Helgarpósturinn - 22.12.1987, Blaðsíða 20

BÓKMENNTIR
Kartöflukankvísi
Steinunn Sigurdardóttir
Kartöfluprinsessan
Iöunn 1987
„Kankvís stíll Steinunnar Sigurð-
ardóttur, málgáfa og myndsýn, nýt-
ur sín hvergi betur en í ljóðum henn-
ar.“ Þannig hefst sölurollan á bak-
hlið bókarinnar og ég stoppa ósjálf-
rátt við. Kankvís, skemmtilega
margrætt orð, samt er merkingin
eitthvað svo víðs fjarri. Orðið ilmar
af undirborðskímni og virðist nokk-
uð fjörlegt á litinn. Þó gæti það
merkt eitthvað allt annað. Kankvís.
Seyðandi? Myndsýn stendur hins
vegar opinbert að merkingu og er
lýsandi fyrir Ijóð Steinunnar. Þau
spretta sprelllifandi þrívíð upp af
síðunum og kjassa mann til að
hugsa. Og merkja.
Eg er margradda um merkingu
orðanna vegna þess hve orð Stein-
unnar eru þung af merkingu um leið
og þau falla saman í heildarhljóm.
Henni tekst að skapa stemmningu
og heim hugsana með undrafáum
orðum, rétt eins og góður málari
krussar pappann hnitmiðað fáum
dráttum svo úr verða heimur og
hugsun. Um leið gerir hún kröfu til
lesandans að hann lesi vandlega
hægt, kreisti safa úr hverju orði og
mettist aftur og enn. Til þessa nýtir
hún formið. Ljóðin eru uppfull af
auðum línum. Bil milli orðaklasa
eru jafnáberandi og klasarnir sjálfir.
Og trikkið virkar.
I ljóðunum vella ást og efi. Er ástin
bara blossi og búið? Óendurgoldinn
kærleikur sem kastað er á glæ eða
tilbúningur frá grunni? Svör eru að
sjálfsögðu engin, dagleið skógarins
ókunn og ást gengur forgengileik-
anum á hönd. Vonin felst kannski í
þránni, þránni eftir ást og eilífleika,
hringrás lífs. Þetta er sérlega áber-
andi í kaflanum Tvö þúsund stein-
um. þar sem hún gengur lengst
hverfur hún alveg inn í miðjutón al-
heimsnaflans, lesandinn tapar átt-
um og víðari skírskotun vantar.
Talandi um hringrás lífs verður
stutt í náttúruhringinn, öflin og árs-
tíðirnar. Ljóðin eru náttúrunni
merkt og einmitt í því verða þau
rammíslensk. Oft eins konar nátt-
úruaflaljóð. Skammdegið, rigningar,
snjófjúk og stormar. Og annað er
áberandi; óbilandi líf skín ætíð í
gegn. Vorið bræðir veturinn og á
miðju sumri í dal verður stafalognið
meira en dularfullt, allt tekur vid sér
og starir alveg bit. Stundum jaðrar
við þjóðernisnostalgíu líkt og í Veru-
stödum. Svo eru gullkorn þar sem
allt verður eitt; náttúran, landið,
maðurinn, ástin og efinn. Og vonin
er ávöxtur efans.
Heilsárs morgunljód:
Morgunninn lofar gódu
án þess aö láta nokkuö uppi um daginn sem íer i kónd.
Þaö er mannlegl aö binda uomr viö hnöttinn rauöa
þegar hann gœgist Iramundan Ijallslindi. Kolringlaöur
afsyfju, glóandi af áhuga um leid
Þaö er í eöli okkar aö undrast áframhald skýhnoöranna
á óskipulegri lerö milli höfuöátta þvers og kruss.
Á htxtöa leiö þeir eru. Ónýt spurning. Viö fylgjum þeim eltir.
Tíminn er áleitinn í ljóðum Stein-
unnar, hverfull og óræður. Tíma-
skekkjur eru svo góður þriller að
mér er næst að halda að Steinunn sé
vel með á allsherjarályktun árs-
þings evrópskra femínista frá í fyrra,
þar sem Kristeva, Moi og Eagleton
voru aðaltöffararnir og tíminn í að-
alhlutverki. Nema kvenrithöfundar
hafi skyndilega vaknað upp í hrauk
af sama vonda draumnum þess efn-
is að heimurinn sé allur að falla á
tíma. Hvað um það, Steinunn gerir
hugmyndinni gott.
Ljóðið A suður/eið með myrtda-
smið er sérkapítuli. Þó Steinunn
skýli sér á bak við fjarlægan mynda-
smið karlkyns, sem virðist stjórna
ferðinni, er hún sjálf myndasmiður-
inn mestur. Ljóðið er heil og
skemmtileg mynd, bílferð suður
með landi til fundar við landslags-
brjót í mjólkurleitri þoku á ættar-
mót í kirkjugarði. Hreint yndisleg
mynd. Steinunn skapar hér sterka
frumíslenska stemmningu mannlífs
og kvengerir náttúruna nauðalíkt
því sem Thor leikur sér ítrekað að
Grámosa sínum. Vel að merkja, þok-
an er áleitin í báðurn verkum, klæð-
ir landið huliðsklæðum, dregur ein-
faldar línur þar sem litir renna sam-
an líkt og í málverki Georgs Guðna
og huldufólk rétt sloppið í hvarf.
Ó margl býr i þokunni í landinu. Madurinn meö
þrífótinn reynir aö ná því.
Mœöurnar pompa niörúr þokuþakinu.
Pœr huga aö sínu meö lömbin. Ár hvert eru afkvœmin ný.
Þannig er Steinunn sífellt með hug-
ann við hringrás lífs og náttúru,
sterk og myndræn endurtekning.
Móðurumhyggja skín oft í gegn og
ljóðin verða óður til mjólkurkýrinn-
ar miklu. Er ekki kartaflan erkitýpa
alls þessa?
Freyr Þormóðsson
Klassískur
Indribi
Keimur af sumri
eftir lrtdriða G. Þorsteinsson.
Ritdómur eftir Sigurð Hróarsson.
Reykholt 1987.
Það kemur ekkert á óvart í þessari
bók. Sögusviðið er norðlensk sveit
og sögutíminn er millistríðsárin —
ofanverð sennilega. Þetta er mjög
klassískt indriðskt.
Söguþráður bókarinnar er ekki
viðburðaríkur, yfirborðið er slétt.
Hér eru ekki útmálaðar forsíðufrétt-
ir, hér er enginn drepinn, hér er ekki
teflt um örlög mannkynsins. Hér er
brugðið upp lifandi myndum af hetj-
um hversdagsins, fólki sem vinnur
störf sín án þess að streða, fólki sem
segir fátt og ekkert merkingarlaust,
fólki sem kann tökin á umhverfi
sínu, skynjar samræmi sköpunar-
verksins í fjöllum sínum og fiðrild-
um, en er þó alveg jafn gersamlega
vanmáttugt gagnvart almættinu og
örlögunum og við hin sem þurfum
sálarfræði og aðra afruglara til að
tapa ekki áttum. í þessu felst mikill
sannleikur um manninn og verð-
leika hans; vegsemd þess að vera
stór ræðst ekki af mannvirðingu og
metorðum, og enginn stendur öðr-
um nær guði. Allir eru berskjaldaðir
en mikilfenglegir þó í eigin brjósti.
Með yfirveguðum vinnubrögðum
kunnáttumannsins og smekkvísi
listamannsins segir Indriði okkur
fallega sögu átakalaust og af mikilli
væntumþykju með'persónum sín-
um. Þetta er í senn ástarsaga og
þjóðfélagslýsing, og þó hvorugt. Við
kynnumst ungum mönnum með
fiðring í útlimum og framtíð í vænd-
um, ungum ástleitnum stúlkum
með óbeislaða náttúru, jarðbund-
inni ekkju úr sveit og enn jarð-
bundnari fjósasmið, málaðri konu
úr kaupstað, fagurgalandi þingpresti
íhaldssömum, fláráðum óperu-
söngvara burtfluttum, pólitískt
þenkjandi bændum með stórt hjarta
og umburðarlyndum frúm, hesta-
mönnum, byssumönnum, drykkju-
mönnum og draugum; stoltu fólki
sem bæði sigrar og er sigrað í einka-
lífi sínu, ástum, draumum, veru-
leika, striti, stjórnmálum og eilífri
glímu við guð og gerandann.
Allt eru þetta skýrar og vel skap-
aðar persónur, trúverðugár og sann-
færandi. Spennan í bókinni — því
nóg er að gerast við nánari skoðun
— felst auðvitað í því að lesandinn
finnur til svo sterkrar samlíðunar
með öllu þessu fámælta og yndis-
lega mannlega fólki, að hann blóð-
langar að fylgja þeim eftir til sögu-
loka, taka þátt í lífi þeirra, leiða fólk-
ið varfærnislega gegnum þær að-
stæður sem höfundurinn kýs að
galdra fram. Kynnast viðbrögðum
fólksins við aðstæðunum og með-
taka með þeim lærdóminn sem slík
viðkynning veitir.
Þetta er hnitmiðuð og gagnorð
bók, vel stíluð og leiftrandi af húm-
or. Einkenni frásagnarinnar er að
segja aldrei allt, gefa flest í skyn og
flýta sér hægt. Keimur af sumri er
þó enginn bókmenntaviðburður,
þetta er engin loksins-bók. Til þess
þarf bæði að segja eitthvað nýtt og
á nýjan hátt. En þá þarf líka eitthvað
nýtt að gerast.
Sigurður Hróarsson
Frásagnargáfan
er list
Að breyta fjalli
eftir Stefán Jónsson
útg.: Svart á hvítu.
Ut er komin bernskuminninga-
saga eftir Stefán Jónsson fyrrver-
andi alþingismann og útvarps-
mann. Bókin heitir Að breyta fjalli
og segir frá uppvaxtarárum höfund-
ar á Djúpavogi fram til fermingar, en
dregur nafn sitt af því hvernig faðir
hans breytti Búlandstindi með grjóti
og einni ákavítisflösku.
Stefán skrifar þessar bernsku-
minningar ,,án nokkurra vilyrða um
sannindi"; hann tínir saman minn-
ingar um æsku sína eins og hann
man hana í dag og má vera að skeiki
þar smáatriðum á stöku stað. En
slíkt kemur ekki að sök við lestur
bókarinnar því frásagnargáfan er
slík að unun er að.
Mannlífið á Djúpavogi kreppuár-
anna er aðalviðfangsefni Stefáns og
hvergi gefur hann sinni eigin per-
sónu mikilvægi fram yfir það meg-
inefni. Menn og málefni í plássinu
eru í forgrunni og lýsir Stefán þeim
af mikilli elsku en leiftrandi af hlýrri
kímni og góðlátlegu skopi. Mannlýs-
ingar margar hverjar eru óborgan-
legar. Nefni ég þar aðeins til Maríu
nöfnu hans og frænku á Húsavík.
Það er mikill munur á hlýju skopi
og því að gera grín. Slíkt gerir Stefán
hvergi. Næmni hans fyrir hinu
skoplega í mannlífinu er bundin svo
sterkum tengslum við væntum-
þykju og virðingu fyrir viðfangsefn-
inu að lesandanum fer að þykja
ótrúlega vænt um þetta fólk sem
flest er löngu gengið, og sakna þess
mannlífs sem sagt er frá, þó ekki
hafi það verið velferðarsamfélag í
líkingu við það sem gerist á okkar
dögum svo ekki sé meira sagt.
Ekki lætur Stefán sjáifan sig sem
barn fara varhluta af frásagnarað-
ferð sinni og skopast óspart að sjálf-
um sér og hinum ýmsu bernsku-
brekum. En hrædd er ég um að ein-
hverjir af okkar hámenntuðu upp-
eldisfræðingum fái fyrir hjartað við
lesturinn, þegar Stefán er að segja
frá veiðitilraunum sínum og veiði-
ferðum með aðskiljanleg vopn i
vasa eða á öxlinni í frumbernsku.
Ég tala nú ekki um þegar hann farg-
aði hrossinu rétt innan við ferm-
ingu.
Sögur Stefáns af mannlífinu á
Djúpavogi á þessum árum eru marg-
ar hverjar engar skemmtisögur þó
skemmtilega sé frá þeim sagt. Fá-
tæktin, baslið við að afla matar ofan
í tug barna á svo til hverju heimili,
menntunar- og kjarkleysið sem oft
er fylgifiskur fátæktarinnar — allt
þetta var ráðandi í bernskusamfé-
lagi höfundar. En fjölbreytni mann-
lífsins var síður en svo minni þá en
nú og þegar þessi ótrúlega frásagn-
arlist fer um hana höndum fá fá-
tæktin, smáplássið og baslið á sig
einhvern rómantískan blæ. Ætli
mætti ekki segja að sá sé eiiji galli
bókarinnar, ef lesandinn er að leita
að blákaldri raunsæislegri lýsingu,
að hinn angurværi rómantíski blær
slái glýju í augu velferðarlesandans.
En það gerir sennilega ekkert til því
Stefán fer heldur ekki í grafgötur
með að oft hafi þetta verið erfið til-
vera. Það er líklega bara spurningin
um að missa ekki sjónar á því í gegn-
um skemmtilega frásögnina.
Ég get nú ekki sagt að ævisögur
eða minningabækur séu mitt uppá-
haldslestrarefni, en þessi'bók Stef-
áns Jónssonar fer beina leið í virð-
ingarstað í hillu minni því þar á hún
óumdeilanlega sæti.
Ingunn Ásdísardóttir
TÓNLIST
STRÁX - Face
the Facts
★★★
Ég verð víst að játa að ég átta mig
ekki á því hvert „Strax" stefnir í tón-
listarsköpun sinni. Er „Face the
Facts“ gerð fyrir íslenska áheyrend-
ur eingöngu eða er hér um að ræða
verk sem hugsað er fyrir alþjóðleg-
an markað? Ef um er að ræða plötu
sem gerð er fyrir innlendan mark-
að, þá er ég nú þeirrar skoðunar að
textarnir hefðu átt að vera á ís-
lensku en ekki ensku. Einfaldlega
vegna þess að Jakob Magnússon og
þó sérstaklega Valgeir Guðjónsson
setja saman mun betri texta á móð-
urmáli sínu en ensku. Sé þetta hugs-
að fyrir alþjóðlegan markað verð ég
að lýsa efasemdum mínum um að
tónlist þeirra nái að slá í gegn er-
lendis. „Face the Facts" er ekki
slæm plata. Lögin eru ekki verri en
gerist og gengur í útlöndum og
hljóðfæraleikur og söngur er góður.
Hins vegar eru nú starfandi í heim-
inum hundruð flokka og söngvara í
sama gæðaflokki og Strax-hópur-
inn. Þar er líka starfandi mikill fjöldi
flytjenda sem eru að fást við svip-
aða hluti og þau eru að gera. Það er
hljóðgervlapopptónlist.
Tónlist „Strax" virðist mér að
mestu sprottin úr bandarískum jarð-
vegi og má víða heyra svipaða hluti
og Nile Rogers og Bernard Edwards
(Chic) hafa verið að fást við sem
upptökustjórar. Þá er blástur, sem
að vísu er að mestu gerviblástur
framkallaður með hljóðgervlum, oft
á tíðum mjög í anda Earth Wind &
Fire-hornaflokksins, og einkennist
af stakkató-frösum.
Nánast öll séreinkenni Röggu sem
söngkonu, Jakobs sem hljómborðs-
leikara, Þórðar sem gítarleikara og
meira að segja Valgeirs sem laga-
smiðs hafa verið þurrkuð út. Upp
hefur verið tekinn þessi alþjóðlegi
útvarpsstimpill sem mér finnst bara
einfaldlega ekki hæfa þessu fólki
nógu vel. Öll vinnubrögð við gerð
þessarar plötu eru hin fagmannleg-
ustu en tónlistin höfðar bara einfald-
lega ekki neitt sérlega til mín. Svo
einfalt er það nú.
Laddi — Ertu
báinadverasvona
lengi?
★ til ★★★★★ (allt eftir því hvernig
skapi þú ert í)
Ég held að í augum flestra íslend-
inga sé Laddi ekki lengur Laddi eða
Þórhallur Sigurðsson, heldur Eirík-
ur Fjalar, Dr. Saxi, Skúli rafvirki,
Hallgrímur ormur og hvað þeir nú
heita þessir karlar. Allar þessar
persónur koma einmitt við sögu á
plötunni „Ertu búinaðverasvona
lengi?" sem var að koma út og þessi
huldumaður, Laddi, er skrifaður fyr-
ir.
Það eiga þessi skyldmenni flest
sameiginlegt að þau eru skemmti-
leg og það er líka eins gott því varla
getur þessi piata þeirra talist tónlist-
arlegt afrek. Þetta er bara einföld
þriggja gripa tónlist og laglínurnar
eru sumar hverjar nánast mjög
kunnuglegar. Með öðrum orðum
lögin eru sum hver fengin að láni úr
hinum ýmsu áttum. En þó að Laddi
sé ekki mikið tónskáld þá semur
hann óneitanlega smellna texta sem
eru og eiga fyrst og fremst að vera
gamanmál.
„Ertu búinaðverasvona lengi?" er
grinplata. Meira að segja góð grín-
plata og það er það sem skiptir öllu
máli þegar skífur sem þessi eiga í
hlut. Alvarleg tónlistargagnrýni á
ekki við hér.
Gunnlaugur Sigfússon
ve/s£ cuf //ír4’itócJ//f
á.ce//css?... .
J/}t e./'t/ A
/7 /s 4ey+/ Js/y?
J>\ía~f
\S/'s/ <Bt /7 /7
Jbmcf eJ:k/ ?
Ja~, SVo/Oa~ ís sn y>a. </
Jo // Ja >- f y 6> /7 y
//vefju/n <$é/i
Sé ekÆi Scu/770- ?
20 HELGARPÓSTURINN