Morgunblaðið - 01.09.1943, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 1, sept. 1943
MORGUNBLAÐIÐ
5
MINNINGARORB
MARKÚS ÍVARSSON VJELSMIÐJUEIGANDI
MARKTJS ÍVARSSON v.jel-
smiðjueigandi verður borinn.
;til grafar í dag. Allir sem
þektu hann.minnast hans með
virðingu og þakklæti. Góðvilj-
aðri, hjálpsamari og ósjerhlífn
ari mann er vart hægt að hugsa
s.jer en hann.
Markús heitinn var fæddur
í Vörsabæjarhjáleigu þann 8.
sept. 1884. Jiann andaðist þ.
28. ágúst. Banamein hans var
hjartaslag. Hann hafði verið
vanheill undanfarna daga, lá í
í'úmi sínu að morgni dags og
las í J)ók, er dauðann bar
skyndilega að.
Foreldrar Markúsar voru
Ivar Guðmundsson og Kristín
Markúsdóttir. Er Markús var
kornungur misti hann föður
sinn. Ólst- hann upp hjá móður
sinni og fóstra, Stefáni
.Guðmundssyni í Vörsabæjar-
hjáleigu. Um fermingaraldur
veiktist hann af skariatssótt
•og fjekk upp úr henni brjóst-
.himnubólgu, er hann átti í
Jengi. Taldi hann að aldrei
hefði hann órðið fullhraustur
eftir það sjúkdómsáfall.
★
Þau voru fermingarsystkini
konan hans Kristín, Sigurður
E. Jllíðar og Markús. Jlafði
Sigurður þá ákveðið að fara í
Latínuskólann. Markúsi ljek
mjög hugur á því, að legg.ia
út á sömu braut. En efni voru
ekki til ]>ess. Heitasta ósk hans
var að verða læknir.
Á þessum árum, og jafnvel
-fyr, kom það mjög í ljós, hve
hjálpsamur Markús var við
alla. Ollum vildi hann liðsinna
er hann gat. Og frábærilega
ötull og skarpur var hann við
vinnu. Á unglingsárunum
stundaði hann algenga sveita-
vinnu. Snemma hneygðist hug-
ur hans til smíða. Er hann
náði fullorðins aldri stundaði
hann trjesmíðar, vann við
húsabyggingar í sveitum, og
r.jeri nokkrar vertíðir á opn-
um bát. Mest vann hann að
trjesmíði á þann hátt, að hann
bauð vinnu sína bændum þeim,
sem voru að byggja s.jer bæi
eða hlöður -—- og hirti ekki um
að taka fyrir það kaup. En er
hann vissi af öðrum sem stóð
-í byggingum í nágrenni við
vinnustaðinn hljóp hann þang
að að kveldi og vann þar um
nætur við lagfæringar og leið-
beiningar . Ilann varð fljótt
ákaflega verklaginn og hag-
sýnn við öll smíðastörf.
★
Þannig Jiðu árin til 26 ára
aldurs. Þá tekur hann sig upp
úr sveitinni, fer í járnsmiðju
á Eyrarbakka, vinnur þar sem
þárnsmíðaneniii, gerir prófsmíði
síija þar, efjir mjög stuttan
tíma. Heldur hann síðan til
Reyk.javíkur, fet- í Vjelstjóra-
skólann, veturinn 1912—’13,
sem þá var í l)yrjun, og lýkur
þar prófi eftir eitt ár. Námið
var honum óvenjulega auðsótt
eins og vinnan.
Að loknu vjeíprófi rjeðst
hattn á togara, sem vjelstjóri.
Var hann í siglingum styrj-
aldarárin fyrri. Á 'Sjónum
nægði honum ekki, frekar en
í landi, að gera eins manns
verk. Sem vjelstjóri varð
hann líka að hjálpa kyndurun-
um. Þegar skipið kom í höfn,
taldi hann sjer skylt að ann-
ast um, að allur útbúnaður
væri í lagi til afgreiðslu skip-
ins. Og hefði hann ekld annað
til að taka sjer fyrir hendur,
þegat' fjelagar hans fengu sjer
frí í landi, greip hann í að
þvo og bæta plögg þeirra.
Árið 1920 gekk hann í þjón
ustu vjelsmiðjunnar Hamars.
Þar vann hann setn hamhleypa.
Þó hann ynni um nætur, fram
undir morgun, þá kom hann
ó rjettum tíma er alrnenn vinna
byrjaði. Þurfti ekki annað en
fá sjer blund stundarkorn.
Vinnan var honum nautn, gleði
gjafi. Hann rjeði sjer ekki fyr-
ir ánægju yfir því að sjá verk-
unum miða áfram.
★
I Hamri mættust þeir Bjarni
Þorsteinsson og hann. Tókst
með þeim órjúfanleg vinátta.
Þeir ákváðu að leggja. leiöir
sínar saman. Þeir höfðu lítil
efni. En þeir klufu það, að
koma upp sjálfstæðri vjel-
smiðju árið 1922. Þeir keyptu
járnsmiðju Bjarnhjeðins Jóns-
sonai’ af ekkju hans og'
skíi’ðu fyrirtæki sitt IJjeðinn,
eftir hinum látna eiganda.
I 16 ár unnu þeir saman að
vexti og viðgangi vjelsmiðj-
unnar Iljeðins. Ákjósanlegra
starfsbræðralag en var milli
þeirra er vart hægt að ltugsa
sjer.
Bjarni tók að sjer stjórn
fyrirtækisins út á við, útveg-
aði verkefni, eða bjó þau til
sjálfur, með því t. d. að finna
umbætur á lýsisframleiðslu
landsmanna. En Markús vann
ýmist í smiðjunni hjer í Reykja
vík, eða hann fór með vinnu-
flokka út á land, til þess að
koma í framkvæmd, á sem
stystum tíma, þeirn verkiun,
er þeir fjelagar höfðu tekiö að
sjer.
Um verkmanninn og stjórn-
andann Markús ívarsson, seg-
ir mjer einn samstarfsmanna
hans:
Þegar hann gekk að verki,
var áhuginn svo mikill, að
hann breiddist út til allra er
með honum voru, miðlungs-
menn urðu afkastamenn og
liðljettingar miðlungsmenn og
vel það. En það var ekki ein-
asta að hann hefði áhrif með
ákafa sínum og' ljettleik. —
ITagsýni við hvert verk var
frábær. Hann sá alltaf hvern-
ig hvert verk skyldi vinna sem
haganlegast. Það var eins
og hann kynni það allt utan-
bókgr., SvO; , glöggskygn var
hann.j á frfimkyænnl allra
verka. Okkur fanst eftir ofeka.i’
skilningi eða útsjón, að honum
myndi missýnast, það mytidi
ekki lánast sem hann ætlaði
sjer. En það kom aldrei fyrir
að honum skeikaði. Samstárfs-
mennirnir lærðu það, .nema
þeir, sem að eðlisfari voru úr-
tölusamir. Markús var ekki
gefin fyrir að kvarta undan
einn nje neinn. En þar var und
antekning’. llonum fjell ekki
að vinna með þeim, sem voru
deigir við verk. Hann trúði
því alltaf statt og stöðugt, að
það setn hann tæki sjer fyrir
hendur, smátt eða stórt, það
myndi heppnast og hann kaus,
að þeir sem tneð honum unnu
væru á sömu skoðun.
Vjelstniðjan Iljeðinn varð
stórt fyrirtæki í höndum
Bjarna Þorsteiiissonar og
Markúsar. Einn þáttur í gæfu
fyrirtækisins er af þeim rót-
utn runnin, að stofnendurnir
voru ekki aðeins húsbændur og
stjórnendur starfsmanna sinna,
heklur líka vinir þeirra, f'jelag
ar og stuðningsmenn.
★
Árið 1915 giftist Markús
Kristínu Andrjesdóttur frá
Vestur Hellum í Gaulverja-
bæjarhreppi. Iljónaband þeirra
var alla tíð hið ástúðlegasta,
enda voru þau samhent um atla
góðvild og greiðasetni við
hvern sem var. Ilefir heimili
þeirra hjóna staðið fjölda
manna opið alla tíð, líkt og
stór sveitaheimili í þjóðbraut
fyrr á tímum. Þangað hafa
leiðir margra legið, er notið
hafa gestrisni t ríkum mæli.
Þau eignuðust þrjár mynd-
arlegar dætur. Þær eru: Guð-
rún, gift Magnúsi Björnssyni
stýrimanni, Kristín ITelga.
g'ift Sveini Guðmundssyni for-
stjóra í Hjeðni h.f. og Sigrún
ógift í heimahúsum.
Þegar þau giftu sig fyrir -28
árum síðan eignaðist Markús
lít.ið málvérk af bernskustöðv-
um sínutn. Er hann hætti sigl-
ingum og settist utn kyrt hjer
í bænum fór hann að kynna
sjer verk íslensku málaranna,
skoðaði grandgæfilega allar
sýningar, er haldnar voru, og
gerði sjer grein fyrir, hvaða
ntyndir það væru, er fjellit
honuin best í geð. Síðar. varð
hann fyrsti ' saínári íslenskra
listaverka.
★
Fullkomin skrá yfir lisjtaverk
hans. mjtut . efeki. fv(era . þ'y tjit*
hendi. Kuhnugir menn teí.ia.
að hann hafi átt Utn 20.0 iista-
verk. Méðal þeirra eru nokkr-
ar stærstii mýndir er íslenskir
málarar hafa gert. En hann gat
aldrei haí't safn sitt á einum
stað, hat'ði ekki húsrúm til
þess. Myndirnar lónaði hann
vinum og kunningjum, svo
þær eru víösvegar út um bæ.
Kærasta hugsjón hans var að
koma upp húsi fyrir listaverk-
in, sjerstöku listasafni, sem
yrði opið fyrir almenning.
Einn af helstu málurum
landsins, er hafði mikil og ná-
in kynni af Markúsi í ntörg ár,
seg'ir svo um þenna merka þátt
í æfistaríi hans.
Það mun hafa verið kringum
1930, að Markvts byrjaöi á því
fyrir alvöru að safna málverk-
um, og ýtnsum öðrum listmun-
um. Mun í fyrstu hafa mestu
ráðið um þessi kaup hans,
hjálpsemi við fjeþurfa lista-
menn. En eftir þ\d, sem hann
fjekkst meira við söfnunar-
starfið, eftir því fjekk hann
meiri ást á listum og listrænni
feg'urð í hvaða mynd sem er,
lærði betur að nieta það sem
gott er og verðmætt. Fullyrða
má, að hann hafi vertð orðinn
einn at' bestu listknnnáttu-
mönnum Jijer á landi, af leik-
mönnum að vera.
Hann hafði hið mesta yndi
af að tala um list við málara
og aðra, er bera gott skyn á
þá hluti, virða fyrir sjer mynd
ir, taka það fram, sem honum
fjell best og gagnrýna það,
setn honum þótti miður fara og
heyra álit annara.
Uann hafði sjerstaka ánægju
af að fylgjast með starfi Jjvers
einstaks tnálara, er hann á
annað borð gaf gaum. Mun
hann hafa haft persónuleg
kynni af þeim flestum.
í Jangri viðkynning við
listamenn landsins varð Mark-
ús fjelagi þeirra, einn Jtr
þeirra hóp, jafnframt því, sem
hann varö styrktarmaður
þeirra. Ekki tná skilja það
svo, að hann hafi haft, af auð-
æfum að taka til listaverka-
kaupanna. Síður ett svo. Þeg-
ar erfitt var í ári, eða þegar
hann varð að greiöa víxla sem
•á hann fjellu fyrir annara til-
verknað, varð hann að kaupa
málverk upp á tiltölulega litl-
ar mánaðarlegar afborganir.
Ilann sem sje lagði að sjer
eftir því setn hann fiamast
gat, til þess að vinna að þessu
liugðarefni sínu. söfnun lista-
verka og st.yrktarstarfsemi
fyrir listamennina.
I framgöngu og dagfari var
hann maður ákaflega hispurs-
laus, kotn til dyra eins og hann
var klæddur, hrekklaus og
hreinskilinn í hverju sem var.
ÁkafJega lieilsteyptur maður.
Efniviður hans var þó marg-
brotnari ett venjulegra manna.
Hann var einn merkasti full
trúi hinnar upprunalegu list-
gleði, sent á djúpar rætur í
íslensku þjóðareðli. En jaftt-
framt var hann afburöamaður
á sviði hagnýtra starfa.
Bræðralagshugsjón hans var
svo rík, að hann gat einskis
manns bón neitað, sæi hann
nokkurn veg til Jiðsinnis. Eu
um endurgjald fyrir sjálfan
sig hugsaði hann sem allra
minst, var það ógeðfelt.
Þegar einhvern vanda bar
að höndum, var hann boðinn
og búinn til þess að leggja
fratn krafta sína, til að leysa
vandann, ltvort setn úrlausn-
arefnið var stórt eða smátt.
Þessi björgunarhneigð hans
kom frarn á fjarskyldunt svið-
um, en var af sama toga spunn
in í sál ltans, hvort heldur var
fátækur listamaður er leítaði
á náðir hans, eða erlendir
menn áttU straudað skip aust-
ttr á Söndum.
Björgun skipa varð sjergrein
hans á síðustu árum. Leysti
hann á því sviði verk at’ hendi,
sem lærðustu verkfræðingum
þótti furðuleg. Þar kom til
greina áræði hans’ í starfi, trú
hans á því, að hann het'ði gæí'-
una sjer hliðholla, gerhygli
hans og tækni hans, sem var
honum í blóð borin.
Lengst vildi jeg að minning
Jians lifði sem þess manns, er
á hinn t'egursta hátt. samein-
aði starf athafnamannsins. er
nýtur vinnugleði í atvinnulífi
þjóðarinnar og listsafnarans,
er leggur fram sitm síðasta
eyri til þess að bjarga verð-
mætum íslenskrar nútímameun
ingar á sviði listanna.
81íkir tnenn geta orðið
einna stórvirkastir í því, að
bjarga þjóð vorri úr núverandi
sjávarháska.
V. St.
TIL LEICU
er ágætur kjallari í nýju húsi í Norðurmýri
fyrir geymslu eða ljettan iðnað — tvö her-
bergi stór, tvö lítil. Rúmgóður innri gangur.
Leigt til lengri tíma. Tilboð merkt „A.B.C.“
sendist blaðinu.
j Skrifstofnherbergi óskast
; Tvö meðalstór herbergi í miðbænum óskast
; nú þegar. Upplýsingar í síma 4202.

AUGLÝSING ER GULLfí ÍGILDI