Tíminn - 25.05.1918, Side 8

124
TÍMINN
loftið í námugöngunum þungt og
rakt, úr loftunum lekur jafnan
meir og minna. Heíir víða kveðið
svo mjög að þeirri vætu, að menn
hafa ekki getað varið sig með
vosklæðum, svo þeir hafa verið
gegnvotir innan klæða allan dag-
inn. Má nærri geta, að slíka að-
búð þola einungis vel hraustir
menn, nema verða fyrir heilsu-
tjöni. Þá er og eðlilegt að fæði og
þjónasta verkamanna undir slíkum
ástæðum verði dýrara en venja er.
Kostnaðurinn. Auk aðalhússins,
sem gert var í fyrra sumar, er þar
timburskúr allstór gerður i fyrra
vor til sumardvalar fyrir verka-
menn, ennfremur smáskúr og
smiðjuhús. Allar þessar bj'ggingar
hafa kostað rúmar 40 þús. kr., en
ekki stóra húsið eingöngu, eins og
talið er í skýrslunni. Það hefir
kostað sem næst þá upphæð, sem
það er virt (33 þús. kr.). — Óhætt
að fullyrða, að kolin hafa ekki
verið lakari en íslenzk kol yfir-
leitt, ekki að marka mismunandi
skoðanir manna um gæði innlends
eldsneytis, fer það meðal annars
mjög eftir eldstæðum, hvernig það
reynist hverjum einstökum. Heflr
verið lagt fyrir verkstjóranina að
hreinsa sem bezt frá kolunum ó-
brennanleg efni.
Niðurlagsorð. Skýrsla E. G. er
að eins um kolabirgðir námunnar
og afhendingu. Plögg námunnar,
reikninga og önnur skjöl, hafði
hann þá ekki fengið til athugunar,
er hann gerði skýrsluna. Reikn-
ingar sem að norðan komu eftir
áramót frá sýslum. og ráðsmanni
námunnar, Ben. B., hafa sýnt að
rangar voru ályktanir þær, sem
E. G. bygði á nolckrum misfellum
í framtali kola í birgðum. Ástæða
til þeirrar ónákvæmni, er hann
finnur í skeytum sýslumanns og
verkstjóra, er sú, að mjög er erfitt
að telja fram kolabirgðir eftir ten-
ingsmáli þeirra, þar sem þau eru
að mestu geymd á víð og dreif í
göngum, en vigtun þeirra alt of
kostnaðarsöm. Um reikningsskil hlut-
aðeigenda má fullgrða, að þau séu
i góðu lagi. Sjóðbækur hafa auð-
vitað verið haldnar og skrá um
afhending kolanna«.
Pó að skýrslan ásamt þeim við-
bótarupplýsingum sem eg hefi nú
komið fram með, geti eigi gefið
nákvæmt yfirlit yfir tekjur og gjöld
Tungunámunnar má þó telja vist
að reikningshallinn sé mikill, all
of mikill, miðað við það sem menn
hefðu óskað og vonað. Má og vel
vera að hann hefði getað verið
minni með beztu fyrirhyggju og
aðgætni í öllum smáatriðum, um
það get eg ekki dæmt að svo
komnu. Slík mistök blasa betur
við eftir á þegar alt er vandlega
rannsakað, og fylgja venjulega
fyrstu tilraun á óþektum sviðum.
Þar verður reynslan bezti kennar-
inn. Og eg efast ekki um að af þess-
ari reynslu megi margt gott læra
til framtíðarnota og sitt hvað var-
ast sem hér hefir miður tekist.
Reikningshallinn er mikill á
pappírnum, en langt er frá því
að hann sé tap fyrir þjóðarheild-
ina. Má þar ýmislegt telja til, svo
sem:
1. Vinna allmikil heflr fengist
við verkið og hún vel borguð, má
á hana líta sem einskonar dýrtíð-
arhjálp til verkamanna, sem komið
hefir verið á á fleiri stöðum í land-
inu að tilhlutun landsstjórnar og
bæjarstjórna, án þess sýnt sé fram
á að sú vinna hafi borið sig betur
reikningslega en vinnan við Tungu-
námuna.
2. Kolaverðið má einnig skoða
sem dýrtíðarhjálp þegar miðað er
við notagildi kolanna og það verð
sem samtímis var á útlendum kol-
um. Og vilji maður gera sér þess
grein hversu mikil sú fórn muni
hafa verið, liggur næst að miða
við verðlag hr. Porst. Jónssonar
og Verkamannafél. Akureyrar sem
létu vinna kol með áþekkri að-
stöðu. Verður sá munur 30—50
þús. kr. eftir því við hvert yerð
er miðað.
Hvorugt það sem nú var nefnt
er tapað fé fyrir þjóðina, en hegg-
ur hinsvegar stór skörð i reikn-
ingshallann.
Til þess að jafna reikninginn
enn betur frá þjóðhagslegu sjónar-
miði verður að taka til greina
hvers virði reynslan er í þessu
efni, eins og nú er komið elds-
neytismálum þjóðarinnar. En þótt
eg ekki vilji bera það við að meta
hana til peninga, þá er mér það
ljóst að hún muni mikils virði
þar eð þegar á þessu sumri mun
hafið kolanám með miklu fylgi á
mörgum stöðum. Og eitt þýðingar-
mikið atriði vil eg benda á í þessu
sambandi, en það er reynsla sú
sem fengin er fyrir því að kol
þessi eru nothæf *til að knýja á-
fram gufuskip séu þau notuð að
helmingi móti góðum útlendum
kolum. Þessi vissa er fengin fyrir
rekstur námunnar og hafa skipa-
eigendur þegar pantað talsvert af
kolum í þessu skyni.
Sú mun reynslan að vonum, í
þessu tilfelli, eins og vanalega vill
verða, að fyrirtæki sem rékin eru
á kostnað og ábyrgð hins opinbera
verða dýrari heldur en hjá ein-
staklingum. Byrjunin er vanalega
erfiðust, og þar vill margt hand-
takið að litlu gagni verða, mörg
krónan hrjóta vaxtalítil. Þeim verð-
ur optast klaksárt sem klakann
brjóta og riðja rennuna. En, á fyr-
ir það að halda höndum í skauti
og það á þessum tímum sem kalla
til einstakra manna og alþjóðar:
Reynið sem flest bjargráð og þá
fyrst og fremst þau sem styðjast
við þekt eða fólgin gæði heimahag-
anna. Hafið það eigi heldur fyrir
reglu að »spara þar eyririnn en
kasta krónunni«.
Eg verð þvi að halda því fast
fram, að hinn mikli áhugi sem hið
háa alþingi hefir haft á því að
styðja að öflun nægilegs eldsneytis
í landinu sjálfu hafi verið eðlileg-
ur og sjálfsagður, og þá einnig að
landsstjórnin hafi haft skyldu til
að beita sér í þessu máli af fremsta
megni.
Um smærri framkvæmdaratriði
má lengi deiia, ef þingið vill verja
frekar tíma sínum til þess heldur
en hins að athuga málið i höfuð-
atriðum og stórum dráttum frá al-
þjóðlegu sjónarmiði einmitt á tim-
anum sem yfir stendur og fyrir
höndum er. Frá því sjónarmiði
hika eg eigi við að halda því fram
að afskifti þings og stjórnar af
eldsneytisöflun í landinu og þar
með talin Tjörnesnáman, hafi ver-
ið rétt stefna og verið til mikils
gagns enn sem komið er, og vænti
þess að hér við verði eigi látið
staðar numið.
í þessu sambandi tel eg rétt að
benda á hliðstætt dæmi.
Pað er alkunnugt að bæjarfélag-
ið hér i Reykjavík lét á síðastliðnu
sumri reka móvinslu í landi bæj-
arins í stórum stýl. Land þurfti
hvorkl að kaupa né leigja dýrum
dómum, sökum fyrirtækisins. Mó-
vinsla var þekt öldum saman, svo
þar var ekki margt á huldu. Lík-
indaleg áætlun var gerð um tekj-
ur og gjöld, sem gerði ráð fyrir að
mórinn yrði alls ekki sérlega dýr,
a. m. k. móts við útlend kol. í
allra bezta lagi var vandað til að-
alforstjóra fyrirtækisins sem var
reyndur verkfræðingur og hagsýnn
fjármálamaður sem lengi hafði ver-
ið trúnaðarmaður framkvæmdar-
valdsins í landinu. Eftirlit bæjar-
stjórnar var afarauðvelt, mörgum
ágætismönnum þar til að dreifa, og
móvinslustaðurinn rétt við hend-
ina.
En hvað skeður? Prátt fyrir alla
þessa góðu aðstöðu, borið saman
við Tungunámuna verður reiknings-
hallinn afarmikill, svo tugum þús-
unda skiftir, eftir því sem eg hefi
heyrt og það þó mórinn væri seld-
ur stórum hærra en í fyrstu var
áætlað. Pað er langt frá þvi, að
eg áfelli þetta fyrirtæki á nokkurn
hátt, Dreg það að eins fram til
glöggvunar.
En hvað skeður svo í mómálinu
núna? Pað sem eg tel sjálfgefið og
einnig hliðstætt, að bæjarstjórnin
ætlar að halda áfram að þvi er eg
bezt veit, Iæra af reynslunni en
gefast ekki upp. Hafi hún þökk
fyrir.
Til frekari skýringa vil eg leyfa
mér að gera hinni háttvirtu deilc
kunnug álit vegamálastjóra, sem
eins og kunnugt er hefir mikið við
málið fengist, og bráðlega ætlar að
ferðast norður að námunni tit át-
hugunar og eftirliís.
Hann segir--svo:
»Sænski verkstjórinn, sem kominn
er norður fyrir nokkru hefir enn
ekki getað látið uppi álit sitt um
námuna, bíður þess að sænsku
verkfærin komist í hendur hans,
þó má ráða af síðustu vikuskýrslu,
að eftirtekjan hefir orðið nokku?>
betri tiltölulega en undanfarið. Nú
sem stendur vinna í námunni að
eins 20—25 manns og er unnio
mikið að útskipun til kaupenda.
Af þessum mönnum eru að eins 10
ráðnir sumarlangt með þvi skil-
yrði þó, að þeir skuli skyldir ai
vinna að annari vinnu, t. d. vega-
gerðum ef hætt yrði í námunni.
Fleiri menn verða að svo stöddu
ekki fastráðnir, en ef eftirtekjan
eykst svo, þá er farið verður að
vinna með sænsku verkfærunum,
að sjáanlegt er að reksturstap
mundi fara mjög minkandi, er
sjálfsagt að halda vinnu áfram á
jessum stað.
Aðstaða að kolanámi hér á landi
íefir alstaðar reynst svo erfið, að
tap hefir orðið á því hingað til, en
kolin seld miklu hærra verði en
Tjörneskol. Má ekki horfa í slíkt
í eldsneytisvandræðum þeim, sem
nú vofa yfir. Hvergi lxefir verið
tekið upp líkt því eins mikið af
kolum og í Tungunámu, nú um
2 þús. tonn, þar lagt þegar í allan
undirbúningskostnað og ekki sann-
að enn, að aðstaða sé lakari en á
öðrum stöðum, er einstakir menn
eða bæjarfélög hafa látið vinna.«
Fyrir mitt leyti finnst mér að
umsögn og stefna vegmálastjórans
eiga vel við, eftir atvikum og alls
ekki fara fjærri því er ætla má að
vakað hafi fyrir háttvirtri fjárhags-
nefnd í hinum raunverulegu atrið-
um málsins þegar hún samdi
iingsályktunartillöguna.
Fréttir.
Tíðin. Altaf sama blíðan, sólskin
og hlýindi alla daga og gróðra-
skúrir öðru hvoru,
Pingfréttir og aðrar fréttir og
margar greinar bíða næsta blaðs,
sem kemur út um miðja viku og
nær í pósta.
Prestskosningin í Odda fór svo
að Erlendur Pórðarson frá Svart-
árkoti í Bárðardal hlaut kosningu
með 150 atkv. Tryggvi H. Kvaran
fékk 77. Aðrir umsækjendur innan
við 20 atkv. hver.
Nýjar skáldsögnr, Sambýli eftir
Einar H. Kvaran og Bessi gamli
eftir Jón Trausta eru nú fullprent-
aðar og þá væntanlegar á bóka-
markaðinn innan skamms.
Síra Friðrik Friðriksson á 50
ára afmæli í dag, eflaust vinsæl-
asti velgerðarmaður þessa bæjar.
Hallgrímnr Kristinsson lands-
verzunarforstjóri fór utan með
Botníu. Er hann væntanlegur með
hqnni aftur í næstu ferð.
ísafold kemst svo að orði*um
frv. stjórnarinnar um dýrtíðar og
gróðasatt, þar sem farið er fram
á 5°/o gjald í landssjóð af 30. þús.
kr. tekjum og hækkandi hundraðs-
gjald upp í 15°/o af 50 þús. kr.
árstekjum eða meiri — að y>óhugs-
andi virðist að þetta frv. nái sam-
þgkki svo ósanngjarnar eru kröf-
urnar«.
Ritstjóri:
Tryggvl Pórhallsson
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Gutenberg.