Morgunblaðið - 04.03.1958, Blaðsíða 11

Þriðjudagur 4. marz 1958
MORCUWBLAÐIÐ
u
BÓKAÞÁTTUR:
* islenzk myndlist
frá fyrri öldum
fslenzk myndlist frá fyrri
öldum. Inngangsorð og mynd
skýringar eftir Kristján Eld-
járn. Myndirnar tóku Hanns
Reich og fleiri. Almenna bóka
félagið, Reykjavík 1957.
LISTAVERKABÆKUR hafa fáar
komið út á íslandi, enda hafa
skilyrði til slíkrar bókagerðar
ekki verið fyrir hendi hér og eru
naumast enn. Almenna bókafé-
lagið hefur ráðizt í það stórvirki
að gefa út slíka bók um íslenzk
listaverk fyrri alda, og er hún
svo vel úr garði gerð, að hún
mælist við það bezta sem gert
er með öðrum þjóðum í þessari
grein. Bókin er prentuð í Vestur-
Þýzkalandi hjá Dr. C. Wolf &
Sohn í Múnchen. Hún er í stóru
broti og myndirnar flestar heil-
síðumyndir. Þær eru 70 talsins,
14 þeirra í litum. Frágangur bók-
arinnar er frábærlega góður og
formáli Kristjáns Eldjárns grein-
argóður svo langt sem hann nær.
Kristján hefur einnig gert skýr-
ingar við myndirnar, þar sem
skýrt er frá sögu og efni hvers
listaverks.
Listaverkin í bókinni eru raun-
ar mörgum kunn úr sölum Þjóð-
minjasafnsins, en hér er dregið
saman ýmislegt af því bezta og
athyglisverðasta í gamalli ís-
lenzkri myndlist, þannig að mað-
ur fær skýrt yfirlit yfir hana,
enda þótt það sé að sjálfsögðu
takmarkað. Bókin hlýtur að
vekja sérstakan áhuga útlend-
inga, enda er nokkuð af upp-
laginu með enskum texta og því
tilvalið að nota bókina til tæki-
færisgjafa ei-lendis.
Bók sem þessi hefur margt til
síns ágætis, ekki sízt það að hún
dregur upp fyrir okkur áþreifan-
legri mynd af lífsháttum forfeðr-
anna en unnt er að gefa í rituðu
máli. Við kynnumst af eigin sjón
verkfærum fólksins og ýmsum
gripum sem það hafði til skrauts
eða gagns. Við sjáum klæðaburð
þess á hverjum tíma og ýmsar
siðvenjur í sambandi við hátíðleg
tækifæri eins og brúðkaup og
annað slíkt. Við sjáum einnig
hugarheim þess í nýju ljósi, t.d.
allra handa kynjaskepnur sem
listamennirnir draga upp og eru
eflaust teknar úr hugmyndaheimi
samtíðarinnar. Þá fáum við einn-
ig nokkra hugmynd um, hvaða
atriði trúarbragðanna orkuðu
sterkast á fólkið, hvaðá atburðir
Biblíunnar eru listamönnunum
hugleiknastir. Af myndunum í
þessari bók má ráða, að sagan um
fórn Abrahams og sögnin um
heilagan Georg og drekann hafi
verið mönnum hugfólgnar,
og svo auðvitað atburðirnir í
sambandi við krossfestingu og
upprisu Krists. Allt eru þetta
kannski smávægileg atriði, en
þau gera myndina af lífi for-
feðranna fyllri og áþreifanlegri.
Af hverju eru t.d. þjáningar
Krists kærara verkefni lista-
mönnum fyrri alda en paradís
með allri sinni umbun? Stendur
það ekki í sambandi við kjör
þjóðarinnar, fátækt hennar og
vonleysi? Túlkun listamannsins
á þjáningum Krists er jafnframt
tjáning á hlutskipti mannsins;
hún verður hinum þjáðu huggun
af því hinn útvaldi varð líka
að bera sinn hluta af þjáning-
um heimsins. Hin trúarlega mynd
list er ekki síður en „Passíu-
sálmarnir" skýr spegilmynd af
tilfinningum og viðhorfum sam-
tímans.
í annan stað bera verkin í þess-
ari bók glöggt vitni tjáningar-
þörf mannsins, hinni listrænu
hneigð sem yfirstígur alla erfið-
leika og leitar útrásar í verkum,
sem mörg kunna að vera létt-
væg á vogarskálum heimslistar-
innar, en eru samt sönn og ein-
læg tjáning frumlegrar sköpun-
argáfu. Að dómi leikmannsins eru
margar þessar myndir hreinustu
gersemar, einfaldar, sjálfstæðar,
persónulegar innan rammans sem
Kristján Eldjárn
hin kirkjulega hefð hefur sett
þeim.
Það var raunar löngu alkunn
staðreynd að kirkjan hefur verið
vígi og aflgjafi íslenzkrar menn-
ingar um aldaraðir, já sannköll-
uð bjargvættur hennar, en þessi
bók áréttar hvernig kirkjan hlúði
að myndlistinni, sá mönnum fyr-
ir verkefnum og jafnvel inn-
blæstri og gerði þeim kleift að
stunda listiðju sína skaparanum
og sjálfum sér til vegsemdar.
Það er eins með myndlistina
og bókmenntirnar: af því sem
varðveitzt hefur má gera sér Ijósa
grein fyrir því hvílíkir fjársjóðir
listaverka hafa glatazt á liðnum
öldum af ýmsum orsökum, ekki
sízt þeirri að ekki var til efni-
viður sem þyldi tímans tönn.
Bókin gefur alhliða vitneskju
um, hvað menn tóku sér helzt
fyrir hendur. Hér eru myndir af
skrautlegum gripum úr tré, beini
og málmum: skápum, kistlum,
öskjum, rúmfjölum, söðlum,
brauðmótum, nælum, kaleikum,
patímum og ýmsu öðru. Allt er
þetta skreytt hinum fegursta
myndskurði. Þá getur að líta alla
vega útsaum og vefnað: altaris-
klæði, hökla, handlin, söðulá-
klæði, rúmábreiður, rekkjurefla
o. s. frv. Þetta er að sjálfsögðu
fyrst og fremst alþýðlegur list-
iðnaður, en einstaka verk sker
sig úr og er sannkallað listaverk
eins og t.d. altarisklæðið með
krossfestingunni, sem sagt var að
sæstúlkan hefði saumað (mynd
45), eða hin frábærlega litfagra
mynd úr altarisklæðinu frá
Reykjum í Tungusveit (mynd
43), sem um myndgerð og tækni
minnir dálítið á vinnubrögð
sumra nútímamálara. Litaval og
bygging þessarar myndar ber
vitni ríkri listgáfu, og litprentun-
in í bókinni er á sinn hátt líka
listaverk, ef nota má svo stórt orð
um prentverk.
Það voru samt trélíkneskjurnar
sem vöktu mesta aðdáun mína og
þá einkum Kristsmyndin af róðu-
krossinum frá Ufsum í Svarfað-
ardal (mynd 7 og 9). Mannlík-
andið á mynd 1, helgimyndin á
mynd 8, Kristsmyndin á mynd
10 og Maríumyndin á mynd 12
eru líka góð dæmi um frumlega
myndgerð. Bronslíkanið (mynd
58), sem sumir telja Þórslíkan,
er líka merkileg líkneskja og
hefur vakið athygli fræðimanna.
Það er eftirtektarvert að þessi
líkneskja virðist hafa svipaðar
stellingar og líkneskjan á mynd
1, hvort sem um sama „mótiv“
er að ræða eða ekki.
Málverk, í nútímamerkingu
orðsins, eru ekki í þessari bók,
en málaðar myndir eru þar
nokkrar. Myndin af Matteusi
guðspjallamanni af prédikunar-
stólnum í Bræðratungu (mynd
Kristslíkneskjan frá Ufsum í Svarfaðardal.
54) er meistaraverk, bygging
hennar og litameðferð svo örugg
að manni finnst næstum að einn
hinna fornu itölsku meistara
hljóti að hafa villzt til íslands,
Giotto, Fra Angelico eða Pesellino
Myndin af Gabríel erkiengli, mál
uð á eikarhurð, er einnig sér-
kennilega formfögur (mynd 54).
Altaristafla Hallgríms Jónssonar
bíldskera frá Ufsum í Svarfað-
ardal (mynd 68) er skemmtileg
í frumstæðileik sínum og barns-
legri einfeldni, gott dæmi um
upprunalega alþýðulist.
Síðan úr „Stjórn“ (mynd 20)
er sýnishorn íslenzkra handrita-
lýsinga, skemmtilega hugkvæm
og frumleg skreyting. Á þess-
um vettvangi hafa íslendingar
sýnilega verið frábærir meistar-
ar. Eg átti þess kost fyrir nokkr-
Rimlaflór í fjósi.
um árum að skoða hin miklu
handritasöfn á Aþos-fjalli í Norð
ur-Grikklandi, hinu þúsund ára
gamla munkriki sem á einhver
skrautlegust handrit kristninn-
ar, og ekki fæ ég séð að ís-
lendingar hafi staðið hinum fornu
grísku munkum að baki í hand-
ritalýsingum, ef dæma má af
þessu sýnishorni.
Margt annað fróðlegt og
fallegt er að skoða í hinni ágætu
bók Almenna bókafélagsins. Það
kom mér t.d. skemmtilega á óvart
að Bólu-Hjálmar hefði verið
leikinn tréskeri (mynd 34). Ein-
hvern veginn fannst manni að
hann hefði ekki haft skap eða
þolinmæði til slíkrar nostursiðju,
en hér er sem sagt sýnishorn af
tréskurði hans.
Myndirnar í bókinni- eru flest-
ar teknar af• listaverkum í eigu
Þjóðminjasafns fslands, en nokkr
ar eru af verkum sem nú eru
í erlendum söfnum, t.d. Þjóð-
minjasafni Dana (myndir 44 og
66).
Þessi umsögn er leikmanns-
þankar um mjög sérhæft efni,
og má vera að listfræðingar og
aðrir sérfróðir menn hafi eitt-
hvað við ummæli mín að athuga.
En það er nú einu sinni svo, að
hver verður að búa að sínum
smekk. Hitt getur áftur á móti
ekki orkað tvímælis, að bók Al-
menna bókafélagsins er merkur
viðburður í íslenzkri bókaút-
gáfu og listkynningu. Hún er
líka óbrotgjarn minnisvarði um
þá nafnlausu meistara (með ör-
fáum undantekningum) sem
lögðu grundvöllinn að íslenzkri
myndlist nútímans.
Sigurður A. Magnússon.
Marío Lanza með
„taiiiiíMim
a
Ný gerÖ af gríndafjósum
Á bæ einum í Upplöndum hefur
verið byggt fjós með nýjum hætti
sem vekur athygli. Fjósið er ekki
hjarðfjós, kýrnar eru bundnar á
bása, en samt er ætlazt til að
kostir rimlagólfs og vinnusparn-
aður nýtist. Básar eru stuttir
(stuttbásar), en þar sem báspall
þrýtur að eðlilegum hætti, tekur
við rimlaflór jafnhár básnum. —
Vonandi sést þetta á inyndinni,
sem fylgir, þó að hún sé ekki
greinileg. í reynslufjósinu eru
flórrimlarnir 3x3 þuml. efni
og bil á milli í'imla næst básn-
um er 4 sm, 5 sm í miðjum flór
og 6 sm fjærst básnum. Reynsl-
an sýnir að mestur hluti mykj-
unnar fellur sjálfkrafa og spark-
ast niður í kjallara, en flórmokst-
ur er aðeins að strjúka með sóp
eða sköfu langs eftir rimlunum
2—3 á dag, þegar á fjósverkum
stendur.
Þessi nýjung þykir mér þess
verð, að fylgjast með reynslunni.
Auðvitað verður kjallari að vera
vel lokaður svo að trekkur og
kuldi komi ekki upp um flórinn.
Á myndinni sést að kýrin sem
liggur, hefur lagzt óeðlilega
langt aftur úr básnum, hin kýr-
in, sem stendur í bás sínum
sýnir eðlilega lengd bássins.
23. 2. ’58.
Á. G. E.
HINN heimsfrægi bandaríski ten
órsöngvari Alfredo Arnold Co-
cozza, sem er þó frægari undir
nafninu Mario Lanza, ætlaði
: hljómleikaför um Þýzkaland.
Hóf hann för sína með því aS
afna til hljómleika hinn 28.
janúar 1958, í hinni nýju fögru
hljómlistarhöll (Liederhalle) í
Stuttgart.
Með söng sínum tókst Lanza
ekki að töfra hina þýzku áheyr-
endur, sem slegizt höfðu um að-
göngumiða á hljómleikana.
Hljómlistargagnrýnendur dag
blaöa borgarinnar felldu allir
mjög slæma dóma á söng hans.
Eftir þessar ófarir í landi tón-
listarinnar ákvað Mario Lanza
að hætta við frekari tilraunir aS
minnsta kosti í bili. Og bar hann
nnpínu. —ÓH.Ó.