefnu sjóðsins
hverju sinni og getur stjórnað
setningu lagareglna fyrir sjóðs-
stjórn varðandi úthlutun ráð-
stöfunarfjár sjóðsins. Þarafleið-
andi þarf ekki lagabreytingu til
ef lánastefnunni skal breytt að
mati ríkisstjórnar.
i tæp 12 ár hefur Sigurjón
Valdimarsson stjórnað LÍN án
aðfinnslna af hálfu fimm
menntamálaráðherra úr mörg-
um stjórnmálaflokkum. Rök
Sverris eru þar að auki út í hött
og standa hvergi undir brott-
vikningu Sigurjóns.
Deila má um tilhögun Lána-
sjóðsins og þótt málefni sjóðs-
ins hafi verið í þróun undanfarin
35 ár eru þau hvergi fullmótuð
ennþá og starfsreglum og fjár-
magni ýmsar skorður settar
sem bitna á námsmönnum.
Vaxtastefna sjóðsins er t.d.
þung byrði fyrir námsmenn og
sein afgreiðsla lána hefur lengi
verið leiðinlegur fylgifiskur
sjóðsins. Hins vegar hafa innri
mál sjóðsins verið í jákvæðri
þróun og m.a. er nú í gangi út-
tekt menntamálaráðuneytis og
fjárlaga- og hagsýslustofnunar
eins og fram kemur í Yfir-
heyrslu Helgarpóstsins yfir Sig-
urjóni Valdimarssyni sem birtist
í þessu tölublaði. Hins vegar
virðist Sverri Hermannssyni
ekki Ijóst að þessi úttekt er í
gangi og notar m.a. þá ástæðu
í uppsagnarbréfi sínu til Sigur-
jóns að slíka úttekt þurfi að
gera! Þekkingarleysi, skilnings-
leysi og pólitískur ofstopi ein-
kenna ákvörðun Sverris um
brottvikningu Sigurjónsog hún
er einsdæmi um valdníðslu ráð-
herra síðari tíma. Starfsmenn
LlN hafa farið fram á að forsæt-
isráðherra láti kanna embættis-
færslu menntamálaráðherra
varðandi umrædda brottvikn-
ingu. Helgarpósturinn tekur
undir þá beiðni.
BRÍF TIL RITSTJÓRNAR
Gæöi
steinsteypu
Athugasemdir vegna viðtals vid
Gunnar Inga Gunnarsson í
Helgarpóstinum 2. jan. sl.
Inngangur
í Helgarpóstinum frá 2. jan. sl. er
viðtal við Gunnar Inga Gunnarsson
þar sem hann rekur raunir sínar
sem húsbyggjandi. I viðtalinu er
vegið mjög freklega að Rannsókn-
arstofnun byggingariðnaðarins. Þar
sem mjög er hallað réttu máli tel ég
mig knúinn til að leiðrétta helstu
rangfærslurnar og upplýsa þetta
mál frekar þannig að lesendur
blaðsins fái ekki alrangar hugmynd-
ir um þetta einstaka mál, störf RB og
gæði steinsteypu almennt. Jafn-
framt tel ég að viðtalið sé Gunnari til
stórrar minnkunar og vart sæmandi
manni sem gegnir ábyrgðarstöðu í
þjóðfélaginu.
MÁL GUNNARS INGA
Þannig vill til að engar rannsóknir
hafa verið gerðar fyrir Gunnar lnga
sjálfan, enda hefur hann aldrei ósk-
að eftir slíku við starfsmenn steypu-
deildar RB. Hins vegar hefur
tengdafaðir hans, sem er starfsmað-
ur RB óskað eftir þeim rannsókn-
um, sem gerðar hafa verið og hon-
um var send umrædd skýrsla.
Við fyrstu skoðun á plötunni var
ljóst, að orsakir skemmda voru þær,
að steypan hefur frosið áður en hún
var orðin frostþolin þ.e.a.s. áður en
hún hafði öðlast nægan styrk til að
þola að frjósa án þess að skemmast
(oft miðað við 60 kg/sm2). Þetta hef-
ur ekkert með loftblendi steypunn-
ar að gera og þarf engar vísindaleg-
ar rannsóknir til að leiða í ljós ef
menn eru vanir að meta skemmdir
í steypu. Borkjarnar, sem teknir
voru úr plötunni, sýndu aftur á móti
að sú steypa í plötunni, sem ekki
hafði skemmst úr frosti uppfyllti
steypuflokk S-200 varðandi styrk-
leika.
Með þessum einföldu rannsókn-
um lágu fyrir nánast strax hverjar
væru orsakir skemmdanna og að
steypa við afgreiðslu stæðist gæða-
flokk S-200. Tengdafaðir Gunnars
bað síðan um ýmsar rannsóknir á
kjörnunum, sem hann tók sjálfur, og
voru þær framkvæmdar eftir því
sem þessar óskir bárust. Þessar
rannsóknir voru hins vegar ekki
þess eðlis að þær skýrðu orsakir
skemmdanna frekar en töfðu aftur á
móti afgreiðslu skýrslunnar, sem
gerð var í ágúst sl. Aldrei var óskað
mats á burðarþoli plötunnar.
Varðandi hitastig eftir að steypt
var er ljóst skv. upplýsingum veður-
stofu að frost var strax á þriðja degi
eftir steypu og hélst í nokkra daga
(frost við jörðu 13.—15. jan.). Að
frumkvæði tengdaföður Gunnars
var breitt yfir plötuna með bygg-
LAUSN Á
SKÁKÞRAUT
39. Þótt þröngt sé um svarta kóng-
inn dugar ekki að ráðast beint fram-
an að honum (1. Hxe8 Rb4 2. Ha8+
Ra6). En svartur á fárra leikja völ,
hann getur engan mann hreyft
nema riddarann án þess að verða
mát í næsta leik. Hins vegar blasir
ekkert mát við eftir riddaraleiki.
Þessu þarf að breyta:
1. Bcl R- 2. Rb2 mát.
1. — Hxa2 2. Rc3 mát
1. — Bxg6 2. Ha8 mát,
o.s.frv.
40. Hér eru leppanir nýttar á
:skemmtilegan hátt. Lykilleikurinn
1. Rf5 undirbýr He5 mát, ef Be7
hreyfir sig. Einna fallegast er mátið
1. — gf5 2. Hd2 mát (drottningin er
leppur!). Eða 1. - Bb7 (d7 eda xe8)
2. Bxg2 mát.
ingaplasti „eftir" að kólna tók og
kynt undir af og til. Yfirbreiðslan
náði þó ekki út á brúnir plötunnar
enda sést greinilega á myndunum,
sem birtar voru, að þær hafa
skemmst mest.
Gunnari til fróðleiks, af því að
hann, eins og segir í viðtalinu: hefur
ekki hundsvit á steypu en er frekar
þrjóskur að eðlisfari, skal eftirfar-
andi upplýst:
— Hörðnunarhraði steypu fer eft-
ir hitastigi hennar. Ef hitastig er lágt
(0—5°C) harðnar steypan það hægt,
að ekki er öruggt að steypa sé orðin
frostþolin þótt hún sé orðin viku
gömui.
— Ef steypa frýs áður en hún er
orðin frostþolin, þ.e.a.s. búin að ná
sívalningsstyrkleika 60 kg/sm2, get-
ur hún gjöreyðilagst og skemmist
því meira því nær sem hún er að
verða frostþolin án þess að vera
það. Þetta gerist með eftirfarandi
hætti: Við hörðnun gengur vatnið í
efnasamband við sementið í sem-
entsefjunni. Rúmmál sementsefj-
unnar er minna en rúmmál sements
og vatns. Þess vegna myndast bólur
í efjunni. Ef steypan frýs myndast ís
í bólunum og sökum þenslu vatns-
ins, sem því er samfara, myndast
vatnsþrýstingur í þeim, sem getur
sprengt veggina á milli þeirra. Þann-
ig getur sementsefjan eyðilagst og
valdið því að steypan verður ónýt.
— Loftblendi í steinsteypu er fyrst
og fremst til þess að tryggja veðr-
unarþol fullharðnaðrar steypu, sem
verður fyrir síendurteknum frost-
þíðuáhrifum og vatnsálagi og teng-
ist þessu máli nánast ekki þar sem
það hefur engin áhrif á umræddar
skemmdir.
— Það er á ábyrgð múrarameist-
ara eða eiganda viðkomandi húss
að steypa frjósi ekki áður en hún er
orðin frostþolin.
Dylgjur af ýmsu tagi, sem fram
koma í greininni hirði ég ekki um að
svara að öðru leyti en því að:
— Starfsmenn RB hafa aldrei, mér
vitanlega, verið ásakaðir um hlut-
drægni í störfum sínum og hafa þeir
þó fengist við ýmis viðkvæm mál
þar sem miklir hagsmunir hafa ver-
ið í húfi.
— Viðkomandi tæknifræðingur,
sem annast rannsóknir á steypu-
skemmdum, er nær daglega að
skoða og meta skemmdir í húsum
og því er oft erfitt að ná sambandi
við hann. Alltaf er þó hægt að biðja
fyrir skilaboð til hans um að hafa
samband.
GÆÐI STEINSTEYPU
ALMENNT
Hér er um að ræða mikið og flók-
ið mál, sem þarfnast sérstakrar um-
fjöllunar, sem ekki er pláss fyrir í
þessari grein. Þó er ljóst, að gæði
steypu, almennt, hafa aukist undan-
farin ár og aðhald að steypufram-
leiðendum sömuleiðis. Ekki er þó
rétt að einblína á steypuframleið-
endur því að gæðin eru ekki tryggð
fyrr en steypan er fullhörðnuð í við-
komandi mannvirki. Auðvelt er að
gjöreyðileggja góða steypu með lé-
legri niðurlögn eða ófullnægjandi
aðhlynningu á hörðnunartíma eins
og dæmin sanna. Annar þáttur sem
ræður endingu steypu er kröfur
verkfræðinga til steypu í viðkom-
andi mannvirki. Ljóst er að bæði
hérlendis og erlendis hafa verk-
fræðingar gjarnan fyrirskipað
steypuflokk, sem tryggir nægilegt
burðarþol en vanmetið þá þætti
sem ráða endingu byggingarhluta
sem verða fyrir miklum veðrunar-
áhrifum.
Það eftirlitskerfi, sem reynst hefur
best í nágrannalöndum okkar er
það, að steypuframleiðendur hafi
reglulegt eftirlit með eigin fram-
leiðslu sjálfir og geti lagt fram mæl-
ingar þar að lútandi hvenær sem
þess er óskað. Opinberir aðilar hafi
síðan eftirlit með því að þetta innra
eftirlit framleiðenda sé í lagi. Unnið
er að því að koma á slíku fyrirkomu-
lagi hér. Ef húsbyggjandi vill ganga
úr skugga um, að hann fái þá vöru,
sem hann hefur pantað frá steypu-
stöð getur hann fengið mann frá RB
til þess að taka sýni úr steypunni á
byggingarstað og mæla sigmál, loft-
innihald og brotþol steypunnar.
Einn rannsóknarmaður við RB er í
fullu starfi við slíka þjónustu.
A seinni árum hefur verið leitast
við að auka almenna þekkingu á
steinsteypu á íslandi. Hefur það ver-
ið gert með námskeiðahaldi og út-
gáfustarfsemi. Þannig hefur RB gef-
ið út RB-tækniblöð um:
— vetrarsteypu (útg.’78)
— steypuskemmdir (— ’78)
— alkali efnahvörf (— ’79)
— íblöndunarefni í steypu (— ’80)
— sérvirk þjálniefni í steypu(— ’80)
— niðurl. og aðhl. steinst. (— ’82)
— blöndunarhlutf. í steinst. (— '83)
Væntanlegt er blað um viðgerðir
á steinsteypu.
Með þessum hætti er vonast til
þess, að vitund allra þeirra aðila,
sem starfa við steinsteypu fyrir
þeim þáttum, sem ráða gæðum
hennar aukist. Ef sú verður raunin
er vel því að vissulega eru miklar
fjárhæðir í húfi bæði fyrir einstakl-
inga og þjóðarbúið í heild.
Virðingarfyllst
Hákon Olafsson
forstjóri Rannsóknarstofnunar
byggingariðnaðarins
„Húsid þitt
hrynur ekki á
morgun ef. ..“
í 1. tölublaði Helgarpóstsins, dag-
settu 2. janúar 1986, birtist grein
sem ber yfirskriftina ,,Hrynur húsið
mitt á morgurí'. Margt kemur fram í
greininni, sem er satt og löngu tíma-
bært að vekja athygli á, en mikilvæg
atriði þarf að leiðrétta þar sem þau
geta alls ekki átt við Steypuverk-
smiðjuna Ós hf.
1. Opinbert eftirlit með steypufram-
leiðslu hjá Osi ht:
í greininni segir að eftirlit með
steypuframleiðslu geti vart verið
minna og að aðhald steypustöðv-
anna sé að langmestum hluta í
þeirra eigin höndum. Jafnframt
þessu er viðtal við Hákon Ólafsson
forstjóra Rannsóknarstofnunar
byggingariðnaðarins (RB), en hann
staðfestir það sem forráðamenn Óss
hf. hafa lengi vitað, að allt opinbert
eftirlit með steypuframleiðslu hér á
landi er óviðunandi og ekki bjóð-
andi kaupendum á steinsteypu.
Þann 30. apríl síðastliðinn var
undirritaður samningur milli Rann-
sóknarstofnunar byggingariðnaðar-
ins og Óss hf. Samningurinn kveður
á um að RB sjái um óháð eftirlit með
steypu- og steypuvöruframleiðslu
verksmiðjunnar. Forráðamönnum
Óss hf. fannst nauðsynlegt að verk-
smiðjan væri undir stöðugu eftirliti
óháðrar opinberrar stofnunar sem
hefði á að skipa vel hæfum starfs-
mönnum er búa yfir víðtækri þekk-
ingu og reynslu á sviði steinsteypu.
Það kom því mjög á óvart að Hákon
Ólafsson forstjóri RB, en hann hafði
undirritað samninginn fyrir hönd
stofnunarinnar, skyldi ekki minnast
á hann við blaðamann Helgarpósts-
ins, einkum og sér í lagi vegna þess
að Steypustöðin Ós hf. er eina
steypustöðin hér á landi sem gert
hefur slíkan samning við Rannsókn-
arstofnun byggingariðnaðarins.
2. ínnra eftirlit með steypufram-
leiðslu hjá Ósi hf.:
Til að tryggja að innra eftirlit með
allri framleiðslu hjá Ósi hf. yrði sem
öruggast, var ákveðið að ráða til
þess verkfræðistofu. Verkfræðistofa
Stanleys Pálssonar hf. var ráðin til
verksins, en sú verkfræðistofa nýtur
mikillar viðurkenningar. Gerður var
skriflegur samningur við verkfræði-
stofuna og segir í samningnum að
gæðaeftirlit verkfræðistofunnar
komi ekki í staðinn fyrir það óháða
éftirlit sem Rannsóknarstofnun
byggingariðnaðarins hefur með
allri framleiðslunni. Því eftirliti skuli
haldið áfram til þess að veita verk-
fræðistofunni og steypuverksmiðj-
unni nægjanlegt aðhald. Af þessu
tilefni skal þess getið að verkfræði-
stofan hefur keypt sér starfsábyrgð-
artryggingu og getur steypustöðin
gengið að þeirri tryggingu ef
steypuhönnun eða steypueftirlit
mistekst hjá verkfræðistofunni og
framselt til þriðja aðila ef um slíkt er
að ræða.
Fullyrt er hér, að það innra eftirlit
sem verksmiðjan hefur, samfara
óháðu eftirliti Rannsóknarstofu
byggingariðnaðarins, sé það lang
besta sem fyrirfinnst hér á landi og
gæði framleiðslunnar séu fyllilega
tryggð enda hefur verksmiðjan
aldrei átt í málaferlum út af fram-
leiðslu sinni.
3. Þjónsta Óss hf. við steypukaup-
endur:
Þegar Ós hf. hóf starfsemi sína í
októbermánuði 1984 voru sett eftir-
farandi meginmarkmið varðandi
steypuframleiðslu fyrirtækisins.
A. Að fullt samstarf yrði haft við
Rannsóknarstofnun byggingariðn-
aðarins um val á steypuefnum eins
og að framan greinir.
B. Að eingöngu yrðu notuð land-
efni í steinsteypuna, en alls ekki
sjávarefni, vegna slæmrar reynslu
annarra steypuframleiðenda af sjáv-
arefnum (alkalívirkni).
C. Að niðurstöður rannsókna sem
gerðar yrðu verði öllum opnar.
D. Að með hverjum farmi af stein-
steypu fylgi tölvuprentaður vigtar-
seðill þar sem fram kemur nákvæm
sundurliðun á efnasamsetningu sér-
hvers steypufarms.
Forráðamenn Óss hf. harma þá
reynslu sem Gunnar Ingi Gunnars-
son hefur orðið fyrir í samskiptum
sínum við Steypustöðina hf., en Ós
hf. telur að með öflugu innra sem
óháðu eftirliti sé hægt að koma í veg
fyrir mistök af þessu tagi.
Með áramótakveðju
Einar Þór Vilhjálmsson,
framkvœmdastjóri.
Viöar en ekki
Egill
Kaeri ritstjóri.
í spjalli við mig í síðasta Helgar-
pósti um störf mín sem dagskrár-
stjóra Sjónvarps og áramótaútsend-
ingu okkar, gætir einnar missagnar.
Get ég trúlega við sjálfan mig sak-
ast, því mér yfirsást, að láta blaða-
manninn lesa fyrir mig viðtalið eftir
að hann hafði skrifað það. Missögn-
in byggir á því, að sagt er að Egill
Eðvarðsson hafi stjórnað áramóta-
útsendingu okkar. Það er hins vegar
ekki rétt, sá sem bar ábyrgð á heild-
arútsendingu kvöldsins og ballinu
sjálfu, var Viðar Víkingsson, leik-
stjóri, sem er jafnframt leiklistar-
ráðunautur sjónvarpsins. Hann stóð
í eldlínu þetta kvöld ásamt sínu
ágæta samstarfsfólki og stóð sig að
mínu viti frábærlega, þar sem um
geysilega erfiða útsendingu var að
ræða. Egiil var hins vegar upptöku-
stjóri Áramótaskaupsins, sem
Sigurður Sigurjónsson leikstýrði.
Þætti mér vænt um ef þetta kæmi
fram í blaði þínu.
Kær kveðja,
Hrafn Gunnlaugsson
dagskrárstjóri
Norrænaogflótta-
mannabúdirnar
í Helgarpóstinum dags. 5. desem-
ber bls. 11 er sagt frá ferjunni Nor-
rænu. Eitthvað fór þessi frétt fyrir
brjóstið á mér og þar sem ég geng
framhjá þessari ferju dag hvern
verður mér oft litið í átt til hennar
og spurningar þessa dagana hljóma
yfirleitt á þá leið, hvernig hreinlætis-
ástandi íslensku þjóðarinnar vegn-
ar.
Nú áður en ég held áfram óskiljan-
legri þulunni er best að vitna í um-
rædda frétt: „Margir hafa velt fyrir
10 HELGARPÓSTURINN