Helgarpósturinn - 30.07.1987, Blaðsíða 9

Standa lúxushótelin tóm?
TÝRI?
tölum við menn í ferðaþjónustu
kom fram að of mikillar bjartsýni
hefði gætt meðal manna. Pantanir á
hótelum eins og Sögu hefðu brugð-
ist vegna þess að ekki hefði tekist að
selja ferðir hingað t.d. frá megin-
landi Evrópu. Ferðamenn gerðu
einfaldlega ekki mikinn mun á ferð-
um til Norður-Noregs eða íslands.
Undanfarin ár hefur verið aukn-
ing ferðamanna til landsins á hverju
ári. Erfitt er að spá um hvort sú
aukning heldur áfram eða hvort
eitthvað kunni að draga úr henni.
Þessi viðskipti eru viðkvæm og
margir orsakavaldar geta haft áhrif á
hvernig þau ganga, eins og olíuverð,
veðrátta, gengi t.d. dollara, svo eitt-
hvað sé nefnt.
Hvernig þróunin verður á næstu
árum er erfitt að sjá fyrir. Hvort og
hvenær verður nógur markaður
fyrir þessar nýju og dýru hótelbygg-
ingar getur tíminn einn leitt í ljós.
Menn voru þó sammála því að ís-
lendingar þyrftu að gera átak á sviði
ferðaþjónustunnar og haga ekki
uppbyggingu hennar eftir því sem
við höldum að gerist, heldur gera
nauðsynlegar markaðsrannsóknir
til að fá viðhlítandi upplýsingar. En
eins og í öllum fjárfestingarævintýr-
um íslendinga hefur brjóstvitið eitt
ráðið.
FRÉTTASKÝRING
eftir Helga
Má Arthursson
Vaxtahækkun þýðir gjaldþrot
UMSÓKNIR ad nálgast níu þúsund VERÐUR Húsnœöisstofnun lögd nidur? AÐGERÐIR skila
sér ekki fyrr en eftir langan tíma
I byrjun mánaöarins voru láns-
umsóknir hjá Húsnœbisstofnun
rtkisins átta þásund og fjögur
hundrub. Nœrri fimm hundrud
umsóknir bárust í júní og er búist
vib að umsóknir losi níu þúsund
þegar haldib verbur upp á árs af-
mœli nýja húsnœbislánakerfisins.
Sé tekib tillit til affalla þarf tólf
þúsund milljónir— 12 milljarba —
til ab afgreiba allar umsóknirnar.
Ellefu mánaba gamalt húsnœbis-
kerfi er því hrunib. Nú spyrja
menn hvernig hægt er ab breyta
því — og líta spurnaraugum til
nýja félagsmálarábherrans, Jó-
hönnu Sigurbardóttur, sem fyrr í
vetur gekk hart fram í gagnrýni á
forvera sinn, Alexander Stefáns-
son, sem neitabi ab viburkenna
skipbrot lánakerfisins.
Hin mikla ásókn í lán frá Hús-
næðisstofnun ríkisins er langt um-
fram það sem ráð var fyrir gert í
forsendum lánakerfisins. í stuttu
máli var gert ráð fyrir um 3.500
umsóknum í meðalári, en eins og
áður sagði, verða umsóknirnar
rúmlega 9.000 eftir fyrsta árið.
Tölurnar tala sínu máli. Aðilar
vinnumarkaðarins, Alþingi, sér-
fræðingar félagsmálaráðuneytis
og þeir aðrir sem undirbjuggu
lagasmíðina vanmátu þörfina
gróflega, eða gerðu ráð fyrir því
að kerfið myndi ekki standast. Lík-
legra er að viðkomandi hafi kast-
að til verksins höndunum.
DREGUR HÆGT ÚR
EFTIRSPURN
I félagsmálaráðuneyti og Hús-
næðisstofnun ríkisins hafa menn
vonast til þess að draga tæki úr eft-
irspurn eftir lánum og að hún
nálgaðist það sem ráð er fyrir gert
í forsendum kerfisins, eða um 320
umsóknir á mánuði. Benda síð-
ustu tölur til þess að hægt dragi úr
eftirspurn.
Þegar nýja lánakerfinu var
hleypt af stokkunum sóttu jafn
margir um lán til kaupa á fyrstu
íbúð og þeir voru sem sóttu um lán
til endurkaupa. í vetur hækkaði
hlutfall þeirra sem sóttu um til
endurkaupa og það má gera ráð
fyrir að það hækki enn og gæti
orðið rúmlega 60% næstu mán-
uði. Sé fasteignamarkaðurinn,
eins og hann hefur verið undan-
farin ár, hafður til samanburðar er
greinilegt að það er einkum þörf
þeirra sem eru að kaupa í fyrsta
sinn, sem hefur verið gróflega
vanmetin. Reynsla undanfarinna
ára segir til um að um 33% kaup-
enda á markaði hafi verið að
kaupa sína fyrstu íbúð.
Sé gengið út frá þessum síðustu
tölum má gera ráð fyrir að um-
sóknir um lán til Húsnæðisstofn-
unar ríkisins verði nálægt sex þús-
undum á næstu árum. Er þá gert
ráð fyrir óbreyttum lánsreglum.
Þetta þýðir að biðtími eftir láni
yrði eitthvað á fjórða ár nú, ef
samningar tækjust um skulda-
bréfakaup lífeyrissjóðanna. Að því
gefnu, og óbreyttu fyrirkomulagi,
geta þeir sem sækja um í dag
vænst þess að fá seinni hluta láns
á útmánuðum 1991. En vitaskuld
verður það ekki svo. Kerfið er
hrunið. Því verður að breyta.
I byrjun mars gerðu sérfræðing-
ar Húsnæðisstofnunar ríkisins sér
grein fyrir að í óefni stefndi, en
þrátt fyrir það tók félagsmálaráð-
herra þá ákvörðun, að halda
áfram útgáfu lánsloforða — fram
yfir alþingiskosningar — í stað
þess að stöðva útgáfu þeirra og
Fyrrverandi félagsmálaráðherra:
Húsnæðismálin urðu honum að
falli...
gera breytingar á húsnæðislána-
kerfinu.
AÐGERÐIR í
BURÐARLIÐNUM
Áreiðanlegar heimildir HP
herma, að á næstu vikum muni
félagsmálaráðherra, Jóhanna Sig-
urðardóttir, leggja fram tillögur í
þessu máli. Samkvæmt sömu
heimildum er ráðgert að kynna
stöðuna í húsnæðiskerfinu þegar í
næstu viku. Er líklegt að ráðherra
muni almennt ieggja áherslu á að
draga úr bjartsýni manna og
freista þess að minnka eftirspurn
eftir lánum. En til hvaða aðgerða
er líklegt að félagsmálaráðherra
grípi? Þegar nýja lánakerfið var
upp tekið var jafnframt lögð niður
svokölluð G-lánanefnd, sem hafði
m.a. það hlutverk að stýra því
lánsfé sem var til ráðstöfunar til
þeirra sem höfðu þörf fyrir lán,
m.ö.o. þeir sem ekki voru taldir
þurfa lánsfé, t.d. til endurkaupa,
fengu einfaldlega ekki lán. Með
því að verkalýðshreyfing og at-
vinnurekendur ákváðu að binda
lánsrétt við iðgjaldagreiðslur í líf-
eyrissjóði varð útilokað að beita
slíkri stýringu. Hefur þetta m.a.
leitt til þess að þeir sem hafa verið
að minnka við sig húsnæði, t.d. úr
10 milljóna króna skuldlausri eign
í 4 milljóna íbúð, hafa átt fullan
lánsrétt.
Hugsanlegt er að félagsmála-
ráðherra muni reyna að knýja í
gegn einhvers konar stýringu á
því lánsfé sem Húsnæðisstofnun
hefur til ráðstöfunar. Ein leiðin
gæti verið sú að hækka vexti á lán-
unum og gera þau þannig „óað-
laðandi" fyrir þá sem ekki þurfa
lána við, en hafa sótt í lánsfé á nið-
urgreiddum vöxtum, eins og nú er.
Ólíklegt er talið að Jóhanna Sig-
urðardóttir muni sættast á þessa
leið vegna gífurlegrar þyngingar á
greiðslubyrði lántakenda. Jnnan
ríkisstjórnar og þingflokks Al-
þýðuflokksins eru sterkir tals-
menn þess að láta vextina
ákvarða eftirspurnina eftir þess-
um lánum og má búast við átök-
Félagsmálaráðherra: Húsnæðis-
málin verða erfiðasti máiafiokkur-
inn...
um á þeim vettvangi, ef valin
verður sú leið. Ekki er ólíklegt að
menn reyni að skoða skattaafslátt
verði vaxtahækkunin valin.
Önnur leið til að takmarka eftir-
spurn er að svipta þá menn láns-
rétti, sem taldir eru búa í „full-
nægjandi húsnæði", sbr. hlutverk
G-lánanefndarinnar gömlu. Með
því móti er e.t.v. unnt að fækka
lánveitingum til endurkaupa um
rösklega þriðjung, en það myndi
minnka eftirspurn um 1500 millj-
ónir á ári miðað við 6000 umsókn-
ir árlega. Þessi upphæð er hverf-
andi í samanburði við fjárskortinn
sem orðinn er til vegna vanáætl-
ana við gerð lánakerfisins.
Þriðja leiðin er að skilyrða láns-
loforð frá Húsnæðisstofnun ríkis-
ins við lægra útborgunarhlutfall
fasteigna, t.d. við 50% og létta á
kerfinu með því að þvinga seljend-
ur til að lána kaupendum stærri
hluta söluverðsins til lengri tíma
en nú tíðkast. Með því að keyra út-
borgunarhlutfallið niður um 30%
má gera ráð fyrir því að hægt sé að
minnka álagið á Húsnæðisstofnun
um 1200—1500 milljónir á ári.
Fjórði kosturinn gæti verið sá að
leggja Húsnæðisstofnun niður, og
láta bankakerfinu eftir að sjá um
fjármögnun húsnæðiskerfis og
ávöxtun lífeyrissjóðanna. Ríkið
hefði þá það hlutverk að greiða
niður vexti til lántakenda.
VAXTAHÆKKUN —
GJALDÞROT
Vaxtahækkun, styttri lánstími,
og stýring fjár til lántakenda eru
allt aðgerðir sem kalla má lang-
tímaaðgerðir. Vaxtahækkun fer
ekki að skila sér fyrr en eftir tvö til
þrjú ár — sem tekjulind, enda þótt
hún drægi úr ásókn í ián. Það
sama má í raun segja um styttan
lánstíma og stýringu fjár. Það
verður ekki horft framhjá því að
umsóknir eru farnar að nálgast
níu þúsund og vafasamt að áhrifa
aðgerða nú muni gæta fyrr en bú-
ið er að hreinsa til í kerfinu. Sam-
ræmdar aðgerðir gætu rétt hall-
ann á því við eftir tvö til þrjú ár. Og
það er e.t.v. þetta sem menn þurfa
að átta sig á, einfaldar aðgerðir
eins og vaxtahækkun skila sér
ekki fyrr en eftir langan tíma.
Alvarlegast við vaxtahækkun á
húsnæðislánum eru aftur á móti
áhrifin sem slík hækkun hefði á
kaupgetu og lífskjör þeirra sem
taka þessi lán. Ef miðað er við
staðalíbúð og fjögurra prósenta
vaxtahækkun á húsnæðislánum
þá má gera ráð fyrir að slík hækk-
un kosti lántakanda á bilinu
70—100 þúsund kr. á ári miðað við
vextina sem lánin bera nú. Og til
að standa undir þeim miklu álög-
um má reikna með að meðal fjöl-
skylda þurfi að auka tekjur sínar á
ári um 250—300 þúsund. Það
verður ekki gert nema með að
hækka laun stórlega, og vafasamt
að atvinnurekendur telji sig í stakk
búna til að mæta kröfum af þeirri
stærðargráðu. Vextir, eða vaxta-
hækkun á húsnæðislánum, eru
m.ö.o. farnir að skipta svo miklu
máli í sambandi við kaupgetu lán-
takenda, að almennar, takmark-
aðar launahækkanir, skipta orðið
sára litlu máli í samanburði við
vaxtahækkunina.
Ráðist ríkisstjórn, með félags-
málaráðherra í broddi fylkingar, í
vaxtahækkun á húsnæðislánum
með þeim afleiðingum að fólkið
verður látið borga brúsann er lík-
legt að húsnæðismál muni þróast
hér með svipuðum hætti og aust-
an hafs og vestan, þ.e. að fjöldi lán-
takenda verði gjaldþrota. Dæmin
þekkja menn frá Bandaríkjunum
og meginlandi Evrópu. Raunvext-
ir voru á árunum 1970—1980 um
2,5% í Bandaríkjunum. Opinberar
tölur þaðan gefa til kynna að á
þessum tíma hafi um 65,5%
Bandaríkjamanna átt íbúðarhús-
næði. Eftir valdatöku Reagans og
niðurfærslu verðbólgu hækkuðu
raunvextir í um 5% í Bandaríkjun-
um og afleiðingin varð sú að um
ein milljón íbúðareigenda fór á
hausinn. Hlutfall þeirra sem áttu
íbúðir hefur síðan í kjölfar hárra
vaxta hrapað niður í 64%. Sömu
sögu er reyndar að segja frá
Evrópu. Þar sem vextir á húsnæð-
islánum hafa verið hækkaðir án
róttækra hliðaraðgerða, hafa
menn farið á hausinn. Hér gætu
menn verið að sigla inn í svipað
ástand og þá er spurning hvað eft-
ir stendur af sjálfseignarstefnunni
sem svo mjög hefur verið haldið á
lofti.
Jóhanna Sigurðardóttir, félags-
málaráðherra, stendur frammi
fyrir miklum vanda þar sem eru
húsnæðismál. Engin einföld leið
er til að greiða úr þeirri flækju sem
upp er komin í þessum málaflokki.
Og á næstu vikum er fyrirsjáan-
legt að til mikilla átaka hlýtur að
koma innan ríkisstjórnar um ein-
mitt þennan málaflokk. Lausnin
gæti verið fólgin í því að annað
hvort leggja Húsnæðisstofnun
ríkisins niður, eða byggja nokkur
þúsund kaupleiguíbúðir.
HELGARPÓSTURINN 9