Tíminn - 26.01.1918, Blaðsíða 3

TIMINN
15
Pistlar frá Hvanneyri
eftir
Halldór skólastj. Vilhjálmsson.
[Halldór skólastjóri Vilhjálmsson á
Hvannej'ri Tieflr heitið því að senda
Tímanum við og við pistla um bún-
aðarmál. Verður einkum vikið að verk-
legum atriðuin, bættum vinnubrögðum
og nýjungum í vinnuaðferðum. Fyrstu
pistlarnir eru úr skólaskýrslu sem nú
er í prentun.l
Sumar og haust.
Vorið (1917) var kalt þó ekki
eins og í fyrra. Eftir hvítasunnuna
kom langur, vondur kuldakafli.
Grasið spratt seint og byrjaði slátt-
ur því seint. Óþurkur var framan
af slætti hér sunnanlands eins og
í fyrra, þótt ekki væri eins langur
og vondur. Mun þessi óþurkur
standa i sambandi við hafís fyrir
Vesturlandi, en hverfur er líður á
sumar, er hafísinn berst frá landi,
eða austur með landi með straum-
um.
Útlitið var því viða slæmt með
heyskapinn. En til þess að reyna
að bæta úr þvi, var ákveðið að
fresta réttum hálfa til heila viku,
svo heyja mætti lengur. Þetta hefði
orðið mörgum að gagni ef vel hefði
haustað, en eins og jafnvel við
mátti búast varð þetta hið mesta
lokaráð. Ættu menn framvegis að
vara sig á sliku: Betra að byrja
fyr að slá en treysta á haustið, a.
m. k. þangað til vothej'sverkun
verður almenn.
Fjallgöngur, fjárskil, rekstrar, alt
i ólagi. Sannast þar að lengi getur
vont versnað. Slátrun stóð fram á
vetur. Fé þá búið að leggja mikið
af. Hvað mun sá dráttur muna
mörgum þúsundum?
Haustverk flest urðu meir og
minna á hakanum. Sumir gátu
ekki bygt yfir skepnur sínar, sem
á átti að setja, né dyttað að hús-
um sínum — sem ætti að vera
vorverk en ekki haustverk.
Verst af öllu var þó, að hin litla
uppskera manna varð víða úti.
Náðu sumir litlu af kartöflum og
engu af rófum.
Vothey.
Út yfir tók þó, að víða, einkum
á norður og austurlandi varð, all-
mikið úti af heyi. En það er ekki
rétt að kenna réttafærslunni um
þetta ólán eingöngu. Sumir kunna
ekki að búa sig undir haustið,
aðrir gleyma því að það sé í nánd.
Og haustið lét ekki standa á sér.
Með óvenju mikilli grimd og ill-
viðrum skall það á.
Fyrstu forsendur komu nóttina
4. september. þá féll kartöflugras
að mestu. Úr því var það einsýn
áhætta að eiga kartöflur i görðum.
En heyið sem úti varð. Hverju
lýsir það?
Grimm veður geta altaf komið
og tekið fyrir framkvæmdir i bráð
— og lengd, sé um flatt hey að
ræða. En jafnvel í haust kom
tækifæri til þess að bjarga því, sem
í ógöngur var komið. Uppsettu heyi
má þó altaf bjarga heim í votheys-
tóftir, eða séu þær illu heilli ekki
til, þá í votheysstakka.
En munið pá að jafna, troða,
bleyta og fergja vel heyið.
Nei, þetta dugar ekki lengur.
Við verðum að gera okkur það að
reglu á haustin að heyja eingöngu
i vothey. Hirða jafnóðum og slegið
er heim í votheystóft.
Fjölgum tóftum. Hirðum vothey
þá væta er, einkum á haustin. En
þurhey þegar þurkur er, framan af
sumri. Látum ekki heyið biða og
hrekjast þangað til hálf og alónýtt
er orðið. Er lika nokkurt vit í
slíku, að nota dýran og dýrmætan
vinnukraft, til þess að losa hey og
fleygja því jafnóðum í illviðrin og
skítinn, þegar kostur er á því að
bjarga heyinu jafnóðum undan
skemdum og fá gott fóður.
Nei, það er verra en vitlaust.
Bændur, í öllum guðanna bæn-
um, rekum niður merkjahæl öfl-
ugan og óhaggandi við haustið
1917. Látum annála ekki geta skýrt
frá því, að hey hafi orðið úti síð-
ar. Setjum haustheyskapinn í vot-
hey hvernig sem viðrar. Á þann
hátt verður síðslægjan hollust og
notadrýgst fyrir skepnurnar okkar.
E*á þarf aldrei að skemmast, aldrei
að verða úti baggi af heyi. Og þá
þarf aldrei, af þeim ástæðum, að
skera af heyjum eða drepa úr hor.
Kartöflnr.
Neyðin kennir naktri konu að
spinna. Það lítur út fyrir að neyð-
in ætli að kenna okkur að rækta
kartöflur. Heyrst hefir, að nú eigi
að fara að rækta kartöflur í stór-
um stýl, með nýtísku áhöldum og
aðferðum. Eg vildi óska að það
lánaðist. Forystan þarf að vera ötul
og góð. Garðstæðið heppilega valið.
Útsæðið gott, helst innlent. Áburð-
ur nægur og í réttum hlutföllum
við næringarþörf og rótsækni
kartaflanna.
Gleymið ekki kalí-áburði ef rækt-
að er í sandi, sem venjulega er
kalísnauður}Ka/’fa/Zan er kali-planta,
þótt einnig þyggi hún köfnunarefni.
En það getur hæglega orðið of-
mikið, dregið úr undirvexti og
sterkjumyndun og hleypt öllu í
yfirvöxtinn.
Wagáburður hóflega notaður er
ágætur í garða. En þá getur vantað
fosfórsýru, einkum í moldarjarðveg.
Ekki ríður minst á því að hirða
garðana vel. Það er að eins eitt
atriði sem eg vil minnast hér á og
mér hefir gefist ágætlega. Strax
og búið er að setja kartöflurnar
og arfi fer að koma læt eg herfa
yfir garðinn með illgresisherfi, þegar
hlýtt er og sólskin. Dagsláttuna
herfum við á l1/^ tíma með góðu
illgresisherfi. Fyrirhöfnin er því
afarlítil. Arfinn rífst upp og visn-
ar í sólinni á fáum klukkustundum.
Petta skal svo endurtekið eftir
þörfum þegar sólin skín og má
jafnvel halda áfram að herfa eftir
að kartöflugrasið er komið upp.
Það er svo miklu sterkara en arf-
inn, að þó hann rifni upp auð-
veldlega sakar það alls ekki
kartöflurnar.
Með þessari fljótvirku aðferð
þarf alls enginn arfi að þrífast eða
vera til í garðinum, þegar kartöfl-
urnar koma upp; það sem síðar
spírar og festir rætur er fljót hand-
hreinsað á milli grasa i röðinni.
Hitt gerir hestgreíið og arfaplógur-
inn á svipstundu.
Þeir sem ekki eiga regluleg ill-
gresisherfi gætu reynt venjulega
túnslóða t. d. góðan gaddavírsslóða.
í smærri görðum má vel nota stór-
tindaða hrífu og raka með henni.
Um að gera að herja á arfann
hvar sem hann grær/ Þetta er ein-
ær jurt og nái hann hvergi að full-
þroskast og fella fræ, er einhver
versti fjandi garðræktarinnar yfir-
unninn.
Hér á Hvanneyri er kartöflu-
garður nákvæmlega dagslátta að
stærð. í sumar þurfti 5 dagsverk
til þess að setja í garðinn, V2 dags-
verk til að herfa arfa, 2 dagsverk
að handhreinsa arfa (milli grasa í
röðinni), 1 dagsverk að hesthreykja
garðinn (þríhreykt). En 14 dags-
verk fóru til þess að taka upp úr
garðinum.
Samkvæmt athugunum sem við
gerðum á nokkrum röðum, þurft-
um við 7 dagsverk til þess að taka
upp úr dagsláttu með fullu kappi,
11 dagsverk með góðu áframhaldi,
en 15—20 dagsverk geta hæglega
farið í þöð með slórvinnu.
Hér er miðað við 47 tunnur eins
og komu úr dagsláttu í sumar og
að viðvaningar af öllum aldri,
karlar og konur, unnu að verkinu.
Samvinnufélög sjimanna.
í Visi á sunnudaginn var fyrir-
spurn til »Tímans viðikjandi þeim
lið stefnuskráinnar sem fjallar um
sameign sjómanna á útgerðartækj-
um. Er spyrjandi nafnlaus, en
kveðst vera bæði land- og útgerð-
arbóndi.
Þykir honum kenna eðlismunar
á þessum samvinnufélagsskap og
samvinnufélögum bænda, þar sem
þau séu eingöngu félagsskapur
framleiðenda, en þessi verkamanna.
Vill hann fá að vita hvort sömu
stefnuna eigi að taka upp i sveit-
unum, að láta verkafólkið þar
eignast jarðirnar og framleiðsutæki
o. s. frv.
Tímanum er ljúft að gera grein
fyrir stefnu sinni í máli þessu, en
getur ekki komist hjá því að fara
nokkru nánar út í það, þar sem
spyrjandann virðist bæði vanta
þekkingu á samvinnufélagsskap
bænda og réttan skilning á báðum
þeim atvinnugreinum er hann
stundar.
Fullyrðing hans, um að sam-
vinnufélög sveitabænda séu fyrir
þá eina, þ. e. að verkafólk þeirra
komi þar ekki nærri, er algerlega
röng. Er það öllum vitanlegt, sem
til þeirra þekkja, að þau eru jöfn-
urn höndum fyrir bændur og hjú
þeirra. Tökum t. d. tvær helztu
samvinnufélagsgreinarnar, sláturfé-
lögin og kaupfélögin. Að þeim eiga
allir jafnan aðgang sem til þeirra
ná og geta skift við þau eftir vild
sinni.
Vinnumennirnir eiga sín stofn-
bréf í sláturfélögunum, þeir leggja
fé sitt inn til þeirra og njóta hags-
ins af félagsskapnum í hlutfalli við
innlegg sitt alveg eins og bænd-
urnir. Þeir leggja ull sína inn í
kaupfélögin og skifta við þau eftir
þörfum, og njóta verzlunarhagsins
þar á sama hátt.
Það er þvi mesti misskilningur
að samvinnufélagsskapur sá sem
Tíminn vill efla með sjómönnum
sé alls annars eðlis en samvinnu-
félög sveitabænda. Hvorutveggja
stefna jafnt að því, að láta þá sem
vinna að þessum tveimur höfuð-
atvinnuvegum þjóðarinnar, bera
sem mest úr býtum sjálfa.
Það sem hér hefir vilt spyrjanda
er það, að eigna-fyrkomulag og
arðskifting þessara tveggja atvinnu-
vega er að verða mjög ólíks eðlis,
eins og sjávarútvegurinn er nú
rekinn.
í landhúnaðinum er hvergi hægt
að draga hreina línu milli fram-
Ieiðenda og vinnulýðs, hvorki í
lífskjörum, eignum eða öðru. Næst-
um allir bændur hafa einhverntíma
verið vinnumenn, og eru að mestu
leyti alla sína æfi. Sum hjón hafa
engin vinnuhjú nema sig og börn
sín. Sömuleiðis eru þar flest hjú
að einhverju leyti, framleiðendur
(eiga fé og hross) og hafa þannig
jarðarafnot þó að bóndinn sé tal-
inn fyrir jörðinni, og geta auk
þess haft sjálf von um að verða
búendur síðar. Eigurnar marka
engar ákveðnar Iínuheildir. Þannig
er fjöldi bænda leiguliðar, og
margir vinnumenn jarðareigendur
og landsdrotnar; og yfirleitt * er
fjöldi vinnuhjúa betur efnum bú-
inn en margir bændur.
f sveitunum er því ekki til nema
ein slétt, sjálfstæðra vinnandi smá-
eignamanna, hvort sem þeir nefn-
ast bændur, húsmenn, lausamenn
eða vinnumenn. Auðvitað eru þó
innanum einstaka menn allvel efn-
um búnir sem betur fer. Um þann
hluta verkafólksins (kaupafólk)
sem ekki er búsett í sveitunum og
ekki stundar þar atvinnu nema
lítinn hluta ársins, getur auðvitað
ekki verið að ræða.
Það er efaraál hvort nokkurs-
staðar í heiminum er viturlegra
launafyrirkomulag eða meiri sam-
úð milli vinnuþiggjenda og vinnu-
veitenda en til sveita á íslandi, og
á meðan að svo er, þá verður
fyrirkomulaginu ekki breytt til
bóta. Þegar búskapurinn færist í
það horf, að einstakir menn fara
að leggja undir sig margar jarðir
eða jafnvel heilar sveitir, og gera
allan þorrann að vinnuhjúum sínum,
þá fyrst er ástæða til að styðja
vinnuhjú þeirra til að eignast jarð-
ianar og framleiðslutækin. Það sem
nú vantar í sveitunum er auður
en ekki auðsjöfnuður.
En hér er mjög svo öðru máli að
gegna um sjávarútveginn. E*ar virð-
ist alt stefna i sömu átt, og í er-