Morgunblaðið - 01.09.1943, Blaðsíða 7

Miðvikudagur I. sept. 1943

MORGUNBLAÐIÐ
7
HVAÐ GERIR FRANCO?
HINUM stóru fallbyssum
í Gibraltar er aðeins beint
í eina átt — út í silfurmóðu
sundsins. Virkið er örugt og
nær því óvinnandi frá sjó.
En bakdyrnar, La Linea
með óþrifalegu hreysunum
sínum, tötrum klædda
hungraða íbúana og hroka-
fullu spönsku falangistana,
eru varðar með ómerkilegri
gaddavírsgirðingu. Eins og
Singapore er Gibraltar svo
að segja ósigrandi frá sjó.
En eins og Singapore myndi
óvininum veitast auðvelt að
vinna það á nokkrum dög-
um, er leiðin lægi opin að
bakdyrum.
Að Bretar hafi yfirráð yf-
ir virkinu í framtíðinni, er
því aðeins örugt að Spán-
verjar verði áfram hiaut-
lausir og sjóleiðin til vígvall
anna við Miðjarðarhafið, til
Suez og Indlands er því að
eins örugg að bakdyr Gi-
braltar verði ekki opnaðar
óvinunum.
Spurningin er því: Getum
við treysta fasistaleiðtogum
Spáanar til þess að standa
Spánar til þess að standa
og hafa þeir vilja og hern-
aðarstyrk, sem til þess þarf ?
Ef litið er á staðreynd-
irnar fáum við ef til viil
svar við spurningunni.
Fyrsti kaflinn í fasista-
sögu Spánar var skrifaður í
Berlín vorið 1936.
Á leynifundi komst Hitl-
er þá meðal annars svo að
orði: „Það er nauðsynlegt
að útrýma lýðræðinu á
Spáni. Ef vjer höfum Iber-
íuskagann á okkar valdi,
getum vjer ógnað bæði
Frökkum og Bretum. Fas-
istiskur Spánn mun stvrkja
fasismann alls staðar ann-
arsstaðar í heiminum. —
Spánn hefir mikið hlutverk
að vinna í framtíðarskipu-
lagi veraldarinnar.Jeg mun
verðlauna hann fyrir sam-
vinnuna. Eitt sinn Var þetta
ríki mikið heimsveldi. —
Spánn á aftur að verða
heimsveldi. Hann á að fá
aftur hinar fyrri nýlendur
sínar í Ameríku, frönsku
Marokko, Cubu og Filips-
eyjar“.
Tveir menn hlustuðu með
eftirtekt á þessi orð.
Annar þeirra var ungur
maður í dökkblárri silki-
skyrtu, José Antonio de Ri-
vera. Hinn var þreytuleg-
ur gamall maður í spönsk-
um hermannabningi, José
Sanjurjo hershöfðingi.
De Rivera var fulltrúi
hinnar spönsku eftirlíking-
ar af þýsku stórmsveitun-
um, falangistanna. Sanjur-
jo var málpípa afturhalds-
samrar hershöfðingjaklíku,
stórlandeiganda og iðju-
hölda, sem fanst hagsmun-
um sínum ógnað af hinni
lýðræðislegu stjórn.
Hinn ungi de Rivera varð
hrifinn af orðum Hitlers. —
Hann vildi þegar í stað láta
EFTIR HENRY JORDAN
til skarar skríða. Sanjurjo
talaði með varúð hins gamla
efagjarna manns. Hann
reiknaði í mönnum og byss-
um og íhugaði styrkaleika
hlutfallið milli aðilanna.
Auðvitað mvndu upp-
reisnarmennirnar hefja
styrjöldina með leifur-
höggi. Hinni löglegu stjórn
myndi verða komið fvrir
kattarnef áður en hún vissi
hvaðan á sig veðrið stæði
Stjórnin myndi ekki hafa
nokkra möguleika. En ....
Þjóðin, alþýða Spánar,
kynni að rísa upp og berj-
ast g'egn uppreisnarj nöni-
unum. José og Pedro voru
góðir bardagamenn. — Þeir
höfðu nýlega rekið hinn ó-
verðuga konung sinn í smán
arlega útlegð. Og skömmu
áður höfðu þeir losað sig við
fasistaræningjann, föður
hins unga José de Rivera,
Miguel de Rivera hefshöfð-
ingja. Spánska þjóðin hafði
komist að því, síðustu árin,
hvað það þýddi að vera
undir frjálsri stjórn, eins og
þjóðir Frakklands, Bret-
lands og Bandaríkjanna. --
Lýðveldið var að kenna
José og Pedro að lesa og
skrifa, tók þá út úr hreys-
unum, sem ekki voru manna
bústaðir og ljet þá hafa nóg
að borða, en slíkt hafði ekki
hent þá um margar aldir.
Sanjurjo benti á að þjóð-
in gæti hafnað því að gang-
ast undir uppreisnarmanna
stjórn. Hvað átti að gera, ef
hluti af hernum gerði upp-
reisn?
Skegghárin risu á Adolf.
„Þá munum vjer berjast“,
hrópaði hann ofsafenginn.
„Jeg og Mussolini munum
senda sveitir úr herjum
vorum inn í Spán. — Vjer
munum kalla það krossferð
gegn bolsjevismanum og
fyrir hinni kristnu trú. Hin
heimsku lýðræðislönd rnunu
gleypa við því“.
Það var gengið frá áætl-
uninni og dagur uppreisnar
innar ákveðinn. Brynvarin
bifreið ók de Rivera og San
jurjo til Tempelhofflugvall-
arins. Þar skildu leiðir þess-
ara tveggja tilvonandi sig-
urvegara.
Sanjurjo fór í Lufhansa-
flugvjelina, sem átti að fara
til Lissabon, þar sem hann
bjó í útlegð. De Rivera tók
sjer með Lufthansaflugvjel-
inni, sem átti að fara til Par
ísar og Madrid, þar sem hon
um var leyft að hafast við
fyrir framan nefið á lýð-
ræðisstjórninni er í raun-
inni leit hann fremur sem
skipbrotsmann en reglulega
hættu.
En þegar daginn eftir
kom það upp úr kafinu að
allt var ekki með feldu. —
Berlín-Lissabon flugvjelin
hafði hrapað til jarðar um
20 km. frá höfuðborg Portú-
gals. Sanjurjo hershöfð-
ingi var fyrsti samsærismað
urinn, sem ljet lífið. Fregn-
in um dauða hans barst
nógu snemma til Lissabon
til þess að geta komist ú
Morgunblöðin. Feitletraðar
fvrirsagnir birtust í blöðun-
um: Sanjurjo bíður bana á
leið sinni frá Berlín. Alls-
konar spurningar og getgát
ur komust á kreik. — Hvað
var gamli maðurinn að gera
til Berlínar? Hví fór hann
þangað í kyrþey og hvað
hafði verið ákveðið? Var
einhverskonar samsæri á
ferðinni ?
Francisco Franco, Emilio
Mola hershöfðingjar og aðr
ir samsærismenn komust í
hinn mesta hugaræsing. Ef
stjórnin í Madrid gæti sjer
til um ferðalag Sanjurjos,
myndu öll uppreisnaráform
fara út um þúfur. Uppreisn-
in myndi kæfð í fæðingunni
og forsprakkarnir gerðir
höfði styttri. Franco komst
að þeirri niðurstöðu, að að-
eins eitt ráð gat bjargað
málinu úr því, sem komið
var og það var að láta þeg-
ar til skarar skríða. Hann
nefndi sjálfan sig vfir-
hershöfðingja í borgara-
Hersveitir ganga fyrir Franca í Madrid.
styrjöldinni, stöðu. sem upp
haflega hafði verið ætluð
José Sanjurjo.
Þannig hófst borgara-
styrjöldin. Franco fór frá
spænsku Marokkó með hin-
ar heiðnu Márahjarðir, er
Þegar uppreisnin braust
áttu að bjarga kristindómn
um og útrýma bolsjevisman
um, sem Franco sagði að
stæðu bak við stjórnina.
út, var stjórnin sofandi, en
spánska þjóðin var á verði.
Það var mjög tvísýnt ’um,
hvort samsærið tækist. —
Hershöfðingjar uppreisnar-
mannanna færðu sjer í nyt
öngþveiti það, sem leiddi af
fyrstu átökunum. Yfirhers-
höfðinginn neyddist til þess
að kalla á þá hjálp, sem
Hitler hafði lofað Sanjurjo
og de Rivera.
Hin stórkostlega lvgavjel
Göbbels tók til starfa af full
um krafti. Nasistarnir mál-
uðu á heiðan Evrópuhiminn
skugga bolsjevismans í öm-
urlegum litum. En ein-
hvern veginn bar ekki þessi
áróðursherferð tilætlaðan í
árangur. Spánn hafði aldrei
ógnað neinum. Enginn
stjórnarmeðlimanna, sem
börðust nú fyrir lífi sínu,
■var í rauninni kommúnisti.1
Það var aðeins lítill hluti
spönsku þjóðarinnar, sem
hvlti Stalin. Og það, sem
verra var, nýliðar gengu
daglega úr íhaldsflokknum
og í lið með Madridstjórji-
inni.
Háskólakennarar, vísinda
menn og frægir rithöfund-
ar — næstum því 90% af
mentamönnum landsins —
fylgdu stjórninni að málum.
Álitlegum hópi kaþólskra
presta tókst ekki að sjá
hinn sanna anda kristin-
dómsins í styrjöld, sem
blóðþyrstar leiguhersveitir
Mára háðu, og gekk í lið
með hinni löglegu stjórn
landsins.
Hitler varð að hlúa að
kommúnistagrýlunni. Hann
gerði það á kaldhæðnisleg-
an hátt. ,Hann ákvað að
styrkja spönsku kommún-
istana. Leynilegir sendiboð-
ar frá Berlín Ijetu komm-
nistaleiðtogunum í tje nóga
peninga til þess að kaupa
vopn, sem voru framleidd
samkvæmt skipun Hitler í
þýskum verksmiðjum.
Milligöngumennirnir höfðu
aðalbækistöð sína í George
V hótelinu í París, en at-
höfnum þeirra og hrevfing-
um voru gefnar nánar gæt-
ur af frönsku leynilögregl-
unni. Vopnunum var annað
■ hvort smyglað inn í Spán
yfir Pyreneafjöll, gegnum
Portúgal eða þau voru flutt
á smábátum til austur-
strandar Spánar. Með þessu
móti urðu kommúnistarnir
sú ógnun, sem Hitler vildi
þá vera láta. En mikið urðu
þýsku og ítölsku herrnenn-
irnir hissa, þegar þeir fundu
vopn, sem þeir höfðu tekið
herfangi og voru merkt:
„Framleitt í Þýskalandi“.
Styrjöldin, sem uppreisn
armennirnir höfðu vonað
að myndi standa aðeins
skamma stund, dróst á lang
inn fyrir aðgerðir Adolfs
Hitlers.
En yfirhershÖfðinginn var
óbugandi.
„Jeg skal vinna styrjöld-
ina“, lýsti hann yfir, „þótt
jeg þurfi að láta drepa milj-
ón Spánverja“.
Rússar tóku aðeins stutta
stund þátt í stríðinu. Annað
hvort hafa þeir látið ginn-
ast af blekkingum Hitlers
um það, að styrjöldinni væri
beint gegn kommúnisman-
um, eða að þeim hefir fund-
ist þeir þui’fa að hjálpa hin-
um spönsku fjelögum sín-
um.
Um það bil, er styrjöld-
inni linti, höfðu miljón
manna beðið bana, auk alls
þess fjölda, sem særðist eða
fórst úr hungri, sjúkdóm-
um og volæði.
Jafnvel áður en foringi
Spánar hjelt hátíðlega inn-
reið sírta í Madrid voru af-
töku sveitirnar þegar önn-
um kafnar. Og þar hafa allt
af haft nóg að gera síðan og
hafa líklega komið um það
bil tveim miljónum óláns-
samra Spánverja fyrir katt
arnef.
Þannig er Spánn fasist-
anna. Þannig er Franco,
maðurinn, sem mun sitja og
standa eftir því, hvernig
bandamonnum gengur í
stvrjöldinni.
Lítið á landabrjefið af
Miðjarðarhafinu. Handan
Gibraltarsundsins liggur
spánska Marokkó. — Þegar
hersveitir okkar stigu á land
í Casablanca og Algier,
sendi Franco þegar í stað
úrvalshersveitir sínar þang
að (til spönsku Marokkó).
Áreiðanlegar heimildir eru
fyrir því, að með þessum
hersveitum sje álitlegur
hópur þýskra „verkfræð-
inga“.
Franco gæti stöðvað sam-
göngleiðirnar milli frönsku
Marokko og Algiers, um leið
og Hitler bryti upp bakdyr
Gibraltarvirkisins og lokað
þannig sjóleiðinni gegnum
sundið.
Slikt yrði þungt áfall fyr
ir okkur. Á Miðjarðarhafs-
vígstöðvunum myndum við
verða að berjast örvænting
arfullri baráttu með fækk-
andi mönnum og minkandi
birgðum. Því fleiri hermenn
sem berjast í fremstu víg-
línunni, því meiri þörf höf-
um við fyrir óhindraðan
straum birgða, og því ægi-
legri myndu afleiðjngar, er
hlytust af þýsk-spánskri á-
rás og hertöku Gibraltar-
virkisins verða.